تیشه بر ریشه

تردیدی وجود ندارد که ارزش های مذهبی در جامعه اسلامی ایران یکی از ارزش¬های محوری است و افراد جامعه متعهد به حفظ و دفاع از آن می¬باشند؛ اما به نقل از دکتر شریعتی: «برای خراب کردن یک حقیقت، خوب به آن حمله نکنید، بد از آن دفاع کنید.» تاریخ گواه این مسئله است که دین با حمله ی خوب، عقب نرفته، بلکه به پیش آمده است، آنچه که موجب زیان رسیدن به دین شده، دفاع بد و عرضه¬ی ضعیف آن است. بنا به فرمایشات استاد مطهری که منشأ انحطاط مسلمین را اعتقاد غلط نسبت به مفاهیم دینی میداند و آسیب شناسی در این قلمرو را ضروری می¬شمارد؛ آسیب شناسی موضوع حجاب، حفظ و گسترش آن نیز باید مورد بررسی دقیق قرار گیرد.

یکی از نظریات مطرح در حوزه جامعه¬شناسی انحرافات اجتماعی، «نظریه کنترل» است که براساس  مفروض اصلی آن، ناهماهنگی و کج¬روی اجتماعی حاصل کمبود یا عدم کنترل اجتماعی اعم از رسمی ( نهادها و ...) و غیررسمی ( در میان خویشان و...) است. کنترل اجتماعی در مسئله حجاب، همواره در معرض آسیب نگرش غلط به اصل مسئله، دفاع بسیار بد و سوء عملکردهای فراوان و ... می¬باشد؛ لذا آنچه مهم است نقد همدلانه و درون گفتمانی برای بهبود نوع رویکرد و شیوه¬های عمل در این حوزه است.

بر کسی پوشیده نیست که روند جهانی شدن در کنار تمام مزایا،  منجر به رشد بی سابقه ی  مصرف گرایی و مادی گرایی در جوامع جهان سوم از جمله ایران شده است. علاوه بر این در سال های اخیر در جامعه ایران فشارهای گوناگون ناشی از تحریم ها به خصوص در حوزه ی اقتصادی و نابرابری-هایی که مردم از نزدیک لمس می کنند، منجر به از بین رفتن طبقات مختلف اجتماعی شده که در نتیجه آن خشم شهروندان را نیز به دنبال داشته است. به نظر می رسد عدم شفافیت  و توضیح دلیل تصمیم گیری های کلان، اقشار مختلف به خصوص قشر جوان را دچار حس نادیده‌ انگاری کرده است. هایدگر روزی معتقد بود که بدون وارد کردن فرهنگ تکنولوژی نمی¬توان آن را وارد کرد، زیرا که قطعا در صورت عدم پویایی و تنوع در اجرای فرهنگ بومی، استحاله در همه ی عرصه های مختلف اعم از سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و  فرهنگیِ غیر، رخ خواهد داد. مسئله حجاب نیز از آن قبیل موضوعات اجتماعی است که در سطح ظاهر می شود اما ریشه های آن در عمق جامعه قرار دارد؛ پس توسعه¬ی ناموزون و سریع در حوزه های اجتماعی و تغییرات ارزشی حاصل از آن، به چالشی نه تنها اجتماعی بلکه امنیتی هم تبدیل خواهد شد، چنان که شده است.

در کنترل اجتماعی غیر رسمی، خانواده و افراد نزدیک نقش بسیارمؤثری در تربیت فرهنگی و دینی فرزندان دارند، اگرچه در اینجا هم ایجاد محدودیت،  منجر به دریافت پاسخ به بدترین شکل ممکن منجر خواهد شد، اما رسوخ  فرهنگ تمدن ایرانی در نوع  نگرش افراد به مسائل اجتماعی، قطعاً پاسخ سخت و پر آشوب در پی نخواهد داشت. در کنترل اجتماعی رسمی، آفت هایی وجود دارد که منجر به کور شدن گره طناب مسائل اجتماعی در حوزه زنان و حجاب می شود؛ آفت هایی همچون: دولتی شدن امر به معروف و نهی از منکر، عدم توجه به گروه های مدنی و نیروهای اجتماعیِ عاقل در حوزه های فرهنگی و اجتماعی، غفلت از کار و نگاه فرهنگی به مسئله و درونی سازی حجاب به مثابه ارزش انسانی و دینی و باور قلبی، غفلت از بسترسازی فرهنگی و عدم توجه به مقتضیات زمان و مکان و از همه مهم تر تفکیک عفاف از حجاب! تفکیک عفاف از حجاب مسئله ای است که بیش از هر مورد در اذهان عمومی مورد سوال است. موضوعی به شدت خطرآفرین که موجب فروخوردن خشم تحت لوای پوشش اجباری می شود و در زمان بروز بحران اظهار این خشم فروخورده منجر به ایجاد میدانی برای جولان دادن دشمنان امنیت این سرزمین می-شود.

همانگونه که در سال های اخیر شاهد برخورد انتظامی با پدیده ی فرهنگی ناهنجاری پوششی زنان هستیم، تبدیل شدن چالش اجتماعی به چالش امنیتی در کشور ناشی از برخورد نامتناسب نهادها با مسائل است. البته که برای داشتن جامعه ای پیشرو و امن، مسئله ی زنان، آزادی، اشتغال و امنیت آنان در رأس باید قرار داشته باشد، اما در حالی که قانون صراحت کافی و متعادل برای موضوع حجاب ندارد و منجر به برداشت¬های چندگانه شده است، چندین دستگاه دولتی برای توسعه عفاف و حجاب دارای مأموریت و وظیفه هستند؛ در این شرایط اگر فقط نیروی انتظامی (که موظف به پاسداری از امنیت مردم است) برای کنترل اجتماعی حجاب موظف به اقدام باشد و در فقدان مشارکت عمومی، مدنی و سازمان¬های دولتی در مقابل مسئله حجاب پیشگام باشد، چه با رویکرد ایجابی و نرم و چه با رویکرد قهری و سلبی، در هر دو صورت کارآمدی و مقبولیت و محبوبیت پلیس با وجود تلاش¬ها و فداکاری¬های آن در جامعه تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.

بی تردید هر جنبش اجتماعی با هدفی مشخص در چارچوبی تعیین شده مورد احترام است اما در کف خیابان، هدف واقعی گم می شود و عقلانیت با آتش زدن، ایجاد آشوب، اغتشاش و حمله به اموال عمومی از بین می رود. پوشش، اساساً مسئله¬ای فرهنگی است و بی شک نگاه غیر فرهنگی و حتی برخوردهای فیزیکی در برخورد با مسائل فرهنگی ناکارآمد است. گسترش امر فرهنگی و دینی با رویکرد سلبی و اجباری تیشه¬ای بر ریشه است که نه تنها با روح دین منافات دارد، بلکه با وفاق عمومی و انسجام اجتماعی نیز متعارض است و با ایده جهانی شدن جامعه دینی بسیار فاصله دارد.