تبار شناسی جریان‌های فکری ایران

شوشان - دکتر فتح اله دهقان/ دانش آموخته جغرافیای سیاسی :

 چو اندر تبارش بزرگی نبود 
 نیارست نام بزرگان شنود 
فردوسی

سال های سال است که راجع به جریانهای فکری ایران بحث وجدل درمیان نخبگان وعامه مردم در  جریان است.
در این مقال در حد وسع و توانمان به این مسئله خواهیم  پرداخت ،باشد که مفید واقع شود .

۱-جریانهای مارکسیستی که به چپ معروف هستند،حزب توده ،فدائیان خلق(اکثریت و اقلیت )،سازمان پیکار ،حزب کومله ،حزب رنجبران ایران و..........
حزب توده اصلی ترین تشکل مارکسیستی در ایران مجری دستورات کمینترن (اتحادیه احزاب  کمونیست جهان  بود) در ایران بود. 
به عنوان‌مثال،در فتنه آذربایجان و کردستان، جنبش ملی شدن صنعت نفت ،شروع نوسازی ایران از دهه های۴۰و۵۰ با جذب نخبگانی که موتور محرکه توسعه ایران بودند ،ایران از توسعه بازماند  ،پیروزی انقلاب اسلامی و پس از انقلاب و....
۲-منور الفکر هایی مثل میرزا ملکم خان ، آخوند زاده و........
که خواهان تقلید از غرب بودند.
۳-نخبگان میهن دوستی مانند قائم مقام‌ فراهانی، امیر کبیر ،مصدق و......که خواهان پیشرفت وتوسعه ایران بودند ،این طیف خواهان رابطه با غرب جهت استفاده از علوم و تکنولوژی غربی برای  پیشرفت کشور بودند.
این بزرگان اقدامات وجنبشهایی رادر راستای توسعه ایران  رهبری کردند اما،توسط استبداد داخلی و استعمار خارجی تحمل نشدند وتوسعه ایران به محاق رفت وبه  فراموشی سپرده  سپرده  شد.
۴-مستقلین، در طول تاریخ کم نبودند اشخاص مستقل که داد میهن داشتند ودل در گرو پیش رفت وتوسعه این مرز وبوم ولی در دستجات و گروهها وارد نمی شدند. 
در خصوص جریانات مذهبی در مقاله ای جداگانه بحث خواهم کرد .
چکیده متنم،:
در خصوص جریانهای فکری که در بالا به آنها اشاره شد ،جریان مارکسیستی پدیده ای مختص تاریخ معاصر ایران می باشد و عملکرد ی در راستای منافع اتحاد شوروی داشته که مغایر با منافع ملی وامنیت ملی ایران بوده است .
اما منور الفکرهای ایرانی پدید ای منتج  از تحولات فکری دوران معاصر ایران است که  شیفته وخود باخته غرب بودند وبه خود باوری  ملی اعتقادی نداشتند که مغایر با استقلال ایران بود و وابستگی به بیگانگان نتیجه تفکر آنها بود.
اما ،نخبگان میهن دوست  که رابطه  با دنیای متمدن را برای پیشرفت وتوسعه این مرز وبوم ضروری میدانستند ولی خود باخته غرب نبودند. 
این جریان که ریشه در تاریخ کهن ایران دارد و ادامه دهنده راه وسیره جریان عقل گرای این مرز وبوم مانند بوذرجمهرها وملاصدراهاست .
ابن طیف از نخبگان وطنی اقدامات و جنبشهای  را رهبری کردند که اگر به نتیجه می رسید ،بی شک ایران سرنوشتی کاملا متفاوت از اکنون را از  نظر توسعه تجربه می کرد .
در میان جریانهای سیاسی کنونی کشور نیز مشرب فکری که پیروان فکری امیر کبیر و ملاصدرا  و.....هستند  در تکاپو برای  استقلال وتوسعه هستند اما، در میان سنگهای آسیاب جریانهای داخلی وابسته به بیگانگان وقدرتهای خارجی مصداق شعر ابتدای مقاله، تحت فشار هستند و فرصت عرض اندام به آنها داده نمی شود.