تقدس‌گرایی؛ از تثبیت ایمان تا تهدید معنویت

شوشان ـ  سیدعلی حمیده کیش : 

تقدس در ادیان امری ضروری و بنیادین است؛ زیرا باور به امر متعالی، هویت و معنای دین را شکل می‌دهد. اما هنگامی که مرز میان «مقدسات حقیقی» و «مقدسات ساخته‌ی انسانی» مخدوش شود، پدیده‌ای به نام تقدس‌گرایی پدید می‌آید؛ یعنی گستردن چتر تقدس بر هر شخص، متن یا نهادی و بستن راه پرسشگری. این رویکرد، اگرچه در کوتاه‌مدت انسجام می‌آفریند، در بلندمدت تهدیدی جدی برای ایمان مردم است. 

چیستی تقدس‌گرایی: 
تقدس‌گرایی با تقدس اصیل تفاوت دارد. تقدس اصیل متکی بر خداوند، وحی و ارزش‌های اخلاقی پایدار است؛ اما تقدس‌گرایی به مطلق‌سازی امور نسبی (برداشت‌های بشری، نهادها، افراد) می‌انجامد و نقد را مساوی بی‌دینی می‌شمارد. 

تبعات تقدس‌گرایی: 
۱) جمود فکری و سرکوب پرسشگری: 
نقدناپذیری، راه رشد عقلانی و بالندگی دینی را می‌بندد و ایمان را از حالت زنده و پویا به شکل ظاهری و تقلیدی فرو می‌کاهد. 
۲) تقدس‌زدایی ناخواسته: 
وقتی چیزی بیش از حد مقدس معرفی می‌شود، آشکار شدن ضعف‌های آن به بی‌اعتباری اصل دین می‌انجامد. این همان «شکستن بت‌های ساختگی» است که گاه ایمان را هم با خود فرو می‌ریزد. 
۳) توجیه قدرت و فساد: 
تقدس‌گرایی می‌تواند رفتارهای نادرست نهادهای دینی یا سیاسی را مشروع جلوه دهد و فساد را در پوشش دین پنهان سازد. 
۴) واسطه‌سازی میان فرد و خدا 
رابطه‌ی مستقیم و بی‌واسطه‌ی انسان با خدا تحت‌الشعاع اطاعت کورکورانه از افراد یا نهادها قرار می‌گیرد؛ در نتیجه تجربه‌ی شخصی و آزادانه‌ی ایمان تضعیف می‌شود.
 

نمونه‌های تاریخی و معاصر: 
۱) مسیحیت قرون وسطی: تقدس‌گرایی کلیسا به فساد و در نهایت ظهور سکولاریسم انجامید. 
۲) بودیسم شرق آسیا: تمرکز ثروت و قدرت در معابد باعث شورش علیه نهادهای دینی شد. 
۳) تاریخ اسلام: تقدیس حاکمان یا بزرگان موجب توجیه استبداد و بی‌اعتمادی به دین شد. 
۴) جوامع معاصر: افراط در قدسی‌سازی قرائت‌های خاص، به دین‌گریزی نسل جوان دامن زده است. 

راهکارهاببرون‌رفت: 
۱) تفکیک امر الهی از امر انسانی 
۲) تقویت عقلانیت و آزادی پرسشگری 
۳) بازگشت به جوهره‌ی اخلاقی و معنوی دین 
۴) پرهیز از مطلق‌سازی نهادها و اشخاص 

جمع‌بندی کلی: 
تقدس‌گرایی همانند پوشاندن هسته‌ی زنده‌ی دین با لایه‌های سنگین و بی‌جان است. هر چه این لایه‌ها ضخیم‌تر شود، دسترسی به مغز ایمان دشوارتر می‌گردد و خطر کنار گذاشتن کل میوه افزایش می‌یابد. حفظ ایمان مردم نه در تقدس‌گرایی افراطی، بلکه در بازگشت به روح دین، اخلاق، و رابطه‌ی آزادانه و آگاهانه با خدا امکان‌پذیر است.