مدیریت ریسکِ واقع‌گرا در صنعت نفت؛ از اسناد تا میدان

شوشان ـ  بهزاد صالح بیگی :

مقدمه

🔶️در صنعت نفت، مدیریت ریسک به‌ظاهر جایگاه تثبیت‌شده‌ای دارد؛ از دستورالعمل‌های HSE و ماتریس‌های ریسک گرفته تا فرم‌های ارزیابی و گزارش‌های متعدد. با این حال، تکرار حوادث، شبه‌حوادث و ریسک‌های مزمن نشان می‌دهد که «وفور سند» الزاماً به «کنترل ریسک» منجر نشده است. مسئله اصلی، نه فقدان چارچوب، بلکه فاصله‌ای است که میان اسناد و میدان ایجاد شده؛ فاصله‌ای که خود به یک ریسک ساختاری تبدیل شده است.

🔶️ریسک‌های شناخته‌شده‌ای که همچنان تکرار می‌شوند
بخش بزرگی از ریسک‌های صنعت نفت ناشناخته نیستند. فرسودگی تجهیزات، فشار تولید، کمبود نیروی انسانی متخصص، پیمانکاری چندلایه، تغییرات شیفتی و تصمیم‌های لحظه‌ای در شرایط بحرانی سال‌هاست شناسایی شده‌اند. این ریسک‌ها بارها در جلسات و گزارش‌ها مطرح شده‌اند، اما در میدان همچنان فعال‌اند. دلیل این تداوم روشن است: تمرکز بر ثبت ریسک به‌جای بستن ریسک.

*🔴گزارش‌محوری؛ آفت پنهان مدیریت ریسک*

🔹وقتی مدیریت ریسک به یک فرآیند اداری تقلیل می‌یابد، هدف اصلی آن که کاهش احتمال و شدت حادثه است، به حاشیه می‌رود. در بسیاری از سازمان‌ها، موفقیت مدیریت ریسک با تعداد فرم‌های تکمیل‌شده و جلسات برگزارشده سنجیده می‌شود، نه با کاهش حوادث واقعی. نتیجه آن است که انرژی سازمان صرف «خوب نشان دادن وضعیت» می‌شود، نه «بهتر کردن وضعیت».

*🔴شکاف ستاد و عملیات؛ ریسکی فراتر از ایمنی*

🔹یکی از جدی‌ترین ریسک‌های صنعت نفت، فاصله تصمیم‌گیری ستادی از واقعیت عملیاتی است. دستورالعمل‌هایی که بدون درک محدودیت‌های میدان نوشته می‌شوند، در عمل یا اجرا نمی‌شوند یا به‌صورت صوری اجرا می‌گردند. در چنین شرایطی، کارکنان عملیاتی میان پایبندی به دستورالعمل و تداوم تولید گرفتار می‌شوند؛ انتخابی که اغلب به نفع تولید و به زیان ایمنی تمام می‌شود. این شکاف، نه‌تنها ریسک ایمنی، بلکه ریسک اعتماد سازمانی را نیز تشدید می‌کند.

*🔴حضور میدانی مدیران؛ شرط لازمِ مدیریت ریسک*

حضور مدیران در میدان، اگر واقعی و مستمر باشد، یکی از مؤثرترین ابزارهای کنترل ریسک است. این حضور نباید به بازدیدهای کوتاه و گزارش‌های تصویری محدود شود. مدیر میدانی باید گفت‌وگو کند، تضادها را بشنود و محدودیت‌ها را لمس کند. بسیاری از ریسک‌های به‌ظاهر کوچک در گزارش‌ها، تنها با مشاهده مستقیم میدان معنا و وزن واقعی خود را نشان می‌دهند.

*🔴از حادثه‌نگاری تا یادگیری سازمانی*

🔸گزارش حادثه زمانی ارزشمند است که به تغییر منجر شود. در بسیاری از موارد، گزارش‌ها صرفاً برای بایگانی یا توجیه تهیه می‌شوند. مدیریت ریسک واقع‌گرا، حادثه را ابزار یادگیری می‌داند، نه تهدید مدیریتی. تا زمانی که پرسش «چه کسی مقصر است؟» جای خود را به «کدام فرآیند اصلاح نشد؟» ندهد، چرخه تکرار حوادث متوقف نخواهد شد.

🔸اولویت‌بندی واقعی ریسک‌ها
ریسک‌های پرتکرار و مزمن، معمولاً کم‌هیجان و کم‌تبلیغ‌اند، اما بیشترین خسارت تجمعی را ایجاد می‌کنند. تمرکز بیش از حد بر سناریوهای کم‌احتمال اما پرزرق‌وبرق، توجه مدیران را از اصلاح ریشه‌ای ریسک‌های روزمره منحرف می‌کند. مدیریت ریسک مؤثر، به‌جای نمایش پیچیدگی، به‌دنبال اثربخشی است.

*🔴جمع‌بندی*
صنعت نفت بیش از هر زمان دیگری به مدیریت ریسکی نیاز دارد که واقعیت میدان را مبنا قرار دهد، نه پیوست گزارش. اسناد زمانی ارزشمندند که به تصمیم، اصلاح و اقدام منجر شوند. فاصله میان آنچه نوشته می‌شود و آنچه اجرا می‌شود، خطرناک‌ترین ریسک پنهان این صنعت است. مدیریت این فاصله، مهم‌ترین وظیفه مدیران امروز نفت است.