شوشان: حاشیه نشینی داراي ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادي و فرهنگی است و پیامد هاي فردي و اجتماعی بسیاري دارد، حاشیه نشینی اکنون به مساله اجتماعی بسیار مهم ايران تبديل شده و هدف اصلی بررسی علل و پیامدهاي حاشیه نشینی و ارائه راهکارهاي مديريتی آن می باشد در همین راستا پایگاه خبری شوشان در گفتگویی با فاطمه ترکاشوند کارشناس جغرافیای شهری و فعال اجتماعی به بررسی عوارض و آسیب های ناشی از بحران حاشیه نشینی پرداخته که مشروح این گفتگو به شرح ذیل است:
فاطمه ترکاشوند کارشناس و فعال اجتماعی در پاسخ به سوال شوشان مبنی بر چگونگی پیدایش پدیده حاشیه نشینی در کلانشهرهای توسعه نیافته اینگونه پاسخ می دهد: بخش هایی از شهر که مورد غفلت دستگاهها و نهادهای دولتی واقع شده اند و کیفیت شرایط زندگی در آن به شدت پایین است حاشیه نام دارد، در هر صورت اصطلاح حاشیه نشینی یا زاغه نشینی و .. در کشورهای توسعه نیافته به محلات فقیر نشینی اطلاق میشود که در اطراف کلانشهرهای بزرگ به وجود آمده که ساکنین آن محلات به دلیل بی توجهی نتوانستهاند از خدمات رفاهی و اجتماعی بهره خوبی بهرمند شوند.
در ادامه این کارشناس اجتماعی به عوارض ناشی از بحران حاشیه نشینی نیز اشاره می کند و می گوید: حاشیه نشینی در کلانشهرها مانند دیگر پدیده های اجتماعی عوارض و مشکلات زیادی برای جامعه به همراه دارد و بزرگترین پیامد و آسیب در این زمینه از دست رفتن اقتصاد مولد و ایجاد اقتصاد مصرفی، اقتصاد دلالی و اقتصاد سیاه است زیرا این افراد در زمینه تولید به شهر اعتماد می کنند.
وی آسیب دیگر این معضل اجتماعی را احساس شهروند نبودن حاشیه نشینان می داند و می گوید: به دلیل اینکه دولتها و شوراهای شهر گذشته این افراد را فراموش کرده و آنها از شغل و درآمد کافی برخوردار نبودند و معمولا در پی این بی توجهی ها و نبود زیرساخت های آموزشی سطح سواد برخی از آنها پایین مانده که دچار فقر فرهنگی شده اند، همین مورد توانسته احساس شهروند بودن آنها را سلب کند که در پی این بی توجهی ها سرمایه گذاری نیروهای پنهان مانند افراد مجرم و باندهای قاچاق مواد مخدر بر روی حاشیه شهرها می باشد چراکه آن افراد پنهان می دانند که هیچ توجهی اجتماعی نسبت به این مناطق نمی شود.
حاشیه نشینی در شهرها به عنوان آسیب اجتماعی عوارضی در پی دارد که به برخی از آن ها اشاره شد اما پرسشی که به ذهن هر شهروند خطور می کند این است که آیا این آسیب راه درمانی دارد یا خیر؟ آیا این پدیده از بین رفتنی است؟ راهکار اصلی برطرف نمودن این معضل اجتماعی کم کردن فاصله فرهنگی بین مرکز شهر و حاشیه شهر است.
احداث مراکز فرهنگی و هنری می تواند تاثیرگذار باشد
او فراهم نمودن زیر ساخت های آموزشی و فرهنگی را پیشنهاد می کند و می گوید: احداث سینما، سالن تئاتر و فرهنگ سرا در مناطق حاشیه شهر و انتقال کلیه فعالیت های فرهنگی که در سطح شهر و مرکز شهر انجام می شود به حاشیه شهر نیز می تواند امر بسیار مفیدی باشد تا آنها شهروند بودن خود را احساس کنند.
احداث کارخانهها و کارگاه های تولیدی می تواند در اشتغال جوانان حاشیه نشین نقش بسزایی را ایفاء کند
وی در حوزه اقتصادی نیز اظهار نظر می کند و می گوید: در حوزه اقتصادی ایجاد کارگاه ها و کارخانه های تولیدی با توجه به نیروی انسانی فعال جوان ساکن حاشیه شهر می تواند نقش بسزایی را ایفاء کند و در نهایت کارآفرینی به عنوان امری حیاتی در این حوزه می تواند گسترش پیدا کند.
شورای اسلامی شهرها، حلقه وصل کننده ی مردم، مدیریت شهری و دولت می باشند این نهاد نظارتی که خود اعضای آن نمایندگان شهروندان هستند، به منظور محقق ساختن مفهوم واقعی مشارکت مردم در برنامه ریزی، اجرا و ارزیابی طرح ها و برنامه های شهری، باید چه اقداماتی را محقق بسازد؟
ترکاشوند صداقت، شفافیت و انعطاف پذیری، برگ برنده ی برنامه ریزی شهری می داند و معتقد است که برنامه های شهری می بایست از طرف شورای شهر به مردم به صورت شفاف و صادقانه ارائه شود و این کار افزایش حس اعتماد شهروندان را فراهم می کند.
وی ادامه داد: بشردوستی و انگیزه های مذهبی، قومی، احساس وظیفه و دلایل متفاوت مردم برای مشارکت است که نباید اینها را تهدیدی برای طرح ها برشمرد، بلکه فرصت هایی است که شورای شهر می بایست برای ایجاد یک پشتوانه قوی و محکم برای کارها از آنها استفاده کند.
برای آشنایی مردم با قوانین شهری نیاز به فرهنگ سازی داریم
کارشناس جغرافیای شهری عنوان می کند: زمینه سازی مناسب برای آشنایی مردم با قوانین و مقررات شهری می بایست صورت گیرد، مردم گاهی به دلیل اینکه با فواید مقررات شهری آشنا نیستند با آن مقابله می کنند و یا به انواع گوناگون، از اجرای آن طفره می روند. بهتر است مدیران شهری فرصت های آموزشی برای آشنایی شهروندان با مقررات شهری را فراهم نمایند. برگزاری مسابقات در زمینه چهره شناسی شهر و معرفی عناصر زیبایی در شهر از این جمله است.
برنامه ریزی دقیق و مطالبهگری یکی از عناصر مدیریت شهری است
فاطمه ترکاشوند بیان می کند: برنامه ریزی دقیق و پیگیری، یکی دیگر از عناصر مدیریت شهری است، پروژه ها می بایست بر اساس حقایق شهر طراحی شود و متناسب با کالبد و فضای شهری باشد. این امر می تواند منجر به ایجاد روش های محیطی جدید در برنامه ها و طرح های شهری باشد که برای اولین بار در سیستم برنامه ریزی شهری اتفاق می افتد. ارائه گزارش پیشرفت کار به مردم می تواند از تعارضات کاسته و نسبت به ادامه ی کار طبق برنامه ی تدوین شده، ایجاد امیدواری اجتماعی نماید.
این فعال اجتماعی خاطر نشان کرد: برای ایجاد انگیزهی بیشتر مشارکت در شهروندان، بهتر است طرحها از حالت نوشتاری به حالت تصویری (بیلبرد، اسلاید و حتی در قالب لوح فشرده) در معرض دید و یا در اختیار مردم گذاشته شود. از طرفی ثبت دقیق نمادهای مشارکت، همراه با تبلیغات وسیع حتی به صورت موردی می تواند در ایجاد فرصت های جدید مشارکتی، بسیار مؤثر باشد. معرفی شهروندانی که به هر ترتیبی با شهرداری ها همکاری می نمایند در محافل عمومی، صدور تقدیرنامه از طرف مجموعه مدیریت شهری برای شهروندان نمونه، موجبات ارتباط قوی شهروندان با مدیریت شهری را فراهم می نماید.
بهره گیری از سرمایه های فکری جامعه در مناطق حاشیه نشین باید اولویت شوراهای شهر باشد
وی پاسخ داد : بهره گیری حداکثری از کارشناسان (سرمایه های فکری جامعه)، به ویژه در مناطق کوچک و استفاده از توانمندی های بومی، فرصت بسیار مغتنمی است که می تواند زمینه ی ظرفیت سازی محیطی، همراه با اعتماد سازی در شهروندان را افزایش دهد.
این فعال اجتماعی ادامه می دهد: برای آنکه مدیریت شهری را به یکی از مهم ترین ابزار کار تجهیز کنیم، بسیار مناسب است که شورای شهر با استفاده از تکنولوژی روز، اقدام به ایجاد بانک جامع زمین مرجع نماید که کلیه ی لایه های اطلاعاتی فیزیکی، محیطی و فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و تجاری را در برداشته باشد. مسلماً بکارگیری گسترده از قابلیت های سامانه ی GIS در مدیریت شهری، راه گشای بسیاری از مسایل می باشد.
او در ادامه عنوان می کند: اگر چه رویکرد مدیریت شهری در ایران با مقوله برنامه ریزی علمی، فاصله بسیار دارد. اما فرصت های کوچک در این زمینه را در شهرها حتی شهرهای کوچک نباید از دست داد. مهم رویکرد شورای شهر می باشد که می بایست به برنامه ریزی علمی معتقد باشد.
کمربند سبز می تواند نجات دهنده اهواز باشد
این کارشناس جغرافیای شهری در ادامه به کمربند سبز اشاره می کند و می گوید: با توجه به تاثیر فراوان پارک ها و فضای سبز در آرامش و روح انسان و اینکه یکی از مهمترین محیط های شهری به شمار می آیند و مکانی مناسب و مطمئن برای آسایش، تفریح و هم اندیشی های گوناگون خانوادگی و اجتماعی در اوقات فراغت هستند و البته مهم ترین مساله مورد توجه این روزهای کلان شهرها یعنی آلودگی روز افزون آسمان آبی که گریبان اکثر شهرهای بزرگ و در میان آنها تهران را فراگرفته است چرا ما باید شاهد کاهش هر روز، بوستانها باشیم تا جایی که همین تعداد کم به امید آشتی مردم ایران زمین با بوستان های مملو از هوای پاک و عاری از حضور معتادان و بزهکاران اجتماعی باشد.
سرانه فضای سبز در حق شهروندان اهوازی نیست
فاطمه ترکاشوند ادامه داد: یکی از کاربری های بسیار مهم در برنامه ریزی شهری و شهرسازی کاربری فضای سبز است که نمیتوان تأثیر این فضاها را در گذران اوقات فراغت و اثرات اجتماعی آن برای شهروندان نادیده گرفت.
او با اشاره به سرانه فضای سبز اهواز گفت: سرانه فضای سبز اهواز 13.8 تا14 متر است که با دیگر کلانشهرها بسیار متفاوت است و این در حق شهروندان نیست، وی درباره سرانه استاندارد فضای سبز نیز بیان کرد: حداقل استاندارد شهرهای صنعتی و آلوده 25 متر است در حالی که مشاورین شهری می توانند برای اهواز با این شرایط اقلیمی 55 متر را در نظر بگیرند.
فاطمه ترکاشوند افزود: کل فضای سبز اهواز هزار و 200 هکتار است در حالی که یک بخش از کمربند سبز یک هزار و 200 هکتار باید باشد که بدین منظور با احداث سریعتر کمربند سبز میتوانیم سرانه فضای سبز را 2 تا 3 برابر افزایش دهیم.
وضعیت معابر شهری زیبنده اهواز نیست
در ادامه این گفتگو فاطمه ترکاشوند کارشناس و فعال اجتماعی به کیفیت معابر شهری که یکی از عوامل موثر بر کیفیت زندگی شهروندان و هم چنین یکی از شاخص های رضایت از عملکرد شهرداری ها محسوب می شود، اشاره می کند و می گوید: طی سالهای اخیر مشکلات مربوط به آسفالت معابر شهری در بیشتر شهرهای استان خوزستان از جمله مسائلی بوده است که شهرداری ها با آن دست به گریبان بوده اند، شهر اهواز هم مانند سایر شهرهای استان و به عنوان مرکز استان سالهاست که از کیفیت پایین معابر شهری و به طور خاص کیفیت آسفالت معابر رنج می برد.
وی افزود: وضعیت نامطلوب آسفالت های سطح شهر اهواز موضوعی است که سالها در این شهر مطرح بوده و برخی از آسفالتها به قدری نامطلوب است که با گذشت یک ماه از زمان ریخته شدن آن نیاز به روکش دوباره پیدا میکند.
این کارشناس شهری ادامه داد: یکی از معضلات مهم و اساسی در زمينه آسفالت خيابان هاي اهواز نبود آسفالت یکدست در برخی خیابان ها و معابر اصلی است که موجب نارضایتی شهروندان و رانندگان این كلانشهر شده است، یکی از مهمترین ویژگیهایی که یک شهر را از سایر شهرها متمایز میکند و تاثیر زیادی بر منظر شهری دارد، آسفالت یکدست و مناسب معابر است و این موضوع از مهمترین اقدامات و وعدههای شهرداری ها است که مردم منتظر ارائه راهکارهای نوینی در این حوزه هستند.