چرا و چگونه عزاداری کنیم؟

درآستانه ماه غم و عزا ماه محرم قرار گرفتیم. نام این ماه و نام مبارک امام حسین(ع) به هم گره خورده اند و نام هرکدام دیگری را در ذهن متبادر میکند. چون اسلام دین شور و شعور و عقلانیت است وشرع و عقل همراستا هستند لازم است که حرکات و سکنات و رفتار و مراسمات دینی ما مملو از عقلانیت و به دور از خرافه باشد. برهمین اساس در خصوص چرایی و چگونگی عزاداری و با تاکید بر عزاداری ماه محرم و ماتم برای امام حسین (ع) و یاران با وفایش مطالیپبی را قلمی کردم. باشد که مورد توجه بینندگان قرار بگیرد.

مراسمات مذهبی زیادند و یکی از این مراسمات مذهبی مهم و اثرگذار و فراگیر، عزاداری برای امام حسین (ع) است.ایران یک کشورمسلمان وشیعی است وملت خداجوی ایران، هرساله به مناسبت شهادت و رحلت پیشوایان و بزرگان دینی،علی الخصوص چهارده معصوم و بصورت ویژه درماههای محرم و صفر برای شهادت مظلومانه امام سوم ،حضرت اباعبدالله الحسین(ع) به سوگ می نشینند و عزاداری میکنند. تاکنون کتابها و مقالات متعددی درخصوص شهادت امامان وبه خصوص درمورد قیام و مظلومیت و شیوه جنگیدن و شهید شدن امام حسین(ع) نگاشته شد اماباتوجه به اینکه عزاداری برای سیدالشهدا ویاران باوفایش تابیستم صفر-اربعین حسینی- درحوزه های علمیه و مجامع مذهبی و منازل ادامه دارد. دراین مقاله قصد دارم درمورد چرایی و چگونگی عزاداری عموما" ودرمورد عزاداری برای سالار شهیدان خصوصا" بپردازم. امیدوارم مورد استفاده قرار بگیرد. قبل از هرچیز ما باید تعریفی از سوگواری و عزا داشته باشیم وسپس درمورد آن بحث کنیم.

عزا به معنای صبر وشکیبایی درماتم وبه معنای مصیبت آمده است(فرهنگ عمید) وعزاگرفتن به معنای زاری وشیون کردن وبه حالت ماتم زدگان درآمدن (لغت نامه دهخدا) درلغت عزا به معنای نمایاندن بزرگی و بزرگ شمردن می باشد.اما در اصطلاح "عزاداری،برپایی مجلسی به پاس تعظیم و احترام فرد یا گروهی است که در قالب مداحی وسخنرانی و سینه زنی و غیره انجام می شود". گریه وخنده مختص انسان است و هیچ موجود زنده دیگری این خصلت را ندارد.گریه یک حالت عاطفی است که با ریختن اشک نمود پیدا میکند وحتی گاهی براثر زیادی شوق و خوشحالی هم ایجاد میشود. گریه اقسامی دارد اما تأکید ما دراین بحث گریه عاطفی و گریه هدفمند است . گریه و اشک تاحدزیادی هم می تواند شقاوت وقساوت قلب را ازبین ببرد و هم روح حماسی را زنده کند. 

چرا عزاداری کنیم ؟ انسانها وقتی دچار غم ودرد می شوند معمولا" وعمدتا" گریه میکنند که امری است طبیعی اما گریه از سر شکست وبا ذلت ناپسند است.همچنین بی تابی کردن و جزع نمودن نیز امری است نکوهیده. گریه برشهید بخصوص امام حسین و شهدای کربلا وعزاداری برای آنان در حد اعتدال از نظر عقلی و نقلی امری پسندیده و جزء دین است اما بسیاری ازافراد، ازجمله برادران مسلمان سنی مذهب بر آن خرده می گیرند که متأسفانه یکی از علل آن انحراف از عزاداری منطبق با عقل و شرع است که در ادامه همین مطلب به آن می پردازم. دوست داشتن و دوستی با کسی که به انسان خوبی کرده و خیری رسانده امری طبیعی وپسندیده و لازمه روح و عقل سالم است و همین مودت و دوستی باعث می شود که در غم و شادی آنان شریک باشد. اگر کسی به فردی علاقه داشته باشد و به آن عشق بورزد و این دوستی مایه و پایه آن بر معنویات و انسانیت بنا نهاده شود و آن فرد دچار تنگنا و مصیبت و سختی شود دوستش در غم او شریک می شود و اندوه در وجودش هویدا می شود واین حزن و غم ارزش معنوی و ثواب دارد .در بحار الانوار امام علی (ع) فرمود: "پیروان ما، در شادی و حزن ما شریکند ".ازطرفی مودت و دوستی اهل بیت از دستورات صریح خداوند است. درسوره شوری آیه23 خداوند فرمود: "بگو من پاداشی از شما بر رسالتم در خواست نمیکنم جز دوست داشتن نزدیکانم(اهل بیتم) ".امام حسین(ع) فرزند دختررسول الله است از خاندان پیغمبر اکرم است.این جمله معروف از رسول خدا (ص) رابارها وبارها شنیدیم که آنحضرت فرمود: "حسین از من است ومن از حسینم ".پس مودت اهلبیت یعنی دوستی با امامان (ع) از اولین تا آخرین ومودت نسبت به پاره تن آن حضرت فاطمه رهرا(س). روی دیگر دوستی اهل بیت دشمنی و نفرت و بیزاری از دشمنان و آذار دهندگان آنان است. عزا برای امام حسین یعنی بزگ شمردن آنحضرت یعنی اظهار مودت به ایشان ،یعنی تبری از دشمنان ایشان. این عزاداری وگریه ،خود هدف نیست بلکه وسیله ای برای اظهار علاقه و ارادت است. پس عزاداری برای اما و دیگر شهیدان امری پسندیده و ضروری است.گریه بر شهید گریه ذلت نیست گریه عزت است. گریه بر حسین(ع) رنده نگهداشتن شعار"هیهات من الذله "است. استاد مطهری میفرماید: "گریه بر شهید شرکت کردن در حماسه اوست و گریه بر شهید زنده نگه داشتن نهضت اوست ".در زمان جنگ تحمیلی نیز یادشهیدان گرامی داشته می شد وبرای آنان مجالس عزا برپا میشد وبرای آنان گریه باعزت می کردیم.طبق روایات متعدد، امامان بر سید شهدا گریه می کردند و امر به نوحه خوانی میکردند وپیامبر اسلام بر حمزه سید الشهدا گریه کردند. همین گریه ها و نوحه ها و مراثی، خون جوانان را بیشتر به جوش می آورد و روح حماسه را در انان زنده میکرد و فوج فوج به جبهه ها اعزام می شدند واز دین و میهن و عزت و شرف خود حمایت می کردند. انسان فراموش کار است و این فراموشی و غفلت هم حکمتی دارد و در جای خود پسندیده و طبیعی است. کسی که عزیزی را از دست داد اگر حتی یک لحظه او را فراموش نکند و در غم او شب و روز بسوزد. زندگی برای او تیره و تر می شود از مواهب دنیوی استفاده نمی کند این غم اینقدر او زندگی او را تحت اشعاع قرار میدهد که دیگر هیچ لذت حلای نمی برد و این کار با عقل و دین سازگاری ندارد. اماهمین انسان باید با راهکارهایی مناسب که دین به او ارایه کرده باید از آثار سوء غفلت نیز دوری بجوید. انسان برای اینکه بیش از حد به فکر خور و خواب ولذتهای مادی نباشد و یادی از گرسنگان بکند در هر سال یک ماه باید روزه دار باشد. برای اینکه از یاد خدا غافل نباشد باید هر روز در پبج مرحله نماز بخواند و از خدا بخواهد که او را در صراط مستقیم قرار دهد. همین انسان برای تجلیل از خوبیها و عمل به آنها ونکوهش بیها و دوری از آنها باید نماد و مجسمه آنان را بخاطر بسپارد و آنان را در جای خود و به شیوه درست به یاد بیاورد و به خاطر بسپارد تا گرد زمانه حماسه و حماسه سازان رانپوشاند و پنهان نکند بلکه با یاد آوری، روح حماسه و شجاعت و جوانمردی و مروت و مردانگی را در خود زنده نگه داشت و این امر با یادامام حسین(ع) ویاران باوفایش وبا زنده نگه داشتن شهیدان راه دین و آزادی و آزادگی . شرافت امکانپذیر است. پاسداشت عاشورا و سوگوار و عزاداری در ایام محرم یعنی مبارزه خستگی ناپذیر برای بنده غیر خدا نبودن و اصلاحگری و امر به معروف و نهی از منکر. فریاد امام حسین(ع) ریشه در قرآن دارد و مخصوص آن زمان و آن زمین وآن افرد نبود برای همه عصرها و نسلهابوده و هست.خدا در قرآن می فرمایی: "...وکسانیکه هرگاه ستمی به آنها رسد یاری می طلبند ".وامام حسین هم طبق آیه فوق فریاد زد: "هل من ناصر ینصرنی"

درهمه عصرها و نسلها جنگ بین حق و باطل بوده و هست اما به شکل و شیوه های متفاوت.و زنده نگهداشتن محرم و صفر،زنده نگهداشتن عاشورا یعنی لبیک به ندای حق طلبانه حسین ویارانش. اگر فرازهای خطابه های امام حیسن که هدفش از قیام را اعلام می کند مطالعه کنیم آن وقت باید بگوییم که نه تنها مسلمانان بلکه هر انسانی که بوی انسانیت برده واز ظلم پذیر و ظلم کردن بیزای دارد هر کسی که ار برده بودن و برده کشی و استعمار و استثمار بیزار است باید برای حسین عزاداری کند زیرا امام حسین(ع) فرمود: " اگر دین ندارید لااقل آزاده باشید ". 

چگونه عزاداری کنیم؟ ماجرای کربلا ازیک طرف یک حادثه غمبار و ترادژیک و از طرف دیگر به تمام معنا یک حماسه بود. درصحنه کربلا شجاعت و صلابت وحماسه ومروت از یک طرف و رذالت ظلم و ستم و بی رحمی وپستی از طرف دیگر موج می زند. امام حسین(ع) هم علی اکبر و عباسش را روانه میدان نبرد می کرد و تشنگی طفلان و اهل خیام راتحمل می کرد و می دانست خانواده اش گرفتار و اسیر می شوند،اما به خاطر حفظ اسلام ناب و احیاء دین پدرش و جدش صبر می کرد و هم اینکه بر بالین پسر و برادر و دیگر عزیزانش می نشیند و گریه می کند. امام(ع) با دارا بودن روح حماسی و قوت قلب وشجاعت وصف ناپذیر مملو از عاطفه و احساسات پاک و رقت قلب بود واز این خصلتهای انسانی در جای خود استفاده می کرد. با آن روحیه سلحشوری وبهادری و صلابت هرگز ستمی را روا نمی داشت و از طرفی مانع ابراز احساسات پاک او و گریه بر فرزند شهیدش نگردید. لحظه لحظه قیام امام برای همگان درس است لذا عزاداریها هم باید طوری باشد که تمام صحنه ها و ابعاد قیام را مجسم کند. در مراسمات و مجالس عزاداری و ذکر مصیبتها و اشعار و نوحه ها نباید غلو کرد ونباید امام حسین(ع) و یاران و اهل بیتش را درمقابل خوبان دیگر و اولیاء و انبیا قرار داد وبرای بزرگ داشت آنان نباید سایر خوبان را کوچک و کم اهمیت تر جلوه داد. از طرف دیگر نباید برای نشان دادن مظلومیت شهدای کربلا نعوذ باالله آنان را خوار و ذلیل معرفی کنیم مثلا" در نوحه ها بگوییم برای طلب آب به دشمنان التماس می کردند!!. اگر به انحرافات گذشته تا به حال پرداخته شود بحث به درازا کشیده می شود اما باید این نکته را آویزه گوش قرار دهیم که یکی از فلسفه های قیام آن امام همام اصلاح دین بود پس نباید در عزاداری برای کسی که برای مبارزه با انحرافات قیام کرد خدای ناکرده کاری انحرافی انجام دهیم. یکی از کارهای خوب در مراسم سوگواری پرداختن به ابعاد قیام درمنابرو سخنرانیهاست زیرا قبل از به سر و سینه زدن و اشک ریختن باید بدانیم برای چه عزاداری می کنیم اما باید دقت شود که حرفهای نامربوط زده نشود. حتی الامکان از ذکر وقایعی که به واقعیت نزدیک نیست یا با عقل جور در نمی آید اجتناب کرد. در ذکر مصیبتها بیش از حد وارد جزییات نشویم که با ذکر مصیبتهای دیگر در همان مورد تناقض داشته باشد. نباید بهانه دست مخالفان و معاندان داد. متأسفانه برخی از مداحان اینقدر به ایجاد ولوله و شور و جنب جوش و شیون و ناله مجالس عزا توجه دارند که اصل قضیه را فراموش می کنند و این را هدف می دانند.افراط در هر کاری ناشایست است و دین اسلام دین اعتدال است.عزاداری هم از این امر استثنا نیست ونباید در عرض ارادت به امام مظلوم شیعیان ضرر جسمی و معنوی به خود و دیگران وارد کرد. به عنوان مثال قمه زنی یکی از انحرافات عزاداری است .اینکه اینقدر بر سر وسینه بزنیم تا خون جاری شود و یا با زنجیر اینقدر محکم بزنیم تا بدن زخم شود و جراحت بردارد با عقل سازگار نیست. جراحت که کم است بلکه جان ناچیز را باید فدای فدایی دین کرد و بالاترین ایثار تقدیم جان برای حفظ دین است و امام حسین هم این اقدام را کرد اما نه در عزاداریها بلکه در نبرد واقعی حق و باطل. در عزاداری باید روحیه سلحشوری حفظ و تقویت شود ام راه آن جراحت وارد کردن به بدن در وقت عزاداری نیست.نباید شور و احساسات و هیجانات به حد افراط برسد و بر شعور ما غلبه کند.انحراف از اسلام اصیل و بدعت در مراسمات مذهبی صربه های هولناکی بر پیکر دین وارد می کند.درمراسماتی که در جمع انجام می گیرد باید دقت بیشتری داشته باشیم زیرا بد عمل کردن و بد دفاع کردن از دین بشتر به دین لطمه می زند.شهید دکتر شریعتی درمذمت دفاع بد از حقیقت، می فرماید: " برای خراب کردن حقیقتی خوب به آن حمله نکنید، بد از آن دفاع کنید ".خلاصه اینکه قیامی که به وسیله امام معصوم صورت گرفت از ابتدا تا انتها درمسیری بود که خدا می خواست و کوچکترین اشتباه و خطا در آن راه ندارد وهمه اقدامات ریز و درشت آن درچارچوب دین مقدس اسلام بود و بزرگ کردن یک بعد و کوچک شمردن یا نادیده گرفتن بعدی دیگر، خطایی فاحش است.ودر عزاداری برای این امام معصوم ومظلوم باید درچارچوبه شرع و عقل انجام گیرد و هیچ عملی که مایه وهن دین باشد و باعقلانیت سازگارنباشد انجام ندهیم.