هورالعظیم در آتش بی تدبیری؛ کارگروهی جدید برای فراموشی یک فاجعه زیست محیطی

شوشان ـ غلامعباس دیناروند :

خبر امروز استانداری مبنی بر دیدار اخیر استاندار خوزستان با هیئتی عراقی و تاکید بر تشکیل "کارگروه تخصصی برای بررسی مسائل مشترک آبی"، در نگاه اول، گامی مثبت در جهت همکاریهای دوجانبه قلمداد می‌شود. با این حال، نگاهی عمیق‌تر به این خبر، حکایت از تکرار چرخه معیوبی دارد که سال‌هاست بحران هورالعظیم را به ورطه نابودی می‌کشاند.

نقدی بر رویکردی واکنشی و فاقد راهبرد کلان
تأکید استاندار خوزستان بر "رهاسازی آب از رودخانه دجله" و "حل مشکل آتش‌سوزی‌ها" اگرچه ضروری می‌نماید، اما در عمل، رویکردی کاملا واکنشی و کوتاه‌مدت را نمایان می‌سازد. هورالعظیم، به عنوان یکی از بزرگترین تالاب‌های بین‌المللی، نه با یک "مشکل" مواجه است، بلکه قربانی یک "فاجعه ی زیست محیطی" ساختاری و بلندمدت شده است. کاهش شدید حقابه ایران از رودخانه‌های مرزی مانند اروند و دجله در سال‌های اخیر، سدسازی‌های بی‌رویه در بالادست، تغییرات اقلیمی و مدیریت ناکارآمد منابع آبی در سطح ملی، ریشه‌های اصلی این بحران هستند. تشکیل یک "کارگروه تخصصی" دیگر، بدون تعریف یک راهبرد کلان و الزام‌آور برای احیای دایمی حقابه هورالعظیم، تنها به برگزاری جلسات مکرر و صدور بیانیه‌هایی خواهد انجامید که شعله‌های آتش در تالاب را خاموش نخواهد کرد.

آتش‌سوزی‌ها؛ نشانه بیماری، نه خود بیماری
بیان این نکته که "آتش‌سوزی‌های بخش عراقی هورالعظیم باعث آزار و اذیت مردم خوزستان می‌شود"، اگرچه درست است، اما خطر تقلیل یک بحران اکولوژیک به یک مسئله صرفا رفاهی-بهداشتی را در پی دارد. آتش‌سوزی‌ها پیامد مستقیم خشکی بستر تالاب است. هنگامی که آبی در کار نباشد، پوشش گیاهی خشک شده به ماده‌ای اشتعال‌زا تبدیل می‌شود. بنابراین، تمرکز صرف بر "خاموش کردن آتش" با هواپیماهای آبپاش، بدون پرداختن به "جلوگیری از خشکی" تالاب، همانند درمان علایم بیماری بدون توجه به ریشه آن است.

این رویکرد، پرسش‌های انتقادی جدی را به ذهن متبادر می‌سازد:
آیا کارگروه جدید، از اختیارات و پشتوانه سیاسی کافی برای وادار کردن طرف عراقی به رهاسازی دایمی و قابل توجه آب از دجله برخوردار است؟
نقش دستگاه دیپلماسی آب ایران در سطوح عالی حکومتی برای حل این مسئله فرامرزی چیست؟ آیا این مسئله صرفا به سطح استانی واگذار شده است؟
برنامه عملیاتی و زمان‌بندی مشخص این کارگروه برای احیای هورالعظیم چیست و چه شاخص‌های کمّی برای پایش پیشرفت آن در نظر گرفته شده است؟

در مجموع خبر تشکیل کارگروه آب، بیش از آن که نویدبخش باشد، یادآور غلبه "سیاست نمایشی" بر "اقدام مؤثر" در مواجهه با بحران‌های زیست محیطی است. تا زمانی که هورالعظیم در اولویت راهبرد ملی امنیت آبی و زیست‌محیطی ایران قرار نگیرد و تا زمانی که دیپلماسی فعال و قوی‌ای برای احقاق حقابه ایران از رودخانه‌های مرزی به کار گرفته نشود، تشکیل هرگونه کارگروهی، تنها فرصت‌سوزی و تاخیر در اقدامات فوری و ضروری خواهد بود. آنچه هورالعظیم نیاز دارد، نه تشکیل جلسه، بلکه جاری شدن آب است.