نغمه‌ی آرامش؛ طمأنینه در تلاوت استاد عبدالمنعم طوخی

شوشان ـ لفته منصوری :

آیه‌ای در قرآن هست که گویی برای تسکین دل‌های بی‌قرار انسان نازل شده است:
*الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ  أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ*
آیه‌ای که نه تنها وعده‌ی آرامش می‌دهد، بلکه راه رسیدن به آن را نیز می‌گشاید: یاد خدا.
در میان قاریان قرآن، تلاوت مرحوم *شیخ عبدالمنعم طوخی* از این آیه، جایگاهی ممتاز دارد. به روایت *استاد دکتر مهدی دغاغله،* طوخی این آیه را در مقام بیات می‌خواند؛ مقامی آکنده از وقار، امید و گرمای حضور. بیات در سنت تلاوت، نغمه‌ای است برای لحظه‌های روشنی و آرامش؛ همان حال و هوایی که روح آیه بدان اشاره دارد.
و آنگاه که قاری به آیه‌ی بعد می‌رسد:
*الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ طُوبَى لَهُمْ وَحُسْنُ مَآبٍ*
نغمه را دو درجه بالا می‌برد و *بیات* را به *بیاتِ عجمی* می‌کشاند؛ حرکتی دقیق و آگاهانه که در زبان موسیقی تلاوت، نشانه‌ی «اعلانِ بشارت و نتیجه» است. در این لحظه، معنا و صوت در هم می‌آمیزند: ایمان آرام می‌گیرد، و عمل صالح به سعادت و بازگشت نیکو ختم می‌شود.
در تفاسیر گوناگون، گوهر این آیه یکی است، اما جلوه‌های آن گوناگون:
*المیزان:* یاد خدا را حضور قلب در برابر حقیقت مطلق می‌داند؛ آرامشی که از آگاهی و اتصال برمی‌خیزد، نه از صرف گفتار.
*اطیب‌البیان:* طمأنینه را مرتبه‌ای برتر از ایمان می‌شمارد؛ آرامشی همانند یقین ابراهیمی، که دل را از تزلزل می‌رهاند.
*احسن‌الحدیث:* انسان را سراسر نیاز می‌بیند و یاد خدا را پناهگاه او در برابر طوفان اضطراب‌های زندگی معرفی می‌کند.
*کاشف:* اطمینان را نشانه‌ی بلوغ روح می‌خواند و ذکر حقیقی را ذکری می‌داند که یقین درونی می‌آفریند، نه صرف تکرار زبانی.
هارمونی تلاوت طوخی، در حقیقت تجسم شنیداری همین معانی تفسیری است. او با مقام بیات، فضای حضور و آرامش را می‌سازد؛ همان «طمأنینه»‌ای که المیزان آن را در مواجهه‌ی عاشقانه‌ی انسان و خدا می‌بیند. سپس با گذر به بیات عجمی، معنای عمل صالح و عاقبت نیکو را به اوج می‌رساند؛ چنان‌که در احسن‌الحدیث، ایمان مطمئن در نهایت به رستگاری می‌انجامد.
در این امتزاج دل‌انگیزِ صوت و معنا، قرآن نه فقط خوانده، که *زیسته* می‌شود.
تلاوت طوخی، ترجمان شنیداری حقیقتی جاودانه است:
آرامش در خاموشی نیست، در نغمه‌ی یاد خداست.
و هر دلی که با آن هم‌نوا شود، بی‌تردید، به طمأنینه می‌رسد.
در یازدهمین سالگرد ارتحال پدرم، *مرحوم حاج عجیل منصوری،* این تلاوت را به یاد او گوش سپردم؛ مردی که زندگی‌اش سرشار از یاد خدا بود و دلش در آرامش ایمان می‌تپید. یادش با نغمه‌ی طوخی در دل می‌ماند؛ آرام، مؤمن، و مطمئن.