توابین گروهی از شیعیان کوفه که در ۶۵ق / ۶۸۴م ، به خون خواهی امام حسین قیام کردند . ابومخنف (با استناد به شاهدان عینی) و بلاذری و طبری اخبار این قیام را در آثار خود نقل کرده اند .

مردم شیعه مذهب کوفه با نقض بیعت خود با مسلم بن عقیل و در سایه قرار گرفتن عامل اصلی شکست قیام حسینی را توسط عبیدالله و حامیان بنی امیه در کوفه فراهم کردند . با شهادت امام حسین و یاران و اسارت اهلبیت از کربلا ،کوفه تا شام و بازگشت به مدینه ، به تدریج احساس ندامت کردند و تحرکات پنهانی را برای سازمان دهد مجدد قیام در مقابل دولت بنی امیه فراهم کردند .

قیام توابین ازدو جهت قابل بررسی است :

- این قیام شیعی توصیف شده است و تاریخ نگاران آنرا نقطه تحول و تکامل در جامعه شیعه کوفه دانسته اند .

- این جنبش شیعیان اقدامی اساسی بود آنها بازیارت مرقد امام حسین و شهداء کربلا و طلب رحمت برای امام حسین و طلب مغفرت برای توابین همراه بود و مرحله دیگری از رشد فکری شیعیان از تفکر سیاسی محض به تفکر دینی و سیاسی بود .

رهبران قیام و انقلاب توابین :

سلیمان بن صرد خزاعی از اصحاب رسول الله و امام علی و حاضر در جنگ صفین و از نامه نگاران به امام حسین برای خلع خلافت یزید و بیعت با امام حسین برای تاسیس خلافت رهبر اصلی قیام است که با وی بیعت گردید . از دیگر رهبران مسیب بن نجبه فزاری ، عبدالله بن سعد ازدی ، عبدالله بن وال تیمی و رفاعه بن شداد بجلی همگی از بزرگان کوفه و اصحاب امام علی و امام حسین بودند . محور خطابه های رهبران قیام اظهار توبه از رها کردن امام حسین و تصمیم از قاتلان و مسببان شهادت حسین خصوصا عبیدالله بن زیاد بود. مرگ یزید در ربیع الاول ۶۴ق / ۶۸۳م ، و آشفتگی های ناشی از آن ، فرصت مناسبی برای توهبین فراهم آورد به ویژه که عبیدالله بن زیاد را از کوفه فراری دادند و پس از آن عبدالله بن یزید خطمی از سوی عبدالله بن زبیر حاکم کوفه گردید .

وجود حاکم ابن زبیر در کوفه و وجود اشراف قدرتمند حامی بنی امیه که قاتلان امام حسین بودند عامل توجه سلیمان بن صرد به سمت شام و انتقام از سپاه اموی به فرماندهی عبیدالله بن زیاد در شمال عراق گردید . سلیمان شیعیان عراق و بصره و مدائن را به کمک فراخواند و زمان قیام را ربیع الاخر ۶۵ق ، در نخیله کوفه اعلان کرد و شعار اصلی آنها یالثارت الحسین بود ‌. از ۱۵ هزار نفری که در دفتر مجاهدان ثبت نام کردند تنها ۴تا۵ هزار نفر در نخلیه برای جهاد آمده اند و بقیه گفته شده از هوادران مختار بودند و کناره گرفتند .

تقابل نظامی سپاه توابین و بنی امیه :

توابین پس از خروج از نخیله کوفه به به قرقیسیا رفتند و از سوی حاکم ابن زبیر زفربن کلابی تامین تدارکات گردیدند و به پیشنهاد زفر به عین الورده رفتند که عبیدالله و سپاه اموی حضور داشتند و قصد داشتند شمال عراق را تصرف نمایند . سلیمان و توابین پس از تعیین موقعیت در عین الورده گروهی از سپاه را به فرماندهی مسیب بن نجبه بسوی مقدمه سپاه شام فرستاد و جنگ سختی میان آنها اتفاق افتاد و باعث شکست سپاه شام گردید . ابن زیاد فرمانده مشهور خود حصین بن نمیر را برای سرکوبی توابین فرستاد و به دلیل برتری نیروی پیاده نظام و تیراندازان شام سلیمان بن صرد و گروه زیادی به شهادت رسیدند و فرماندهی به مسیب بن نجبه رسید . با شهادت مسیب بن نجبه و عبدالله سعد و عبدالله بن وال ، فرماندهی باقی مانده توابین به رفاعه بن شداد رسید و او با استفاده از شب توابین را به عین الورده آورد . و نبرد نظامی توابین پایان یافت و با قیام مختار این گروه به مختار بن ابوعبیده پیوستند و خدمات مهمی در سرکوبی عاملان و قاتلان کربلا در کوفه نمودند .

توابین و امام سجاد علیه السلام :

بنابر خطابه های سلیمان و دیگر رهبران قیام ،از اهداف اصلی آنها تاسیس خلافت علوی بود . خلع عبدالملک بن مروان و رد بیعت با عبدالله بن زبیر و حاکم او در کوفه ، خلافت و رهبری آنرا شایسته امام سجاد می دانستند . اما برای تحقق آن ابتداء جبران گذشته و حذف قاتلان کربلا اولویت اصلی آنها بود . و از سوی دیگر امام سجاد هیچ گونه دستوری در منع قیام صادر نکرد که نماینگر حمایت پنهان از قیام توابین بود .

توابین و خلافت آل زبیر :

مردم کوفه در زمان حکومت عبیدالله بن زیاد ۶۱ تا ۶۴ق ، در حاشیه قرار گرفتند و از هرگونه چالش با دولت بنی امیه خود داری کردند تا اینکه یزید در۱۵ ربیع الاول ۶۴ق ، فوت کرد .

با تحرکات جدی شیعیان عبیدالله بن زیاد کوفه را ترک کرد و به شام رفت تا در تامین امنیت دولت شام موُثر باشد . شیعیان در خانه سلیمان بن صرد اجتماع کردند و خواهان قیام و مجازات قاتلان امام حسین و یاران در کوفه شدند . از سوی دیگر عبدالله بن زبیر با دریافت خبر مرگ یزید ۱۵ ربیع الاول ۶۴ق ، در مکه اعلان خلافت نمود و قریش و مهاجر و انصار با وی بیعت کردند و بتدریج عاملان خود را در ایالت های اسلامی نصب کرد . مصعب بن زبیر را حاکم بصره نمود و عبدالله بن مطیع عدوی را حاکم کوفه نمود . عبدالله بن مطیع مشاوران خودرا از اشراف کوفه انتخاب کرد و تلاش داشت از عموم مردم کوفه برای عبدالله بن زبیر بیعت بگیرد . او تلاش داشت شیعیان و بنی امیه را درگیر نماید تا برنده اصلی قدرت در کوفه باشد .رهبران اصلی قیام توابین هرگونه بیعت و همکاری را با آل زبیر رد کردند و اعلان کردند خلافت از آن امام سجاد است . و عبدالله بن زبیر مشروعیت ندارد.

منابع :

دائره المعارف بزرگ اسلامی ، ج۱۶ ، ۲۸۶.

دائره المعارف فارسی ، ج اول ،

تاریخ امویان ، سهیل طقوش ،ترجمه جودکی ،۹۳تا۹۵ تلخیص .

تاریخ شیعه ، خضری و ... ، ۲۰۸.

X Share

Stumble Upon Delicious Cloob

Digg

تمام حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به شوشان است و استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است.

طراحی و تولید: ایران سامانه