جلوه‌ی رَست و بَیات در تلاوت سوره‌ی حمد با صدای عبدالباسط

شوشان ـ لفته منصوری :

با شنیدن سوره مبارکه حمد با صدای ملکوتی مرحوم شیخ عبدالباسط محمد عبدالصمد، انسان حس می‌کند در آستان لحظه‌ای ایستاده که صدا، معنا و آسمان در هم گره می‌خورند. این همان تجربه‌ای است که *دکتر مهدی دغاغله، قرآن‌پژوه برجسته،* آن را «اثر فاخر و بی‌نظیری که زمان از تکرارش عاجز است» می‌نامد؛ تلاوتی که نه فقط آیات، که نفس‌های عبدالباسط را نیز با وحی درهم‌آمیخته نشان می‌دهد؛ تا جایی که شهید مطهری می‌گفت: «هرگاه صدای عبدالباسط را می‌شنوم، حس می‌کنم قرآن با همین نغمه بر پیامبر نازل می‌شد.»
عبدالباسط در این تلاوت، سوره‌ای را آغاز می‌کند که «فاتحة الکتاب» است؛ سوره‌ای که ستون نماز و جان قرآن است؛ سوره‌ای که هر مسلمان روزانه ده‌ها بار در برابر پروردگار بر زبان می‌راند و بزرگان دین آن را «شفای جسم و جان» دانسته‌اند. اما در این تلاوت، آیات فراتر از الفاظ، به جریان زنده‌ای از معنا تبدیل می‌شوند؛ گویی مخاطب نه شنونده، که در مقام مکاشفه است.
*آغاز با مقام رَست؛ شکوه بسم‌الله و قامت استوار «ایاک نعبد»*
شیخ تلاوت را با مقام رَست آغاز می‌کند؛ مقامی که ریشه در صلابت دارد و حس عزم و شروعی بزرگ را در جان می‌نشاند. از «بسم‌الله» تا «ایاک نعبد»، هر تحریر، هر مکث و هر ارتعاش، اعلامی است بر عبودیت؛ دعوتی است به اینکه انسان در آغاز هر راه، از غیر خدا قطع امید کند و قامت در برابر رب‌العالمین خم نماید. قفله‌ی سه‌گاه در پایان این بخش چنان استوار فرود می‌آید که شنونده خود را در نقطه‌ای می‌یابد که میان خشوع و شوق، حیران مانده است.
*تحریرهای طلایی؛ جایی که صوت، دل را به تپش وامی‌دارد*
آن‌گونه که دکتر دغاغله اشاره می‌کند، ادغام کبیر و مدهای ظریف در کلمات «الرحیم» و «مالک» مخاطب را از سطح شنیدن به عمق احساسات می‌برد. در این لحظات، عبدالباسط تنها قاری نیست؛ واسطه‌ای‌ست میان معنا و دل. هر کشش صوتی، همچون قلمی است که آیه را بر صفحه‌ی جان می‌نویسد.
*فرود در مقام بَیات؛ تأمل، شوق و آرامش*
پس از قله‌های مقام رست، ادامه‌ی سوره در فضای بَیات طنین می‌گیرد؛ مقامی که روح تأمل دارد، انسان را به تفکر وامی‌دارد و او را آهسته‌آهسته به حقیقت «صراط مستقیم» نزدیک می‌کند. این انتقال مقام، یکی از نبوغ‌های هنری عبدالباسط است؛ همچون مدولاسیونی دقیق و حساب‌شده که تمام تلاوت را در بستری واحد و درعین‌حال متنوع پیش می‌برد؛ گویی دریای واحدی است با موج‌هایی رنگارنگ.
*تلاوتی که همچون یک شاهکار هنری باقی می‌ماند*
ارزش هنری این تلاوت کمتر از شاهکارهای نقاشی یا اختراعات بزرگ نیست. ترکیب بی‌بدیل صوت، مقام، معنا و حال، اثری آفریده که نسل‌ها را تحت تأثیر قرار داده و همچنان می‌دهد. سوره‌ای که آموزه‌های تربیتی‌اش انسان را از خودخواهی به عبودیت، از اعتماد به قدرت‌های پوشالی به توکل، و از گمراهی به راه روشن الهی هدایت می‌کند، در این تلاوت به زیباترین چهره‌ی ممکن ظهور می‌یابد.
*این تلاوت، فقط شنیدن نیست؛ تجربهٔ صعود است*
گویی انسان هر بار که «اهدِنَا الصِّراطَ المُستَقیم» را در صدای عبدالباسط می‌شنود، خود را نه در مقام درخواست، بلکه در حال حرکت به سوی آن راه می‌بیند؛ راهی که اولیای خدا پیموده‌اند و انسانِ امروز همچنان مشتاق آن است.
این سوره در این تلاوت، نه فقط فاتحه‌الکتاب، که فاتحه‌ی دل‌های ما می‌شود؛ گشایشی برای ورود به جهانی که در آن، خداوند ربّ‌العالمین است و انسان، بنده‌ای که با همه‌ی وجود می‌گوید:
*«ایاک نعبد و ایاک نستعین»*