مرگ‌اندیشی ویژگی ممتاز انسان/ فردوسی مرد دانش و دین است

شوشان - دکتر محمدجعفر محمد زاده :

▫️یکی از مهم‌ترین مولفه‌های فرهنگی و هویتی ایرانیان که در شاهنامه فردوسی نمود آشکار دارد مرگ‌اندیشی است. انسان به دلیل قوت فکر و زبان مرگ‌اندیش است، حیوانات چون زبان و امکان انديشيدن ندارند به مرگ نمی‌اندیشند.

  ▫️فردوسی مرگ را قطعی و حتمی و اجتناب‌ناپذیر می‌داند و می‌گوید اندازه عمر و جایگاه انسان نمی‌تواند قطعیت مرگ را تغییر دهد: "به پیر و جوان یک به یک ننگرد/ شکاری که پیش آیدش بشکرد/ جهان را چنین است ساز و نهاد/ که جز مرگ را کس ز مادر نزاد".

▫️ نگاه فردوسی به مرگ، چندلایه و عمیق است،  مرگ  پلی به سوی جاودانگی و مرحله‌ای برای گذر و البته گاه همراه با اندوه، تاسف و پرسش و اعتراض است:" برآری یکی را به چرخ بلند/ سپاریش ناگه به خاک نژند؟" 

▫️در شاهنامه که آمیزه‌ای از باورهای ایرانی و اسلامی است مرگ نشانه‌ای آشکار بر دادگری خالق است:
چنینیم یکسر کِه و مِه همه/ تو خواهی شُبان باش خواهی رمه/ اگر مرگ داد است بیداد چیست؟/ ز داد این همه بانگ و فریاد چیست؟

▫️فردوسی درک انسان را از حقیقت مرگ عاجز و آن را رازی ناگشوده می‌داند: "ازین راز جان تو آگاه نیست/بدین پرده‌اندر تو را راه نیست/ بدین کار یزدان تو را راز نیست/ اگر دیو با جانت همباز نیست".  

▫️ مرگ‌اندیشی یکی از خمیرمایه‌های معنوی ادبیات ماست و در سخن شاعرانی چون حافظ، سعدی، مولوی و خیام و... بسیار بدان پرداخته‌ شده است اما نگاه فردوسی به مرگ متفاوت است؛ او راوی تاریخ آفرینش عالم و آدم و نخستین انسان و نخستین شهریار و بازگوکننده‌ی دوره‌های پادشاهی و پهلوانی و فراز و نشیب‌های تاریخ ایران‌زمین است و نگاهی تجربه‌‌گرا به مرگ دارد.

▫️در شاهنامه گویی همه انسانهای تاریخ  یکبار در زبان و در برابر دیدگان فردوسی زیسته و مرده‌اند، و از این نظرگاه او آشناترین سخنور  و حکیم ایرانی به تجربه مرگ و مرگ‌اندیش‌ترین شاعر است.

▫️فردوسی مرگ را ادامه زندگی و پلی برای گذشتن از زندگی در "گیتی" به‌سوی جاودانگیِ "مینو" می‌داند: " بیا تا جهان را به بد نسپریم/به کوشش همه دست نیکی بریم/نباشد همی نیک و بد پایدار/ همان به که نیکی بود یادگار/ چو در گور تنگ استوارت کنند/ همه نیک و بد در کنارت کنند/ جهان سربه‌سر چون فسانه‌است و بس/ نماند بد و نیک بر هیچ‌کس/ چو نیکی کنی نیکی آید برت/ بدی را بدی باشداندر خورت".

▫️فردوسی مرد دین و دانش است و دانایی و دین‌داری را موجب سعادتمندی پس از مرگ می‌داند: خرد رهنمای و خرد دلگشای/ خرد دست گیرد به هردو سرای/ تو را دانشِ دین رهاند درست/در رستگاری ببایدت جست".

🔸گارگاه شاهنامه هر هفته دوشنبه شبها در مجتمع ستارخان تهران برگزار می‌شود.

https://t.me/mjmohammadzadeh