گزارشی جالب از موزه های خوزستان

تاریخ گاهی زیبا است؛ گاهی دردناک. گاهی هم فقط باید به آن نگاه کرد. زمان به هر حال می‌گذرد، خاطره ما می‌شود، تاریخ را می‌سازد و بعد هم تمدنی که بی‌شک مایه افتخار مردمش خواهد بود. وقتی همه آثار تمدن یک ملت در موزه جمع می‌شود، دیگر همه چیز برای شناخت آن آماده است‌؛ می‌شود با کم‌ترین هزینه به تماشای گذشته نشست،‌تمدن‌ها را دید و همین تاریخ زیبای دردناک پررمز و راز را از پشت شیشه‌هاي آن ورق زد و بدترین چیز برای مردم یک ملت آن است که تمدن خود را نشناسند.

بشر همیشه به دنبال هویت و تاریخ گذشته خود بوده و برای یافتن این هویت کنکاش‌های زیادی انجام داده است. تمام آن ‌چه او در  اکتشافات و جست‌وجوهای خود یافت جزو تازه‌ای از هویت و تاریخ‌اش بود. پس باید برای حفظ آن مکانی خاص با شرایطی ویژه در نظر می‌گرفت.

در اواخر قرن سوم قبل از میلاد بود که اولین موزه جهان در اسکندریه به صورت شخصی و نه برای بازدید عموم ساخته شد و پس از آن ساخت موزه در دنیا گسترش پیدا کرد به طوری که به راهی برای جذب گردشگر تبدیل شد. در ایران هم ناصرالدین شاه اولین موزه ایران را به تقلید از اروپاییان به روايتي 142 سال قبل یعنی در سال 1249هجری شمسی ساخت.

بر اساس قطعنامه شماره پنج دوازدهمین مجمع عمومی کمیته بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) که در 1997 میلادی در مسکو برپا شد بیست و هشتم اردیبهشت به عنوان روز جهانی موزه‌ها و آغاز هفته فرهنگی معرفی شد. اما امسال اين روز به دليل نبود تطابق ميان تقويم خورشيدي و ميلادي در بيست و نهم ارديبهشت گرامي داشته مي‌شود. آن چه در این گزارش می‌خوانید مروری است کوتاه بر مهم‌ترین موزه‌های استان تاریخی خوزستان که به همین مناسبت آماده شده است.

موزه شوش

موزه شوش در سال 1345 براي نمايش آثار به دست آمده از كاوش‌هاي باستان‌شناسي شوش در مجاورت محوطه باستاني با زيربناي 550 متر مربع ساخته شد و بخشي از آثار سنگي در محوطه موزه به نمايش درآمده است. اين موزه آثاري از دوره پيش از تاريخ تا دوره‌هاي تاريخي و اسلامي را شامل مي‌شود.

در اين موزه علاوه بر نگه‌داري آثار تاريخي و باستاني شوش آثاري از محوطه‌هاي اطراف و شهرستان‌هاي هم‌جوار مثل دزفول، ايذه و مسجدسليمان نگه‌داري مي‌شود.

مؤسس اين موزه پروفسور گريشمن، سرپرست كاوش‌هاي باستان‌شناسي فرانسه در شوش، بوده است.

موزه هفت تپه

ساخت موزه هفت‌تپه در سال 1339 توسط دکتر عزت‌الله‌ نگهبان آغاز شد و در سال 1352 پایان یافت. این ساختمان با الهام از سبک معماری بومی، متناسب با شرایط اقلیمی و با برداشتی از سبک معماری ایلامی آن دوران ساخته شد تا محلی برای نمایش آثار به‌ دست آمده از کاوش‌ها برای عموم مردم باشد.

نمایشگاه موزه شامل 2 بخش است. در بخش اول پوسترهای مربوط به فعالیت‌های پژوهشی پایگاه چغازنبیل و هفت تپه نمایش داده شده و بخش دوم به اشیای به دست آمده از حفاری‌های دکتر نگهبان و حفاری‌های انجام شده اخیر در محوطه‌های هفت تپه و ابوفندوا اختصاص دارد. این اشیا از نظر تاریخی مربوط به اواسط هزاره دوم ق .م بوده و نمونه‌ای از آن‌ها شامل اشیاّ سفالی، تابوت‌های سفالی، خمره سفالی، گورخمره، کوزه، تنگ‌های سفالی با کف دکمه‌ای،‌‌‌ پیکرک‌ها و مجسمه‌ها (مجسمه نوازندگان، الهه باروری)، اشیای فلزی (پیکان‌های مفرغی، اسکنه و مغار مفرغی، دکمه‌های مفرغی)، اشیای سنگی (تیغه‌های سنگی، هاون، پاشنه سنگی در)، گل میخ لعاب‌دار‌، آجرنوشته‌ها و گل‌نوشته‌ها (مربوط به چغازنبیل و هفت تپه) ماکت‌های مربوط به محوطه تاریخی چغازنبیل و غیره است.

موزه آبادان

يكي از موزه‌هاي قديمي ايران است. اين موزه در سال 1388 شمسي با الهام از معماري سنتي ايران ساخته شده و در سال 1340 به بهره‌برداري رسيده است. موزه آبادان داراي گنبدي به ارتفاع 5/22 متر مي‌باشد كه متاثر از گنبد دانيال نبي (ع) در شوش است. در برپايي اين موزه مرحوم علي هانيبال مساعدت بسيار كرد. موزه آبادان كه مجهز به دوربين‌هاي مدار بسته است در يك طبقه و داراي تالار اصلي و دو تالار جنبي است. تالار اصلي محور نمايش آثار دايمي موزه از جمله آ‌ثار به دست آمده از شوش (هزاره اول ق.م) آثار دور صفوي و قاجاري است. همچنين موزه مردم‌شناسي و پوشاك سنتي مردم خوزستان در بخش ديگري از موزه به نمايش گذاشته شده است.

اشيای اين موزه از دوران پيش از تاريخ تا دوران اسلامي را شامل مي‌شود. موزه آبادان آماده ارايه مستندات خود به پژوهشگران و محققان هم هست.

در ايام پيك بازديدكنندگان (ايام نوروز) نيز نمايشگاه صنايع دستي كه شامل صنايع  دستي بومي از قبيل محصولات ليف خرما مي‌باشد در بخشي از اين موزه نمايش داده مي‌شود و به فروش مي‌رسد.

موزه رامهرمز

در سال 1386 در محل ساختمان عمارت صميمي تاسيس شد. اين بنا كه مربوط به دوره اواخر قاجار است توسط ميرحسين خان سپهدار بختياري از خوانين قديم رامهرمز ساخته شده است و ساختمان آن بيش از 130 سال قدمت دارد. اين بنا به سبك و اسلوب معماري صفويه ساخته شده است داراي كوشك مياني، فضاي باغ و جويبار‌هايي است كه از اطراف باغ به حوض مركزي مي‌رسد. وسعت محوطه با ساختمان موزه و تاسيسات اداري 16500 متر مربع است و وسعت ساختمان موزه كه در دو طبقه بنا شده 1500 متر مربع مي‌باشد. طبقه بالاي آن به موزه تاريخي اختصاص دارد و طبقه زيرين آن موزه مردم شناسي است. موزه از يك سالن مركزي و پنج سالن فرعي تشكيل شده و داراي فضاي نورگير مي‌باشد.

در معماري عمارت صميمي به منظور استحكام و سبك‌سازي بنا و جلوگيري از رطوبت به طاق اصلي، سقف به صورت دو جداره ساخته شده است كه به عنوان يك عايق حرارتي و ضد رطوبت عمل مي‌كند. اكنون با توجه به اين كه روش مرمت در تكميل پروژه‌هاي بناهاي تاريخي فازبندي شده است و معمولا در يك مرحله و فاز انجام نمي‌شود مرمت باغ موزه صميمي نيز در دو فاز به اتمام رسيده و مرحله نهايي آن كه شامل استحكام‌بخشي، تعويض ديواره‌ها و مرمت اضطراري بنا مي‌باشد از سال 90 و هم‌اكنون (در سال 91) در دست اقدام است. طي اين مدت اعتباري معادل 192 ميليون تومان از محل اعتبارات استاني براي مرمت اين بنا هزينه شده است.

موزه تاريخي رامهرمز اشيایی از دوران پيش از تاريخ تا دوران اسلامي را شامل مي‌شود و اين موزه آماده ارايه مستندات خود به پژوهشگران و محققان است.

در ايام پيك بازديدكنندگان (ايام نوروز) نيز هر ساله نمايشگاه‌هاي عكس جاذبه‌هاي گردشگري و غرفه‌هاي توليد زنده و عرضه صنايع دستي در فضاي محوطه اين موزه توسط اداره ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري رامهرمز برپا می‌شود و بازديدكنندگان علاوه بر بازديد از موزه و آشنايي با پيشينه تاريخي و آداب و رسوم استان و شهرستان رامهرمز با صنايع دستي بومي و محلي نيز آشنا مي‌شوند.

موزه دزفول

در سال 1358 در محل ساختمان حمام كرناسيون در محله كرناسيون شهرستان دزفول تاسيس شد. اين بنا كه مربوط به اواخر دوره زنديه و اوايل قاجار است داراي دو قسمت مردانه و زنانه بوده است. موزه مردم‌شناسي در قسمت مردانه واقع شده كه داراي سه قسمت سربينه، گرمينه و آتش‌خانه است. بخش زنانه حمام نيز از همين قسمت‌ها تشكيل شده است. بازديدكنندگان مي‌توانند از ساختمان اين قسمت از بنا بازديد كنند. موزه مردم‌شناسي دزفول از بخش‌هاي مختلفي تشكيل و سعي شده ويژگي‌هاي فرهنگي و مردم شناختي مردم دزفول در آن به نحو زيبايي به نمايش گذاشته شود. ورودي موزه شامل نمايش يك حمام قديمي و مشاغل وابسته به آن مانند حجامت و سلماني است.

سربينه حمام شامل نمايش تعدادي از مشاغل سنتي دزفول مانند جاجيم‌بافي، نمدبافي، خراطي، آهنگري و مسگري و نيز نمايش يك خانه قديمي در دزفول است. در قسمت ورودي گرمخانه بازديدكنندگان مي‌توانند كشاورزي سنتي دزفول را ببينند و در بخش‌هاي مياني گرمخانه نسخه‌هاي خطي، اسناد، مدارك مالي، اشيا و زيور آلات در معرض ديد قرار دارد و در انتهاي گرمخانه نيز مراسم سنتي عروسي دزفول به نمايش گذاشته شده است. پيشينه و قدمت آثار موجود در موزه مردم‌شناسي دزفول به دوره‌هاي صفويه، زنديه، قاجاريه و پهلوي مي‌رسد و اين موزه آماده ارايه مستندات خود به پژوهشگران و محققان است.

موزه بهبهان

ساخت موزه بهبهان از آذر 1382 با گردآوری اشیای برای بخش مردم‌شناسی آغاز شد. پس از پنج ماه اشیای گوناگونی مانند ابزار کشاورزی، وسایل زینتی، پوشاک سنتی، ظروف به کمک مردم از شهر بهبهان و روستاهای پیرامون آن گردآوری شد. پس از ساخت مانکن‌ها و آماده‌سازی ساختمان موزه بهبهان در سال 1384 در دو بخش باستان‌شناسی و مردم‌شناسی گشايش يافت. موزه دارای یک تالار بزرگ و سه تالار کوچک است. در تالار بزرگ گوشه‌هایی از زندگی، آداب و رسوم و حرفه‌های سنتی به نمایش گذاشته شده است مانند مراسم عروسی، کشاورزی، عبابافی. در تالار دوم گوشه‌ای از یک خانه سنتی نشان داده شده و در تالار سوم اشیای مردم‌شناسی و زیورآلات زنانه قرار دارد و آخرین تالار شامل نسخ خطی و سکه‌های مربوط به ادوار گوناگون و اشیایی از تمدن ایلام است.

موزه جنگ خرمشهر

ساختمان اين موزه در سال ۱۳۰۹ساخته شد، و تا پایان جنگ به عنوان بخش اداری شركت نفت به کار می‌رفته است. در دوران هشت سال جنگ تحمیلی اين ساختمان به عنوان محل دیدبانی نيروهای عراقی مورد استفاده قرار گرفت. با بازسازی گوشه‌ای از ساختمان اداری شركت نفت در سال ۷۵ اين مكان به عنوان مركز فرهنگی دفاع مقدس افتتاح شد. مساحت مركز فرهنگی دو هزار و ۴٠۰ متر مربع و دارای كتابخانه تخصصی دفاع مقدس با حدود سه هزار جلد كتاب، سالن نمايش فیلم، آرام‌گاه سه شهيد گمنام كه در نوروز سال 85 در اين مكان دفن شده‌اند، می‌‌باشد. با توجه به اين كه اين مركز محل دیدبانی دشمنان در دوران جنگ بوده  دست‌نوشته‌های اشغالگران عراقی بر روی ديوارهای ساختمان به جای مانده است كه يكی از دست نوشته‌ها جمله" آمده‌ايم تا بمانيم" بوده است که در این مرکز خودنمايی می‌كند. مرکز فرهنگی خرمشهر دارای چهار سالن مقاومت، اشغال، آزادسازی و بازسازی خرمشهر است که در هر بخش گوشه‌هایی از حماسه آن دوران را نشان می‌دهد. همچنین در این مرکز فرهنگی آثار به جامانده از سرداران شهید حماسه مقاومت خرمشهر همچون سید محمدعلی جهان‌آرا و عبدالرضا موسوی از فرماندهان سپاه خرمشهر و دیگر شهدای ارتش و سپاه و نیز ادوات نظامی آن دوران به نمایش گذاشته شده است. هر ساله بازديدكنندگان زيادی به ویژه در نوروز با توجه به حضور راهيان نور در خرمشهر از اين مركز فرهنگی ديدن می‌‌كنند.

امسال، روز جهانی موز‌ه‌‌‌‌ها با شعار "موزه‌ها در دنیای پرکشاکش، کشمکش‌های تازه، الهام‌های تازه" در سراسر جهان گرامی داشته خواهد شد.

ایسنا / شكوه ارشادی‌فر