پسماند؛ آینه‌ای از سبک زندگی و مسئولیت اجتماعی در خوزستان

شوشان ـ منوچهر برون :

 
خوزستان، استانی که از دل تاریخ و طبیعت برآمده و سال‌ها بارِ صنعت، کشاورزی و جمعیت متراکم را بر دوش کشیده است، امروز با چالشی خاموش اما عمیق روبه‌روست: تولید پسماند بیش از میانگین کشوری. این واقعیت، تنها یک عدد در گزارش‌های آماری نیست؛ نشانه‌ای است از سبک زندگی، الگوی مصرف و میزان مسئولیت‌پذیری ما در برابر محیط زیست و نسل‌های آینده.

پسماند به زبان ساده، هر آن چیزی است که پس از مصرف، دور ریخته می‌شود؛ اما در معنای دقیق‌تر، پسماندها به چند دسته تقسیم می‌شوند:
پسماندهای خانگی و شهری، پسماندهای صنعتی، پسماندهای کشاورزی، پسماندهای بیمارستانی و عفونی و پسماندهای ویژه و خطرناک. هرکدام از این‌ها اگر به‌درستی مدیریت نشوند، می‌توانند به تهدیدی جدی برای سلامت انسان و طبیعت تبدیل شوند.

در خوزستان، گرمای هوا، جمعیت شهرنشین، فعالیت صنایع بزرگ، کشاورزی گسترده و مصرف‌گرایی روزافزون، همگی دست به دست هم داده‌اند تا حجم پسماند تولیدی از سرانه کشوری بالاتر رود. آنچه این مسئله را نگران‌کننده‌تر می‌کند، نحوه دفع و مدیریت این پسماندهاست؛ چرا که تولید زیاد، اگر با دفع بهداشتی و اصولی همراه نباشد، به بحران تبدیل می‌شود.

دفع بهداشتی پسماند، تنها دفن زباله در خاک نیست. تفکیک از مبدأ، بازیافت، پردازش، تبدیل پسماند به انرژی، دفن مهندسی‌شده، و مدیریت ویژه پسماندهای خطرناک و بیمارستانی، از ارکان اصلی این چرخه‌اند. در بسیاری از نقاط استان، نبود زیرساخت مناسب، کمبود آموزش عمومی و ضعف نظارت، باعث شده پسماندها به‌صورت غیربهداشتی رها شوند؛ در حاشیه شهرها، کنار رودخانه‌ها، در زمین‌های بایر و حتی در دل طبیعت.

آثار زیانبار رهاسازی پسماند، آرام و تدریجی اما عمیق است. آلودگی آب‌های زیرزمینی، شیوع بیماری‌های عفونی، افزایش حشرات و جوندگان، تخریب خاک، آلودگی هوا ناشی از سوزاندن زباله‌ها و آسیب به حیات‌وحش، تنها بخشی از پیامدهای این بی‌توجهی است. پسماندهای پلاستیکی که سال‌ها در طبیعت باقی می‌مانند، چهره زیست‌بوم خوزستان را زخمی کرده‌اند و سلامت انسان را تهدید می‌کنند.

پسماند، تنها مشکل شهرداری‌ها یا دستگاه‌های اجرایی نیست؛ مسئله‌ای اجتماعی و فرهنگی است. تا زمانی که شهروندان نقش خود را در کاهش تولید زباله، تفکیک از مبدأ و احترام به محیط زیست جدی نگیرند، هیچ طرحی به نتیجه کامل نخواهد رسید. از سوی دیگر، مسئولان نیز موظف‌اند با سرمایه‌گذاری، برنامه‌ریزی علمی و نظارت مستمر، چرخه مدیریت پسماند را اصلاح کنند.

خوزستان شایسته آن است که به جای انباشت زباله، به الگوی مدیریت هوشمند پسماند تبدیل شود. پسماند اگر درست مدیریت شود، تهدید نیست؛ فرصت است. فرصتی برای اشتغال، تولید انرژی، حفظ سلامت و بازگرداندن احترام به طبیعتی که سال‌هاست از آن بهره برده‌ایم.

پسماند، رد پای ما بر زمین است؛
یا آن را مسئولانه برمی‌داریم،
یا آیندگان تاوانش را خواهند داد.