تبیین نظام انتخاباتی تناسبی شوراها در تهران   

شوشان ـ ولی‌الله شجاع‌پوریان : 

انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا، به دلیل تأثیر مستقیم بر زندگی روزمره شهروندان، همواره از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. تصمیمات شوراها در حوزه‌های مدیریت شهری، ترافیک، آلودگی هوا، توسعه فضای سبز، نظافت شهری و آسیب‌های اجتماعی، آثار ملموسی بر کیفیت زندگی مردم دارد. در آستانه هفتمین دوره این انتخابات، اصلاحات در نظام انتخاباتی و معرفی مدل‌های نوین، فرصتی ارزشمند برای ارتقای مشارکت اجتماعی و انعکاس تنوع فکری جامعه است، هرچند چالش‌هایی نیز به همراه خواهد داشت.  
۱. اهمیت انتخابات شوراها  
هفتمین دوره انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا در اردیبهشت‌ماه سال آینده برگزار خواهد شد. اگرچه فضای سیاسی و اجتماعی کشور احتمال برگزاری انتخاباتی پرشور و گسترده را محدود می‌سازد، اما اهمیت شوراها در زندگی روزمره مردم انکارناپذیر است. عملکرد شوراها، به دلیل نقش مستقیم در حل مسائل شهری، از جایگاهی ملموس‌تر نسبت به نهادهای ملی برخوردار است و برگزاری انتخاباتی شفاف می‌تواند اعتماد عمومی و مشارکت اجتماعی را تقویت نماید.  
۲. اصلاح قوانین و ضرورت شفافیت  
در آستانه این انتخابات، تغییراتی در قوانین و سازوکار اجرایی آن اعمال شده است. تجربه پنج دهه گذشته و شش دوره انتخابات شوراها نشان می‌دهد که بازنگری و اصلاح نظام انتخاباتی امری ضروری است. این تغییرات باید با زمان‌بندی مناسب و ثبات حقوقی کافی اعلام و اجرایی شوند تا داوطلبان و شهروندان با آگاهی و آمادگی کامل در صحنه انتخابات حضور یابند.  
۳. نظام انتخابات تناسبی و ویژگی‌های آن  
یکی از تحولات کلیدی، اجرای آزمایشی نظام انتخاباتی تناسبی در تهران است. نظام پیشین مبتنی بر رأی اکثریت بود؛ بدین معنا که هر فرد با بیشترین رأی انتخاب می‌شد. این شیوه ساده اما گاه موجب یک‌دست شدن ترکیب شوراها می‌شود. در مقابل، در نظام تناسبی کرسی‌ها به نسبت مجموع آرای کسب‌شده توسط فهرست‌ها و احزاب تخصیص می‌یابند. این سازوکار موجب افزایش نقش احزاب، تنوع فکری و بازتاب طیف‌های مختلف اجتماعی در شورا می‌شود.  
۴. نمونه محاسباتی انتخابات تناسبی  
فرض کنیم ۲,۱۰۰,۰۰۰ رأی در انتخابات شورای شهر تهران برای ۲۱ کرسی به صندوق‌ها ریخته شود. آرای هر فهرست به شرح زیر است:  
فهرست اول جریان الف: ۵۰۰,۰۰۰ رأی → ۵ کرسی  
فهرست دوم جریان الف: ۴۰۰,۰۰۰ رأی → ۴ کرسی  
فهرست اول جریان ب: ۶۰۰,۰۰۰ رأی → ۶ کرسی  
فهرست دوم جریان ب: ۲۰۰,۰۰۰ رأی → ۲ کرسی  
نامزدهای مستقل: ۴۰۰,۰۰۰ رأی → ۴ کرسی  
در هر فهرست، افرادی که بیشترین رأی را کسب کرده‌اند، کرسی‌های سهمیه‌شان را تصاحب می‌کنند و بدین ترتیب شورای ۲۱ نفره‌ای با ترکیبی متنوع و متوازن شکل می‌گیرد.  
۵. مزایا و نقدهای نظام تناسبی  
یکی از نقدهای مطرح این است که ممکن است فردی با رأی کمتر نسبت به فردی از فهرست دیگر، کرسی کسب کند. با این حال، مزیت بنیادین این نظام جلوگیری از یک‌دست شدن شورا و تضمین حضور طیف‌های فکری متنوع است. تجربه نشان داده که وجود سلایق مختلف در شورا، ضمن تقویت کارکرد نظارتی، به کاهش فساد، شفافیت تصمیم‌گیری و تضارب آرا می‌انجامد. همچنین، سهم حداقلی هر جریان در ترکیب شورا، انگیزه مشارکت عمومی را افزایش می‌دهد.  
۶. آموزش و مشارکت عمومی  
با توجه به نو بودن نظام تناسبی، ضروری است رسانه‌ها، صدا و سیما و سایر تریبون‌های عمومی، آموزش‌های لازم را برای آشنایی شهروندان با سازوکار و آثار آن ارائه دهند. این اقدام، زمینه‌ساز شورای آینده‌ای خواهد شد که نماینده طیف‌های مختلف اجتماعی، فکری و سیاسی است و مشارکت مدنی و اعتماد عمومی را ارتقا می‌دهد.