نفش آفرینی زنان در فرایند مهاجرت های تاریخی و سرنوشت ساز بشری

شوشان ـ قباد امانی :

زن در تمام مهاجرتهای انسان نقش آفرین بوده است و همدوش و همپای مرد دشواری ها و سختی های بسیار کوچ نشینی را به جان میخرید و گاه بار سختی های بیشتری را بدوش میکشید در عصر کهن سنگی دیرین که مراحل نخستین حیات انسان بود و بشر در نهایت دشواری برای سیر کردن شکم خود تمام روز در پی صید حیوانات و ریشه های گیاهی بود؛ زن در کنار مرد زندگی ساز بوده است. در این زمان که انسانهای اولیه به صورت دسته های کوچکی زندگی میکردند؛ شکار حیوانات گردنکش و خطرناکی چون گاومیش و ماموت و نیز دفاع در برابر انواع بلاهای طبیعی همکاری و همبائی دسته جمعی این دسته های انسانی را می طلبید در تمام دوران چندین هزار ساله ای که آثار حیات در روی زمین پیدا شده است و بشر توانست با استفاده از امکانات منحصر به فردش که ثمره تفکر و شعور او بود - به ابداعات و اختراعاتی برای ادامه حیات دست یابد، زن در کنار مرد و دوشادوش او این راه بزرگ تکامل انسانی را پیموده
.است
رالف ليتون- در کتاب سیر تمدن مینویسد: «هنگام نقل مکان بی شک حمل بارها به عهده زنان بوده است و می افزاید این عمل اگرچه احساسات جوانمردانه امروزی ها را نسبت به زنان جریحه دار میکند لیکن با الگوی زندگی آن زمان کاملاً سازگار بود چرا که در کوچیدنهای اجباری به سوی سرزمینهای ناشناخته مردها برای مقابله با
حملات ناگهانی حیوانات وحشی هر لحظه آماده دفاع بودند. در این مرحله از مهاجرت زنان غیر از حمل بار وظیفه تهیه لباس و پخت و پز را به عهده داشتند. حمل کودکان نیز با زنان بود در میان کوچندگان بالاسالی که در گذر از رودخانه ها و کوهها قدرت همپانی با کاروانیان را نداشتند زنان سالمند نیز در کنار مردان سالمند از رفتن باز می ماندند و به تنهائی در مرگ خویش به سوگ مینشستند چرا که کوچندگان نه امکان یاری داشتند و
نه فرصت ماندن. در آثار ماندگار دست آدمی نقاشی که از سی هزار سال پیش در سینه غارها نقش بسته است نقش زن در جابجائی کوچ نشینی به چشم میخورد. نقش هایی در غارها به خصوص در فرانسه و اسپانیا با قدمت ۲۰ هزار ساله که نشانه تحول فکری انسان شکارچی است؛ زنان را در کنار مردان نشان میدهند در عصری که انسان از راه صید و شکار روزگار میگذرانید زنان در صید و شکار و ماهیگیری و جمع آوری خوراکی ها مشترکاً با مردان کار میکردند که این روش همچنان در میان بومیان جزیره تیکوپیا» واقع در مجمع الجزایر سلیمان در اقیانوس آرام ادامه دارد. به نوشته «ریموند فیرت» در این جزیره هر یک از بومیان هم کشاورزی میکنند و هم به ماهیگیری می پردازند و هم با کار در جنگل و بریدن درختان آشنائی دارند. زنان نیز از یک سو علفهای هرز مزرعه را وجین میکنند و از سوئی در تنگ آبهای واقع در مسیر رودخانه ها به ماهیگیری می پردازند و هم با استفاده از ساقه گیاهان به بافتن لباس و حصیر
مبادرت می ورزند.» چنین وظایف دشواری در تمام مراحل کوچ نشینی به عهده زنان بوده است. در اقوام کوچ رو زنان قبل از مردان وارد منزلگاه میشوند تا خیمه ها را برافرازند و همه چیز را برای پذیرائی مردان و بچه ها آماده کنند در عصر انسانهای اولیه، گاه زنان راهنمایی گله های انسانی را عهده دار بودند. وقتی انسان به عصر کهن سنگی نوین پاگذاشت و با بهره گیری از سنگ چخماق موفق به کشف آتش می شود، فرایند بهره گیری از ذوب فلزات و ساخت ابزارهای محکم‌ و با دوام باعث تکامل و تعالی و غلبه بشر بر سختی های طبیعت می شود۔
یکی از دستاوردهای مهاجرت بزرگ آریایی ها
به ایران ساختن سوزن از استخوان بود که نقش زن در مهاجرتها را چشمگیرتر می نمایاند. به روایت دیاکوف» «ابزار (انسان) نندرتال ها به هر دو جنس مرد و زن تعلق داشته است. در آن روزگار امر بهره گیری جنسی زن و مرد شکل بندی خاصی نداشت و وصلت گروهی و تعلق پذیری زن و مرد به یکدیگر تا دورانی که ازدواج» اساس جامعه بشر امروزی را تحکیم بخشید رواج داشت.
در دوره امپراتوری اینکاها» که به مرحله بالائی از تمدن دست یافته بودند، پادشاه
حاکم به منظور تداوم خون اصیل میبایست با بزرگترین خواهرش ازدواج میکرد.» در مکزیک راهبهای «مایا» به قصد تقدیس معبد هوتیز پلوپوکتل» نزدیک به هشتاد هزار نفر زندانی را قربانی کردند که نان اهدائی به قربانی به خون کودکان و باکره ها آغشته بود. خانم نای بن سعدون، نویسنده حقوقدان اسپانیائی و نویسنده کتاب «حقوق زن، می نویسد: امپراتور تیبر اعدام دختران را قدغن کرد. هنگامی می نویسد: «در ایست درست پیش از اعدام متحمل ازاله بکارت که با کره ای به مرگ محکوم میشد در ملاء عام میگردید»
همپایی زنان با مردان در شئون مختلف زندگی به خصوص در مهاجرت ها و کوچیدنها تا پایان دوران کهن سنگی دیرین ادامه داشت. در این عصر در نتیجه تکامل تدریجی نیروهای مولد کم کم تقسیم کار بین زن و مرد شکل گرفت زنان به تربیت اطفال و جمع آوری میوه ها و سبزیهای خوراکی و تهیه لباس و غیره می پرداختند. تقریباً همه دانشمندان و پژوهندگان در مورد کشف فن کشت و زرع به وسیله زنان هم رای هستند. دانشمندانی چون گوردون چایلد هرتسفلد جان ،برنال رالف ليتنون و گریشمن ویل دورانت از این جمله اند.
موفقیتهای زنان در این دوره و نقش آفرینی هایشان در کوچیدن های زندگی طایفه ای و ایلاتی به تدریج حاکمیت پدرتباری را که از عصر شکار» بر قبایل سایه افکنده بود از رونق انداخت و کم کم در نظام طایفه ای اصل «مادر سالاری» پاگرفت. تحقیقات باستانشناسی از آثار باقیمانده در غار تنک PABDA واقع در شمال شرقی
شوشتر و غارهای دیگری در گیلان و مازندران و دیگر نواحی ایران، نشان می دهد که در ایران پیش از مهاجرت قوم آریائی نظام مادر سالاری حاکم بود. عصر مادر سالاری، با آغاز دوره بردگی و به کارگیری آنان در همه امور، کم کم رنگ باخت در دوره بردگی بر مبنای فرهنگ و اخلاق نظام برداری تعدد زوجات که نشانه قدرت مطلق مرد در خانه و ضعف و زبونی زن بود متداول شد. شاید این ضرب المثل بنگالی نمونه ای از بی اعتباری زن در این دوره تاریخی باشد:
«مردی که همسرش می میرد
 خوشبخت است اما بدبخت کسی است که گاوش
 می میرد.»
در مهاجرت صحابه پیامبر اسلام به حبشه زنان نیز در کنار مردان دشواریهای مهاجرت را
به جان خریدند.
سوای رویایی زنان بامشکلات پرشماری مهاجرت زنان سوار کار در مقابله با دشمنان نیز فداکارانه می جنگیدند که تاریخ کشور ما نمونه های درخشانی از آن در سینه دارد۰بی گمان در دوره تاریخی «قدرت مطلقه مرد»،که نقش زن در حیات بشری رنگ باخت؛حکیم توس می گوید:
/ز بوی زنان موی گردد سپید/سپیدی کند زین جهان تا امید/
و مولوی از «خیره سری»زن می گوید:
/گفت پیغمبر که زن برعاقلان/غالب آید سخت  و برصاحبدلان/
چنین است که در گستره تاریخ سوگنامه های میهنی در خرابی و ویرانی پرستشگاه های بانو خدایان و خدا بانوی مادر «نین هورک»همچنات حقایق زندگی زن را باز می تاباند که به راستی خواندنی است۰
 وقتی شاه اسماعیل صفوی در جنگ چالدران از سلطان سلیم شکست خورد صلاح دید که شهر تبریز را تخلیه کنند. یکی از همراهانش پرسید حال که تبریز را ترک میکنید و مردان شهر را با خود میبرید سرنوشت شهر در دست بیگانگان خواهد بود. شاه اسماعیل گفت زنان تبریز را دست کم نگیرید و آنها از خود دفاع میکنند. و چنین کردند تا جائی که هر روز از هر خانه ای چندین دیگ آب جوش توسط زنان تبریزی از بالای بامها بر سر سپاهیان عثمانی ریخته میشد تا جائی که سپاه عثمانی کمتر می توانست در کوچه های تبریز رفت و آمد کند اطلاعات ماهانه نوروز - ۱۳۳۷ - ص (۳۲) زنان ایران در قیام عمومی ایرانیان علیه بنی امیه به سرداری ابو مسلم خراسانی شرکت فعال داشتند و با پوشیدن زره در شکست لشکریان خلیفه در کوفه در میدان بودند ساخت دولت در ایران - غ - انصافپور ص (۲۵۴ در جریان انقلاب مشروطیت نیز زنان سوارکار با لباس مبدل دوشادوش انقلابیون علیه مستبدین می جنگیدند و این در حالی بود که رجالی مانند میرزا ابوالحسن خان ایلچی شیرازی زن ایرانی را مستوره چشم بسته ای همچو مرغی در قفس معرفی کرده و تیمور میرزا یک زن انگلیسی را برابر با ده زن ایران دانسته است. مریم فتحی - عضو انجمن زنان پژوهشگر تاریخ ایران - زنان در جنبش
مشروطیت - همشهری آبان ۷۹
۳. ل. د.ج ۸ ص ۱۱۳۹۴
۲. ل.د.ج ۸ ص ۱۱۳۹۴
۴. شناخت هویت زن ایرانی در گستره بیش تاریخ و تاریخ شهلا لاهیجی - مهرانگیز کار - انتشارات روشنگران - ۱۳۷۱ .
- ص ۱۷۸
برگهای
۶۴الی۶۸
مهاجرت بزرگ ایرانیان
اسماعیل یگانگی