تجربه جوامع توسعه یافته نشان می دهد که راه برون رفت از مسائل و مشکلات متناقض نما، گسترش مشارکت همگانی ست. باید در سطوح مختلف افراد جامعه را "دچار" فرآیند توسعه کرد. به عبارت دیگر، باید فرصت متشکل شدن را به افراد جامعه داد.

زمینه های شکل گیری و ارتقاء رفتار جمعی را فراهم کرد. و البته این رفتار باید مبتنی بر اجماع افراد و خرد جمعی باشد. راهبران فکری یک جامعه باید برپایه "دغدغه های همگان"، "اهداف مشترک" جامعه را شناسایی و "پرسش های واقعی" عموم را صورت بندی کنند.

فراورده فکری خود را در معرض ارزیابی و پالایش همگان قرار دهند و خروجی برآمده از نیازها،انتظارات و مشارکت جامعه را در قالب "منافع مشترک" تعریف کنند. سپس نوبت "اعلان عمومی" است. و باید بر اساس یک "کارزار توسعه ای هدفمند"، و بمنظور دستیابی به اهداف تعیین شده، زمینه کنش و "اقدام مشترک" افراد جامعه در سطوح مختلف را فراهم کرد. در این میان "مطالعه تاریخی" و "مطالعه تطبیقی" ضرورت دارد.

به این معنا که در مطالعه تاریخی، "حال" جامعه را بر پایه "گذشته" به "آینده" گره زد. و با بهره گیری از تجارب جامعه، "تهدید"های پیشین را تبدیل "فرصت"های آتی کرد. و در مطالعه تطبیقی هم امکان مقایسه و تطبیق تجارب و چالش های جوامع همسنگ را فراهم کرد. نکته حائز اهمیت رعایت پیشنیاز های مطالعه تطبیقی است.

به این معنا که باید با جوامع مورد مقایسه همسان بود و در یک کلام از "یک جنس" بود. در غیر اینصورت منجر به یک ارزیابی غیر واقعی و خطرناک خواهد شد. خلاصه کنم، "اهواز" حق دارد که "گذشته" خود را تحلیل کند. "حال" خود را بشناسد و "آینده" خود در سپهر توسعه ای مطالبه کند. و در سطحی دیگر محق است خود را با جوامع هم تراز خود مقایسه کند و راه "توسعه متوازن" را کوتاه کند.

اما بپذیریم اجازه نداریم در یک خوانش احساسی، "توفیق" جامعه خود را در"ناکامی" دیگران جستجو کنیم. نباید انتظار داشت قطار توسعه دیگران بایستد تا ما "برسیم". دیگران مختارند نقشه راه خود را داشته باشند و ما هم نسخه خود را بپیچیم.

کوتاه تر عرض کنم، لازم نیست ناکامی در تحقق مطالبات خود را به مثلا توفیق "تبریز" در پیگیری خواسته هایش گره بزنیم. آب در هاون نکوبیم؛ "انگاره" خود را نزد "دیگران" خدشه دار نکنیم. فضایی ایجاد کنیم تا افراد جامعه با یک "ارزیابی واقع بینانه"، "دیگرگون" شوند، نه خدای ناکرده با "پرخاش و بیتابی"