تحلیل اخلاقی و محتوایی سخنان سردار رحیم صفوی و واکنش محسن هاشمی

شوشان ـ سید علی حمیده کیش :  

مقدمه  
گفتار هر انسان به‌ویژه اگر از جایگاه قدرت، تجربه و مسئولیت برخیزد، نه‌تنها بازتاب اندیشه او بلکه آیینه‌ای از فرهنگ اخلاقی و ارزش‌مداری جامعه است. در جامعه‌ای که «شهادت» و «خدمت به مردم» دو ارزش والای دینی و ملی هستند، هرگونه بیان یا تعبیر که موجب تحقیر، تمسخر یا تقلیل شأن درگذشتگان گردد، در تضاد آشکار با آموزه‌های اخلاق اسلامی و انسانی است.

نقد اخلاقی سخنان سرلشکر رحیم صفوی  
اظهارات اخیر سردار رحیم صفوی در مراسم تشییع سردار افشار، با این مضمون که «من دلم نمی‌خواهد در رختخواب یا در استخر بمیرم»، از چند جهت قابل نکوهش است: 
 ۱) بی‌توجهی به حرمت اموات و بازماندگان:  
سخنان وی در حالی ایراد شد که اشاره مستقیم یا غیرمستقیم به نحوه رحلت مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی داشت؛ شخصیتی که بخش مهمی از تاریخ معاصر ایران با نام او گره خورده است. این نوع بیان، اگر از سر شوخی یا احساسات باشد، در عرف دینی و اخلاقی، نوعی بی‌احترامی به حرمت متوفی محسوب می‌شود. 
 ۲) کاهش مفهوم شهادت به شکل ظاهری مرگ:  
از منظر دینی، شهادت مفهومی باطنی و مبتنی بر نیت، ایمان، و خدمت است، نه صرفاً محل یا شکل مرگ. فروکاستن آن به صحنه‌های میدان نبرد یا «مرگ‌های حماسی» موجب بی‌اعتنایی به شهدای خاموشی می‌شود که در عرصه‌های علم، خدمت، و صداقت جان داده‌اند. 
 ۳) غفلت از وظیفه اخلاقی در مقام الگو بودن:  
از شخصیتی با پیشینه فرماندهی سازمانی بزرگ و عنوان «دستیار و مشاور رهبری» انتظار می‌رود که گفتار او مایه وحدت، آرامش و ادب باشد، نه ایجاد رنجش در میان مردم و خانواده‌هایی که عزیزی را از دست داده‌اند. 

واکنش خردمندانه و اخلاقی محسن هاشمی  
در برابر این سخنان، نامه محسن هاشمی نمونه‌ای درخشان از ادب، منطق و نجابت اخلاقی است. 
 1) پاسخ با متانت نه با خشم:  
او در عین اعتراض، از دایره ادب خارج نمی‌شود. به جای تقابل شخصی، با زبانی منطقی و آرام، دغدغه مردم و خانواده‌ها را بازتاب می‌دهد؛ این رفتار یادآور آموزه قرآنی «ادفع بالتی هی أحسن» با نیکویی پاسخ ده، می باشد. 
۲) تبیین معنای واقعی شهادت: 
او با جمله‌ای کوتاه اما عمیق، «در استخر هم می‌توان شهید شد»، مرز میان ظاهر و باطن را روشن می‌کند و یادآور می‌شود که شهادت نه به صحنه مرگ، بلکه به نیت و خدمت بستگی دارد. 
۳) احیای احترام به خدمت‌گذاران وطن  
محسن هاشمی، هاشمی در نامه خود، از نقش آیت‌الله هاشمی در آبادانی، صلح و رفاه ایران یاد می‌کند و نگاه را از حواشی سیاسی به جوهره خدمت و انسانیت برمی‌گرداند. 

جمع‌بندی اخلاقی:  
سخن سنجیده و متین می‌تواند زخم را التیام بخشد، و کلام نسنجیده می‌تواند نمک بر آن بپاشد. گفتار آقای صفوی، از منظر اخلاق دینی و اجتماعی، خطایی است در تمییز میان شهامت گفتار و حکمت گفتار. در مقابل، واکنش محسن هاشمی جلوه‌ای از اخلاق علوی است؛ پاسخی که نه از کینه، بلکه از معرفت و احترام برمی‌خیزد.درسی که می‌توان از این ماجرا گرفت آن است که،«شهادت در نیت است، نه در نحوه مرگ؛ و بزرگی در ادب است، نه در قدرت.»