پسران هور، تلاشی ارزشمند برای خارج‌کردن یک قهرمان گمنام از مظلومیت

شوشان ـ نوید قائدی :

دیشب که آخرین قسمت (قسمت هفدهم) سریال پسران هور از شبکه یک سیما پخش شد حیفم آمد برای این اقدام ارزشمند شبکه یک سیما و  البته چندسطری نظر شخصی و کوتاه برای این سریال ننویسم.
سریال «پسران هور» که به کارگردانی مهدی جعفری و تهیه‌کنندگی مجتبی فرآورده در ایام هفته دفاع مقدس از شبکه یک سیما پخش شد، راوی زندگی پرفرازونشیب شهید علی هاشمی، فرمانده قرارگاه سری نصرت و طراح نبوغ‌آمیز عملیات‌های بزرگ و پیچیده در هورالعظیم است. این سریال که نسخه کامل‌تر و مفصل‌تری از فیلم سینمایی «اشک هور» محسوب می‌شود، قدمی جدی و محکم در جهت معرفی یکی از مظلوم‌ترین و ناشناخته‌ترین فرماندهان جنگ تحمیلی به نسل امروز برداشته است. این سریال نه‌تنها مظلومیت این سردار بزرگ اهوازی را نشان می‌دهد؛ بلکه روایت کم‌کاری‌های چند دهه بخش فرهنگی کشور خصوصاً سیمای ملی در معرفی و نقش مردمان خوزستان در زمان دفاع مقدس است مردمی که با تمام وجود هستی خود را برای دفاع از کیان ایران بزرگ در طبق اخلاص گذاشتند؛ اما حق مطلب برای معرفی و جبران این زحمات آنان جز شعار تا کنون برآورده نشده است. چه می‌شود کرد درد دل زیاد و گفتن وقت تلف کردن است پس در ادامه به وسع ذهنیت حقیر در خصوص نقاط قوت و نقاط ضعف و قابل‌تأمل سریال می‌پردازم.
شاید مهم‌ترین نقطه قوت این سریال  ادای دین به قهرمانان گمنام دوران دفاع مقدس است. مهم‌ترین دستاورد پسران هور پرداختن به شخصیتی چون شهید علی هاشمی است. فرمانده‌ای که حتی پس از جنگ نیز سال‌ها در گمنامی باقی ماند. سریال با تمرکز بر زندگی و رشادت‌های این شهید و یارانش در قرارگاه نصرت، توانسته است بخشی از حق مطلب را در مورد تاریخچة فراموش‌شده جبهه «هور» ادا کند. این موضوع برای نسل جوان که تشنه آشنایی با الگوهای واقعی و کمتر روایت شده است، یک فرصت تاریخی به شمار می‌آید. در بحث پژوهش و دقت نظر بر اساس اظهارات سازندگان، این پروژه بیش از سه سال صرف تحقیق و پژوهش داشته است. این دقت در مستندات تاریخی و تلاش برای نزدیک‌شدن به واقعیت، به‌ویژه در به‌تصویرکشیدن فضای جغرافیایی سخت و پیچیده هور، باعث شده است که روایت سریال از پشتوانه محکمی برخوردار باشد. این سطح از پژوهش، سریال را از دام کلیشه‌های مرسوم آثار دفاع مقدس نجات داده و لحنی واقع‌گرایانه‌تر به آن بخشیده است.
همچنین فضاسازی متفاوت سریال از تصویربرداری در محیط آبی و باتلاقی هور که چالش‌های فراوانی برای تیم تولید ایجاد کرده، فضاسازی منحصربه‌فردی را رقم زده است. این فضا که کمتر در آثار سینمایی و تلویزیونی ایران به‌صورت دقیق و پرجزئیات به‌نمایش‌درآمده، خود یک عنصر روایی جذاب است و سختی‌های جبهه آبی - خاکی را به‌خوبی منتقل می‌کند که البته می‌شد بهتر و قوی‌تر از این کارکرد که مستلزم صرف هزینه‌های بیشتر و زمان بیشتری می‌بود.
پرتره انسانی از فرمانده در سریال تلاش کرده است که از قدیس سازی صرف فاصله گرفته و وجوه انسانی شخصیت علی هاشمی را به نمایش بگذارد. چالش‌های فرماندهی، دغدغه‌هایش برای نیروها و ارتباط صمیمی و پدرانه‌اش با رزمندگان جوان، باعث می‌شود که مخاطب با قهرمان داستان احساس نزدیکی بیشتری کند. بازی رضا ثامری در نقش شهید هاشمی، با وجود سختی‌های یک نقش پرتره، توانسته است شباهت فیزیکی و معنوی قابل‌قبولی را ایجاد کند.
اما نقاط ضعف و قابل‌تأمل در این سریال ضعف در شخصیت‌پردازی‌های فرعی است، باوجود تمرکز خوب بر شخصیت اصلی، برخی شخصیت‌های فرعی و همراهان شهید هاشمی به جز چند نفر، به‌اندازه کافی عمق پیدا نکرده‌اند. این نقصان باعث می‌شود که بُعد حماسی و «جمعیت محور» بودن قرارگاه نصرت، گاهی تحت‌الشعاع قرار گیرد و ارتباط عاطفی مخاطب با سرنوشت سایر رزمندگان، کمتر شکل بگیرد. حجم بالای اطلاعات و وقایع تاریخی در طول ۱۷ قسمت، گاهی منجر به نوسان در ریتم سریال شده است. در برخی بخش‌ها، سریال گرفتار نوعی شتاب‌زدگی برای پوشش‌دادن رویدادها می‌شود و در جاهایی دیگر، ریتم کندتر می‌گردد. تمرکز هم‌زمان بر عملیات و بُعد خانوادگی (که در نسخه سینمایی «اشک هور» قوی‌تر بود)، می‌توانست با تعادل بیشتری صورت پذیرد تا انسجام روایی یکپارچه‌تری شکل گیرد.
باوجود تلاش ستودنی در ساخت یک پروژه عظیم در لوکیشن‌های سخت، در مواردی ممکن است کیفیت‌های فنی مانند تدوین برخی سکانس‌های اکشن یا جلوه‌های ویژه (به‌ویژه در مقایسه با استانداردهای  هنری) جای کار بیشتری داشته باشد. البته باید توجه داشت که ساخت چنین پروژه‌ای در ایران، خود یک جهاد تولیدی است.
در نهایت پسران هور یک اثر ارزشمند، مهم و ضروری در کارنامه تلویزیون ایران است. این سریال نه‌تنها یک گام بلند در جهت احیای نام و یاد شهید علی هاشمی و قرارگاه نصرت برداشته، بلکه نشان می‌دهد که می‌توان با تحقیق قوی و فضاسازی

متفاوت، قصه‌های جدید و جذابی از گنجینه دفاع مقدس و مردمان بومی مناطق درگیر در زمان دفاع مقدس را روایت کرد. سریال در مسیر معرفی قهرمانان واقعی به نسل جدید، موفق عمل کرده و به‌عنوان یک پرترة ملی - مذهبی، می‌تواند در زمرة آثار ماندگار تلویزیون در حوزه دفاع مقدس قرار گیرد. ضعف‌های موجود بیشتر متوجه جنبه‌های فنی و ظرایف فیلمنامه‌نویسی در قالب سریال‌های پرحجم است که از ارزش کلی اثر نمی‌کاست. امید است این سریال آغازگر توجه بیشتر رسانه ملی به زندگی سایر قهرمانان گمنام جنگ و همچنین رشادت و سختی‌های مردمان درگیر خصوصاً استان مظلوم خوزستان باشد و راه را برای تولید آثاری با این عمق از پژوهش و جسارت در فضاسازی باز کند تا شاید گرد فراموشی را از چشم مسئولان تهران‌نشین بشوراند و سختی‌های مردم مظلوم خوزستان را مجدد به یادآورند و دین خود را ادا نمایند.