شهر فرهنگی؛ بازخوانی شاخصه‌های اجتماعی در توسعه شهری

شوشان ـ نوید قائدی :

در عصر جهانی‌شدن و تحولات سریع شهری، مفهوم شهر فرهنگی به یکی از محورهای اصلی در برنامه‌ریزی شهری و توسعه پایدار بدل شده است. شهر فرهنگی نه‌تنها بستری برای تولید و مصرف فرهنگی است، بلکه فضایی‌ست که در آن هویت، مشارکت، و تعاملات اجتماعی معنا می‌یابند. در این نوشتار به خلاصه به بررسی شاخصه‌های اجتماعی مؤثر در سنجش یک شهر فرهنگی پرداخته می‌شود تا تصویری روشن از ابعاد فرهنگی زندگی شهری ارائه گردد. امید شهروندان بامطالعه و بررسی شهر خود در ذیل شاخصه‌های مطرح شده بتوانند تصویر روشنی از مطلوبیت عنصر فرهنگی شهر خود به دست آورند.دلیل نوشتن این موضوع این است که نگارنده از توصیه های فرهنگی و سنجش های شهر خود یعنی اهواز خسته شده و گوش شنوایی در مسئولان ندیده زیرا با ارئه شاخصه های فرهنگی شهروندان را تشویق به سنجش و قضاوت و مطالبه گری می نماید.
مهم‌ترین شاخصه هویت فرهنگی است که درواقع بنیان معنوی یک شهر فرهنگی محسوب می‌شود. این شاخصه شامل تعلق خاطر شهروندان به تاریخ، زبان، آیین‌ها، و نمادهای فرهنگی شهر می‌شود. تقویت این هویت از طریق آموزش، رسانه، و حفظ میراث‌فرهنگی، نقش مهمی در انسجام اجتماعی ایفا می‌کند.
بعد از هویت فرهنگی، مشارکت اجتماعی و فرهنگی شهروندان از مهم‌ترین شاخصه‌های سنجش یک شهر فرهنگی است. میزان مشارکت شهروندان در فعالیت‌های فرهنگی، از جمله جشنواره‌ها، برنامه‌های هنری، و تصمیم‌گیری‌های شهری، نشان‌دهنده پویایی فرهنگی شهر است. مشارکت فعال، حس تعلق و مسئولیت‌پذیری را افزایش داده و به تقویت سرمایه اجتماعی کمک می‌کند.
بعد از دو عنصر هویت فرهنگی و مشارکت‌های فرهنگی وجود مراکز فرهنگی مانند کتابخانه‌ها، موزه‌ها، سالن‌های نمایش، و فضاهای عمومی، بسترهای فیزیکی لازم برای فعالیت‌های فرهنگی را فراهم می‌آورد. کیفیت و دسترسی به این زیرساخت‌ها، شاخصی مهم در ارزیابی عدالت فرهنگی در شهر است.
همچنین در شهرهای چندفرهنگی، تعاملات بین فرهنگی نقش کلیدی در ایجاد هم‌زیستی مسالمت‌آمیز دارد. پذیرش تفاوت‌ها، گفت‌وگوی فرهنگی، و احترام به تنوع، از جمله مؤلفه‌های این شاخصه‌اند که به انسجام اجتماعی و کاهش تنش‌های فرهنگی کمک می‌کنند. در کنار تعاملات فرهنگی، سرزندگی فرهنگی به میزان پویایی و تنوع فعالیت‌های فرهنگی در طول سال اشاره دارد که می‌تواند یکی از شاخصه‌های سنجش باشد. برگزاری رویدادهای هنری، موسیقی، نمایشگاه‌ها، و برنامه‌های خیابانی، نشان‌دهنده جریان زنده فرهنگ در شهر است.
 نقش نهادهای شهری یا همان نقش حکمرانی فرهنگی در سیاست‌گذاری فرهنگی، حمایت از هنرمندان، و برنامه‌ریزی فرهنگی، از دیگر شاخصه‌های مهم در سنجش یک شهر فرهنگی است. حکمرانی فرهنگی مؤثر، زمینه‌ساز توسعه پایدار و عدالت فرهنگی خواهد بود.
در نهایت شهر فرهنگی، مفهومی فراتر از وجود مراکز هنری و تاریخی است. این شهر، بستری‌ست که در آن فرهنگ در زندگی روزمره مردم جاری‌ست و شاخصه‌های اجتماعی همچون هویت، مشارکت، تعامل، و حکمرانی، نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری آن دارند. سنجش این شاخص‌ها، نه‌تنها به شناخت بهتر شهرها کمک می‌کند، بلکه راهی‌ست برای ساختن آینده‌ای انسانی‌تر، خلاق‌تر و همدلانه‌تر در یک شهر درحال‌توسعه که می‌تواند موجب تعالی انسان‌ها شود.