تحول کشاورزی، راه‌حل پایدار بحران آب خوزستان

شوشان - محمد نبهان؛ جامعه‌شناس اقتصادی و توسعه :

استان خوزستان، در ایران با وجود منابع طبیعی غنی و ارزشمندی همچون رودخانه‌های کارون، کرخه و دز، در سال‌های اخیر با بحران شدید کم‌آبی، خشکسالی و افت منابع آبی سطحی و زیرزمینی مواجه شده است. این بحران صرفاً ناشی از عوامل طبیعی نیست، بلکه نتیجه مستقیم «ناکارآمدی در الگوهای مدیریت منابع آب»، «استفاده از شیوه‌های سنتی آبیاری»، و «تداوم الگوهای نادرست کشت» در بخش کشاورزی است.
این در حالی‌ست که بخش فراوانی از اراضی کشاورزی در استان خوزستان همچنان به روش «غرقابی» آبیاری می‌شوند و حجم عظیمی از منابع آبی را به سادگی هدر می‌دهند، فناوری‌های نوین مانند آبیاری قطره‌ای، بارانی و هوشمند، به‌خوبی می‌توانند مصرف آب را تا ۵۰ درصد کاهش داده و در عین حال عملکرد و کیفیت تولید را افزایش دهند. تغییر الگوی کشاورزی و شیوه‌های آبیاری نه‌تنها یک گزینه، بلکه یک ضرورت حیاتی برای بقا و آینده پایدار استان است. همچنین می‌توان به این قضیه اندیشید که بخشی از این جریان‌های رودخانه که به دریا می‌ریزند، ممکن است در دوره‌های کم‌بارش یا خشکسالی، مدیریت‌پذیر باشند؛ یعنی می‌توان در فصول بحرانی یا برای مدت محدود(و نه آن که اکوسیستم را دچار تنش کنیم)، بخشی از آب را با ایجاد مخازن میان‌دست، سدهای انحرافی یا برنامه‌ریزی کشاورزی منطقه‌ای مهار و بهره‌برداری کرد.

- اجرای این تحول نیازمند سه مؤلفه اساسی است:
 ۱. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های نوین کشاورزی، - با فراهم کردن مشوق‌های قابل توجه
۲. آموزش و توانمندسازی کشاورزان، - آموزش‌ها بومی‌سازی شوند و ایجاد مشارکت فعال برای ساخت اکوسیستم انسانی و پویا 
۳. حمایت مستمر و هماهنگ از سوی نهادهای حاکمیتی - ایجاد یکپارچگی سیستمی و هدفمند، بهینه‌سازی منابع و از میان بردن انواع ناترازی‌های موجود.

در این مسیر، نقش سرپرست جدید امور روستایی استانداری خوزستان کاملاً راهبردی و کلیدی است. این مقام، بر اساس وظایف قانونی خود، مسئول هدایت، هماهنگی و نظارت بر برنامه‌های توسعه روستایی است و می‌تواند با دیدی علمی و واقع‌بینانه، حلقه واسط میان سیاست‌گذاری‌های ملی و مسائل روزمره کشاورزان و دهیاری‌ها باشد. ورود جدی و برنامه‌محور این نهاد به موضوع بحران آب، با استفاده از ظرفیت دستگاه‌های اجرایی، نهادهای پژوهشی، شوراهای محلی و مشارکت فعال مردم، می‌تواند زمینه‌ساز عبور استان از کشاورزی پرمصرف و کم‌بازده به کشاورزی نوین، بهره‌ور و پایدار شود.

بحران آب در خوزستان، چالشی گسترده و پیچیده است، اما در دل همین بحران، فرصتی طلایی برای بازنگری و اصلاح ساختار کشاورزی استان نهفته است. اگر امروز با نگاهی علمی، مدیریتی و جامع‌نگر اقدام نکنیم، فردا برای احیای زمین‌ها، معیشت روستاییان و حفظ منابع، بسیار دیر خواهد بود. با اجرای یک برنامه جامع و چندلایه در حوزه آموزش، آبیاری نوین، اصلاح الگوی کشت و هماهنگی نهادی، خوزستان می‌تواند از تهدید خشکسالی، پلی بسازد به سوی توسعه پایدار روستایی و کشاورزی دانش‌بنیان.