الزام ساماندهی هسته مرکزی بازار کلان‌شهر اهواز در راستای نوسازی بافت فرسوده و ایجاد جاذبه شهری

شوشان - ناصر مباشر کارشناس عالی برنامه ریزی :

چکیده  
هسته مرکزی بازار اهواز به عنوان قلب تجاری و فرهنگی خوزستان، با چالش‌های جدی از جمله ترافیک سنگین، فرسودگی کالبدی، ناکارآمدی فضایی و زوال محیطی مواجه است. این مقاله با بهره‌گیری از تجارب احیای بافت‌های تاریخی و تحلیل وضعیت موجود، راهکارهای جامعی برای تبدیل این محدوده به جاذبه شهری پایدار ارائه می‌دهد. تمرکز بر سه محور نوسازی کالبدی، بهبود دسترسی‌ها و ارتقای کیفیت محیطی است تا ضمن تکریم حقوق شهروندی، چهره زشت کنونی را به نماد هویت و رونق تبدیل کند .  

 ۱. تحلیل وضعیت موجود: بحران‌های هسته مرکزی بازار اهواز  
- ترافیک و دسترسی‌های معیوب:  
  تراکم خودروها در محورهای اصلی (سی‌متری، چهارراه زند، خیابان نادری) و پارک‌های غیرمجاز به‌ویژه در چهارراه نادری، نه تنها امنیت عابران را تهدید می‌کند، بلکه کارکرد تجاری بازار را مختل کرده است.  
- فرسودگی کالبدی:  
  بناهای تاریخی نظیر سرای معین‌التجار و هتل قو - با وجود ثبت ملی - دچار تخریب تدریجی شده‌اند. فقدان نوسازی در خیابان امام (شرقی تا غربی) و خیابان کاوه، به زوال اقتصادی و مهاجرت کسبه انجامیده است .  
- کمبود زیرساخت‌های محیطی :  
  نبود سیستم‌های خنک‌کننده در اقلیم گرم اهواز، فقدان پیاده‌روهای مناسب برای معلولان، و نابسامانی دستفروشان، کیفیت حضور شهروندان را کاهش داده است .  

۲. راهبردهای کلان: از بحران تا فرصت‌سازی  
۲.۱. ساماندهی ترافیک و ایجاد شبکه حمل‌ونقل سبز  
- ایجاد ۳ محور اختصاصی جدید:  
  احداث خیابان‌های موازی در حدفاصل سی‌متری تا چهارراه زند با خرید املاک توسط شهرداری یا واگذاری املاک دولتی فرسوده به بخش خصوصی. این محورها با ایجاد حداقل سه پل جدید سبک وعرض زیاد وکمک گرفتن از  پل‌های فعلی بر  کارون به صورت ترکیبی  متصل خواهند شد تا ترافیک بار ترانزیتی را جذب کنند.  
- محدوده بدون خودرو (Car-Free Zone):  
  - روزها: تردد تنها با قطار ریلی سبک، دوچرخه، و خودروهای امدادی (آتش‌نشانی، اورژانس).  
  - شب‌ها: آزادسازی موقت برای تامین کالاهای مغازه‌ها با کنترل سیستم جک‌های هیدرولیک از ایستگاه مرکزی (پیشنهادی: محل تخریب‌شده انتقال خون چهارراه نادری).  
  - ایستگاه‌های دوچرخه و وکالسکه اسبی،وواگن های ریلی سبک : استقرار در ابتدای هر خیابان توسط سرمایه‌گذاران خصوصی .  

 ۲.۲. نوسازی کالبدی و احیای میراث تاریخی  
- بازآفرینی بازار امام ره:  
  - پوشش سقف بازار برای سایه‌اندازی و یکپارچه‌سازی نماها.  
  - سنگفرش یکپارچه معابر با خطوط راهنمای معلولان و نابینایان.  
  - تبدیل املاک دولتی بلااستفاده به فضاهای کار اشتراکی برای جوانان (کاهش هزینه اجاره).  
- احیای ابنیه شاخص:  
  - تبدیل هتل قو به مجموعه اقامتی-فرهنگی با مشارکت بخش خصوصی .  
  - مرمت سرای معین‌التجار به عنوان قطب سوغات و صنایع دستی .  

 ۲.۳. ارتقای کیفیت محیطی و تاب‌آوری اقلیمی  
- سیستم خنک‌کننده پویا:  
  نصب تانکرهای آب زیرزمینی مجهز به نازل‌های اسپری در ابتدای هر خیابان. این سیستم هر ۲ دقیقه آب سرد را به صورت مه پخش می‌کند و دمای محیط را تا ۱۰ درجه کاهش می‌دهد.  
- مبلمان شهری هوشمند:  
  - نیمکت‌های سایه‌دار با پنل خورشیدی.  
  - ایستگاه‌های شارژ دوچرخه‌ برقی.  
- ساماندهی دستفروشان:  
  اختصاص زون‌های ثابت با طراحی سازگار با معماری بازار.  

۳. مکانیسم‌های اجرایی : تضمین پایداری پروژه  
جدول ۱: منابع تامین مالی و نهادهای مسئول  
| مؤلفه | منبع مالی | نهاد مجری |  
| احداث خیابان‌های جدید | فروش املاک دولتی، PPP | شهرداری + بخش خصوصی |  
| سیستم خنک‌کننده | صندوق محیط زیست شهری | شرکت آب و فاضلاب |  
| مرمت ابنیه تاریخی | اعتبارات ملی میراث فرهنگی | اداره کل میراث فرهنگی |  

- نقش بخش خصوصی:  
  - واگذاری املاک دولتی تخریب‌شده به سرمایه‌گذاران در ازای تعهد به نوسازی.  
  - مشارکت در مدیریت ایستگاه‌های دوچرخه و قطار ریلی.  
- مدیریت یکپارچه:  
  تشکیل کارگروه ویژه با حضور شهرداری، میراث فرهنگی، و نمایندگان اصناف .  

۴. دستاوردهای پیش‌بینی‌شده  
۱. اقتصادی:  
   - کاهش ۴۰٪ هزینه اجاره مغازه‌ها با افزایش عرضه فضاهای تجاری.  
   - ایجاد حداقل ۵۰۰ شغل مستقیم در بخش‌های گردشگری و خدمات.  
2. کالبدی-محیطی:  
   - حذف "پلشتی چهارراه نادری" با طراحی میدان شهری و محدوده پیاده‌محور.  
   - افزایش ۷۰٪ سرانه فضای سبز با کاشت درختان بومی در حاشیه معابر.  
3. اجتماعی:  
   - بازگشت مهاجران به هسته بازار به‌واسطه بهبود امنیت و دسترسی.  
   - تبدیل اهواز به پنجره گردشگری جنوب غرب ایران با جذب سرمایه‌گذاری در بافت تاریخی .  

 نتیجه‌گیری  
ساماندهی هسته مرکزی بازار اهواز، فراتر از یک پروژه عمرانی، بازسازی هویت شهری است. با اجرای راهکارهای پیشنهادی، این محدوده به نماد تاب‌آوری اقلیمی و قطب تعاملات اجتماعی-اقتصادی تبدیل خواهد شد. ضروری است شهرداری اهواز با محوریت شعار "توسعه میان‌افزا" به جای گسترش پراکنده‌ شهری، تمام ظرفیت‌های قانونی و مالی را برای آغاز فوری پروژه بسیج کند . این اقدام، ادای دین به مردم شریف خوزستان و احیای جایگاه اهواز به عنوان کلان‌شهر پیشروی جنوب ایران است.  

تقدیر :  
از پژوهش‌های ارزشمند ناصر مباشر  در زمینه بازآفرینی شهری که الهام‌بخش بخشی از راهکارهای این مقاله بود، سپاسگزاریم.  

> منابع :  
> - گزارش‌های میدانی از پروژه‌های احیای بافت تاریخی (سرای معین‌التجار، هتل قو) .  
> - تجربه‌های موفق نوسازی بازار در کلان‌شهرهای ایران (سند ساماندهی بازار) .