آبراهامیان و آیت الله کاشانی

شوشان ـ  عباس امام :
(دانشگاه شهید چمران اهواز)

در هفتاد سالی که از کودتای 28 مرداد می گذرد، همیشه مصدقی ها و توده ای ها (عموم چپگرایان سکولار و یا مسلمان) آیت الله کاشانی راشخصیتی پلید، خیانتکار، و وابسته به دربار و انگلیس و آمریکا قلمداد کرده اند، آن هم درست در شرایطی که کاشانی تا یک سال قبل از کودتا از نزدیک ترین متحدان اثرگذار و پشتیبان مصدق بشمار می آمد. مورخان سندپژوه اما این قضاوت ها را یا تایید نمی کنند و یا به صورت کامل تایید نمی کنند. یکی از این مورخان سند پژوه بسیار معتبر و طراز اول دکتر یرواند آبراهامیان است که در جایگاه یک تاریخنگار چپگرا (مارکسیست) آثار پرشمار وی درباره جنبش ملی شدن صنعت نفت و کودتای 28 مرداد از اعتبار ملی و بین المللی بسیاری برخوردار است. بر اساس آثار دکتر آبراهامیان (که خود از هواداران مصدق و مخالفان شاه و کودتاگران انگلیسی _ آمریکایی است)، آیت الله کاشانی در جنگ جهانی اول در عراق علیه انگلیس سلاح به دست گرفت، و پدرش که یک مجتهد بود در سال 1921 در جنگ علیه انگلیس ها در عراق کشته شد. در سال  1302 به علت سخنرانی علیه رضاشاه تبعیدشد. 20 سال در تبعید بود. وقتی بعد از برکناری رضاشاه در زمان اشغال ایران در جنگ دوم به ایران بازگشت، این بار انگلیس ها او را دستگیر و چند سال در زندان های مختلف گذراند. در پایان جنگ، آزاد شد و مخالف شدید قوام السطنه. سال 27،بعد از ترور شاه باز هم دستگیر و به لبنان تبعیدشد. سال 29 با استقبالی میلیونی و با حضور مصدق و سران جبهه ملی به وطن بازگشت. هم پیمان اصلی و اثرگذار مصدق در مبارزات ملی شدن نفت شد. نقطه عطف زندگانی سیاسی وی در 30 تیر 1331 بود که سردمدار اصلی بازگرداندن مصدق به نخست وزیری و برکناری قوام السطنه گردید. کمی بعد و به سرعت اما این دو رهبر اصلی جنبش به تدریج دچار اختلاف نظرهایی شدید شدند. اولویت های آن دو  در زمینه های مختلف سیاسی و اجتماعی و فرهنگی با هم هماهنگی نداشت. مصدق چپگراترشد و کاشانی راستگراتر. به نوشته آبراهامیان، کاشانی با کودتا همدل بود اما هیچ سند متقنی در دست نیست که وی در کودتا دست داشته و یا از کودتاگران کمکی مالی دریافت کرده باشد. سال بعد از کودتا نیز اعلامیه ای شدید علیه قرارداد کنسرسیوم و سرلشگر زاهدی صادر کرد. دوباره دستگیر و زندانی شد و چندی بعد در سال 1340 درگذشت. این کارنامه بس موجز، نشان از خودفروختگی، خیانتکاری ، پلیدی، و عافیت طلبی آیت الله کاشانی دارد یا نشانگر اختلاف نظر بنیادین دو رهبر یک جنبش بعد از شکست دشمن مشترک، و در مرحله شکل دادن به جامعه مطلوب خویش؟!