نقد و بررسی قیام مدینه ( واقعه حرّه)

حرّه منطقه ای در شرق مدینه که به سبب وقوع حادثه ای در ذیحجه ۶۳ق ، در آنجا شهرت یافته است . 

قیام مردم مدینه دوسال پس از شهادت امام حسین در (۱۰ محرم ۶۱ قمری) در کربلا ، انجام گرفت . قیام در ۲۷ ذی الحجه سال ۶۳ ق ، در شهر مدینه علیه حاکم دولت بنی امیه ، محمد بن ابی سفیان عموی یزید بن معاویه و خلع خلافت بنی امیه اتفاق افتاد . 

رهبری این قیام را عبدالله بن حنظله غسیل الملائکه  و عبدالله بن مطیع عدوی و معقل از انصار و مهاجر بر عهده داشتند .

شهادت امام حسین و کشتار اهلبیت در ۱۰ محرم ۶۱ ق ،در کربلا و تاثیر آن از طریق عزاداری بنی هاشم و  اهلبیت اسیر مانند : امام سجاد و زینب کبری و ام کلثوم و دیگر اسیران در میان مردم دلیل اصلی آن بود .   حاکم مدینه برای دلجویی و استحکام خلافت گروهی از اشراف مدینه را به دمشق فرستاد که مورد تشویق یزید قرار گرفتند و هدایای زیادی به آنها داد . گزارش هیئت اعزامی منتخب از انصار و مهاجر به شام برای دیدار با یزید بن معاویه ،از مشاهدات واقعی خود از اعمال و رفتار خلیفه اموی و اطرافیان یزید از گسترش فساد و ناهنجاری اخلاقی به مردم مدینه ،  باعث اعلان کفر یزید و برکناری یزید از خلافت گردید .با اعلان قیام در مدینه محمد بن ابی سفیان و مروان بن حکم و سایر بنی امیه از مدینه فرار کردند و به شام رفتند تا زمینه برخورد و تهاجم نظامی سپاه شام را برای سرکوبی قیام فراهم آوردند . شعار اصلی قیام در مدینه عبارت بود از : الرضا و بازگشت به شورا برای انتخاب خلیفه جدید برای مسلمانان بود . و نظر عمده آنها به عبدالله بن زبیر بود که مدعی اصلی خلافت بود. عدم حضور عبدالله بن زبیر در مدینه و عدم حمایت نظامی از آن قیام و دفاع در پشت خندق مدینه از جمله عوامل اصلی شکست قیام بود .

امام سجاد با توجه به اقتدار نظامی بنی امیه بر جامعه اسلامی و نبود توازن نظامی در قیام با دولت اموی و وجود قدرت نرم ( فرهنگی ) و سخت افزاری( اقتصادی نظامی )  دولت بنی امیه و عدم وابستگی اعتقادی و دینی رهبران و متن قیام با اهلبیت و دو جناحی بودن قیام،و تمایلات قومی و عربی در متن قیام تلاش نمود از حضور و تایید آن خوداری نماید و با حفظ باقی مانده اهلبیت و شیعیان  موجود در مدینه توانست از کشتارآنها جلو گیری نماید . علرغم این اقدامات و در بیعت بنی امیه ماندن و  پناه دادن به ۴۰۰ نفر از ،زنان و کودکان بنی امیه   توسط مروان حکم  از آزار و اذیت مسلم بن عقبه دور نماند و تهدید به قتل و تبعید گردید . گفته شده که یزید قبل از اعزام سپاه نظامی به فرماندهی مسلم بن عقبه به او توصیه کرد از برخورد خشونت آمیز با بنی هاشم و اهلبیت خوداری نماید .

یزید و دولت مردان بنی امیه پس از قیام‌امام حسین با جدی ترین واکنش و قیام علیه تمامیت خلافت در مدینه مرکز معنوی اسلام روبرو گردیدند و حامیان این قیام حامیان خلفاء سه گانه بودند که اینک پرچم قیام را علیه خلافت بنی امیه بر افراشته اند.  قیام کننده گان چهار دسته بودند که یک گروه از آنها ایرانیان ساکن در مدینه بودند که رهبری آنها را یزید بن هرمزد بر عهده داشت . یزید و دولت مردان بنی امیه برابر با راهبرد سیاسی نظامی خود با مشاوره مروان حکم اقدام به اعزام یک سپاه نظامی با تجربه و حرفه ای با فرماندهی مسلم بن عقبه و حصین بن نمیر سکونی نمودند تا در کوتاه ترین زمان ممکن قیام مردم مدینه را درهم کوبد و آنرا از اساس نابود کند تا درس عبرتی برای دیگر بلاد اسلامی باشد. یزید به فرماندهان خود دستور داد به رهبران و مردم مدینه سه روز مهلت دهد تا عفو شوند در غیر اینصورت پس از تصرف شهر سه روز شهر دراختیار آنها باشد  .

سپاه اعزامی با رسیدن به اطراف شهر مدینه اقدام به محاصره کامل نمود و راه را برای دریافت کمک از مکه یا قبایل سد نمود . در گام دوم با مشاوره مروان بن حکم و همکاری قبیله بنی حارثه  از راهای فرعی و شکستن سد دفاعی قیام کننده گان  وارد شهر مدینه گردیدند و مردم را که در مسجد النبی پناه گرفته بودند را قتل و عام نمودند و سه روز کامل شهر در اختیار ارتش اعزامی شام بود و سپس باقی ماندگان را داغ برده گی بر پیشانی نهادند  از جمله افرادی چون جابر بن عبدالله انصاری را به اتهام همکاری در قتل عثمان داغ برده گی زدند  که در تاریخ اسلام بدون سابقه بود .  پس از تصرف  و قتل و عام و بیعت اجباری مردم مدینه مسلم بن عقبه به مسرف و مجرم لقب یافت و اندکی بعد در بستر بیماری در مدینه فوت کرد. واقدامات خود را در مقابل واقعه جنگ بدر قرار داد . 

 اهواز ، ۱۲ محرم ۱۴۴۴ق ، ۱۹  مرداد ۱۴۰۱ ش.

تاریخ تشیع ، ج یک ، خضری . ۲۰۷

دولت امویان ،  محمد سهیل طقوش ، ترجمه حجت الله جودکی ، ۷۹  

دائره المعارف بزرگ اسلامی ، ج ۱۲، ۶۳۹

دائره المعارف بزرگ اسلامی ، ج ۲۰ ،۳۸۹.