بحران خاموش بر دو چرخ؛ تحلیلی بر وضعیت موتورسیکلت‌های فرسوده و نقش آن‌ها در تلفات رانندگی

شوشان ـ منوچهر برون :

بر اساس اظهارات سردار مومنی، جانشین پلیس راهور فراجا، بیش از ۱۳ میلیون دستگاه موتورسیکلت در کشور در حال تردد هستند که بیش از ۹۰ درصد آن‌ها در سن فرسودگی قرار دارند. این آمار نگران‌کننده نه‌تنها به لحاظ زیست‌محیطی و اقتصادی بلکه از منظر ایمنی شهری و اجتماعی نیز حائز اهمیت است.

مطابق آمار رسمی، ۳۵ درصد از فوتی‌های حوادث رانندگی در محدوده شهری، مربوط به موتورسواران است و بخش عمده‌ای از این گروه را جوانان تشکیل می‌دهند. به‌عبارت دیگر، از هر ۱۰ نفر که در تصادفات شهری جان خود را از دست می‌دهند، دست‌کم سه نفر موتورسوار هستند؛ افرادی که عمدتاً در سنین مولد زندگی به سر می‌برند.

در حال حاضر بیش از ۶ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر دارای گواهینامه موتورسیکلت هستند، اما بخش بزرگی از موتورسیکلت‌های موجود در معابر کشور، یا بدون پلاک رسمی، فاقد بیمه‌نامه و معاینه فنی هستند یا سال‌ها از عمر استاندارد آن‌ها گذشته و همچنان در حال ترددند. این وضعیت نه‌تنها تهدیدی برای جان راکبان است بلکه برای سایر شهروندان و حتی نظام‌های شهری، هزینه‌آفرین شده است.

موتورسیکلت‌های فرسوده عموماً فاقد سیستم‌های ایمنی مناسب مانند ترمز سالم، چراغ‌های روشنایی، لاستیک‌های مناسب و تعلیق استاندارد هستند. از سوی دیگر، بسیاری از آن‌ها توسط راکبانی مورد استفاده قرار می‌گیرند که یا آموزش‌های کافی ندیده‌اند یا الزامات ایمنی را رعایت نمی‌کنند. نبود کلاه ایمنی استاندارد و استفاده نکردن از آن در بسیاری از مناطق، احتمال مرگ و جراحت‌های سنگین را افزایش داده است.

از منظر محیط زیستی نیز موتورسیکلت‌های قدیمی، به‌ویژه انواع کاربراتوری، تا چند برابر بیشتر از خودروهای بنزینی آلایندگی تولید می‌کنند. در شهرهایی مانند تهران، اهواز، شیراز و مشهد که با بحران آلودگی هوا مواجه‌اند، تردد پرحجم این وسایل نقلیه، نفس شهرها را تنگ کرده است. در کنار آن، این وسایل نقلیه عامل اصلی بسیاری از بی‌نظمی‌ها و هرج‌ومرج‌های ترافیکی نیز هستند؛ عبور از پیاده‌رو، عبور از چراغ قرمز، ورود به خطوط ویژه و حتی عدم رعایت اولویت عابر پیاده از جمله این معضلات است.

راکبان موتورسیکلت‌های فرسوده، عمدتاً از طبقات متوسط و پایین جامعه هستند. تصادف برای آن‌ها نه‌تنها تهدید جانی بلکه مصیبتی اقتصادی است. اغلب فاقد بیمه بدنه، بیمه مسئولیت و پوشش‌های درمانی کافی‌اند و هزینه‌های درمان، ازکارافتادگی یا فوت، بار مضاعفی بر دوش خانواده و نظام بهداشت عمومی کشور وارد می‌کند.

حل این بحران نیازمند اقدام‌های ساختاری است. اجرای طرح نوسازی هدفمند با اولویت راکبان پرکاربرد (مانند پیک‌های موتوری و توزیع‌کنندگان)، ارائه تسهیلات خرید موتورسیکلت برقی یا کم‌مصرف با تضمین خدمات پس از فروش، الزام معاینه فنی و پلاک برای تمام وسایل نقلیه دوچرخ در سراسر کشور، آموزش ایمنی برای راکبان و ارائه مشوق‌های بیمه‌ای برای رفتارهای ایمن، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به کاهش این بحران کمک کند.

فرسودگی گسترده موتورسیکلت‌ها، بحران خاموشی است که جان، سلامت، هوا و آرامش شهروندان را تهدید می‌کند. اگر امروز برای آن تدبیری نشود، فردا دیگر نه جان‌ها قابل احیاست، نه شهرها قابل سکونت.