حافظ در آیینه ی کلام گلندام 

شوشان ـ مهری کیانوش راد  :

به یاد  و  بزرگداشت شاعری که آیین ش مهرورزی و درجه شاعری اش  بیست است.
به شیوه ی کمال گرایانه ی اهل معنا ، روز بیستم مهرماه هر سال ، اهل ادب ، به نکوداشت یاد این شاعر آسمانی می نشینند.
این نوشتار  بزرگداشت بزرگی است ، که تلفیقی از آسمان و زمین را به زیباترین شیوه در جامِ شعر،  تقدیم به مخاطب خود می کند.
یاد بزرگی حافظ را از زبان نزدیک ترین دوست و هم درس او - محمد گلندام -  مرور می کنیم.

در آیینه ی کلام گلندام دوست و هم درس  حافظ ،  حافظ انسانی است ، منزه  و با تقوی که اوقاتش به  مطالعه ی اشعار شعرای فارس و عرب می گذرد ، عالِمی است که عمر خویش را در راه شناخت قرآن گذاشته است ، آشنا به لطایف حکمی و نکات قرآنی است ، اهل احسان و بخشش است ، درد آشنای جامعه ی خویش است و شاعری است که به مدد شعرش ، رنج نامه ی ملتی را می نویسد که در تاریک ترین دوران زندگی خود ، مردگی می کند، به همین جهت از جمع آوری اشعارش طفره می رود ، چرا که می داند ، این عمل چه بسا باعث خشم بی حد دشمن شود ، بنابراین عذر می آورد ، تا مرگش فرا می رسد .
آن گاه که جسم خاکی از این جهان برمی گیرد ، دوست و همدلش ، محمد گلندام ، این مهم را انجام 
  می دهد و زلال اندیشه ی این شاهباز معرفت ، به تشنگان حقیقت عرضه می شود.

محمد گلندام در مقدمه ای که بر دیوان حافظ نگاشته است ، این گونه طرح راز می کند: 
" اشعار آبدارش رشک چشمه ی حیوان و نبات افکارش غیرت حور و ولدانست.
ابیات دلاویز ناسخ سخنان  سّحبان و منشات لطف آمیزش  منسی احسان حسان ...کلمات فصیحش چون انفاس مسیح ، دلِ مرده را حیات می بخشد و رشحات اقلام خضرخاصیتش ، بر سریر سخن ید بیضا نموده ، گویی هوای ربیع کسب لطافت از اخلاق او کرده و عذارگل و نسرین ، زیب و طراوت از شعر آبدار او گرفته و قد شمشاد و قامت دلجویی سرو آزاد ، اعتدال و اهتزاز از استقامت رای او پذیرفته .
بیتی برای اثبات مدعای خود از حافظ می آورد ، که : 
حسد چه می بری ای سست نظم بر حافظ/
قبول خاطر و لطف سخن خداداد است. 
و چنین ادامه می دهد ، که : 
در درس گاه دین پناه مولانا و سیدنا استاد البشر قوام المله ( قوام الدین عبدالله )  به کرات  گفتی  که این فراید فواید را ، همه ، در یک عقد می باید کشید و آن جناب ( حافظ) حوالت رفع ترفیع این بر ناراستی روزگار کردی و به غدر اهل عصر عذر آوردی ." 

از سخنان محمد گلندام چند ویژگی مهم حافظ چهره نشان می دهد  : 
۱- اخلاق او لطافت از نسیم دارد .
این سخن گلندام بیانگر نهایت اعتدال رفتاری حافظ است. 
۲ - حافظ را اهل قرآن معرفی می کند ، کسی که چون  یک عالم به کار تحقیق مشغول است و مسلط بر اشعار عربی و فارسی است .
اشعار حافظ کاملا بیانگر این ویژگی خاص اوست.
شعر حافظ پیوندی ناگسستنی با قرآن دارد و بارها خواجه شیراز از تسلط خود ، بر قرآن و مفاهیم قرآنی سخن گفته است.
عشقت رسد به فریاد ، گر خود به بسان حافظ /
قرآن ز بر بخوانی در چارده روایت.

حافظا در کنج فقر و خلوت شب های تار /
تا بود وردت  دعا و درس قرآن غم مخور.

در رابطه با قرآن شناسی حافظ ، دکتر معین به ابیات  زیر اشاره می کند : 
چشم حافظ زیر بام قصر آن حوری سرشت /
شیوه ی جنات تجری تحتها الانهار داشت .

۴- آشنایی با یکی از اساتید حافظ ، قوام الدین عبدالله ، که مشوق جمع آوری غزلیات اوست.

۵ - علت عدم جمع آوری غزلیات به وسیله حافظ 
ترس از ناراستی روزگار و نیرنگ اهل زمانه است.
بنابراین حافظ دشمنانی داشته  ، که او را تهدید کرده و او ترس این را داشته که جمع آوری اشعار، مدرکی علیه او محسوب شده و باعث اذیت و آزارش شود.
به گفته حافظ : 
ما در درون سینه هوایی نهفته ایم /
بر باد اگر رود سرِ ما ، زان هوا رود.

به برخی از این موارد  دشمن پرور حافظ اشاره می شود : 
الف : ریا ستیزی حافظ 
می خور که شیخ و حافظ و مفتی و محتسب /
چون نیک بنگری همه تزویر می کنند.
ب : اختلاف با شاه شجاع 
ج : تهمت الحاد به حافظ 
د : تبعید حافظ
محمد علی جمال زاده در کتاب " آشنایی با حافظ" 
احتمال یک مسافرت اجباری را  برای حافظ می دهد .
شاید آن سفر ، سفر به یزد باشد.
به گفته ی حافظ : 
سخنرانی و خوشخوانی نمی ورزند در شیراز /
بیا حافظ که تا خود را به ملک دیگر اندازیم.

در پایان محمد گلندام که قدیمی ترین سخن را  در تاریخ در باره حافظ ثبت کرده است ، تصویر گر چهره ی اندیشمند دردمندی است ، که غم مردم را دارد.
به ابیاتی از حافظ ، اشاره می شود : 
نمی بینم نشاط عیش در کس / 
نه درمان دلی ، نه درد دینی .

در اندرون من خسته دل ندانم کیست / 
که من خوشم و او در فغان و در غوغاست .

اما حافظ از آینده ی مردم نومید نمی شود و می سراید: 
درون ها تیره شد ، باشد که از غیب / 
چراغی برکند خلوت نشینی . 

چرخ بر هم زنم ار غیر مرادم گردد/ 
من نه آنم که زبونی کشم از چرخ فلک.

باشد ، تا چون حافظ ، در سخت ترین لحظات تاریخ،  امید به روشنای صبح امید باشیم.

‐---------------------------------
ذکر چند نکته 

۱-  آقای محمد جعفر یاحقی به نقل از آقای کمال سروستانی  که ثبت کننده ی روز جهانی حافظ است : 
" وقتی دیوان حافظ را ورق می زنیم صحبت از مهر ، دوستی و محبت است ، هم چنین شان حافظ در بین شاعران بسیار بالاست و نمره ی حافظ بیست است ، بنابراین  ۲۰ مهر بزرگداشت حافظ نام گذاری شد." 
خبرگزاری ایسنا ، کد خبر ؛ ۹۷۰۷۲۲۱۲۱۷۱

۲- برای اطلاع بیشتر  از سخنان گلندام و حافظ شناسی به کتاب " حافظ ، هاتف میخانه ی عشق ، از " مهری کیانوش راد" رجوع بفرمایید.
۳ - قدیمی ترین ماخذ در باره ی نوشته های حافظ ، نوشته های محمد گلندام است . برای اطلاع بیشتر رجوع کنید ،  به : مقدمه جامع دیوان حافظ  به اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی 
۴- دکتر معین،  محمد ، حافظ شیرین سخن ، نشر صدای معاصر
۵- جمال زاده ، سید محمدعلی ، آشنایی با حافظ ، نشر سخن