کشاورزان رمقی ندارند

تا چند روز پیش همه زمین‌های کشاورزی طلائی بود، خوشه‌های گندم، اما امروز همان صفحه زرد طلائی گویی لایه سیاهی بر تن کرده است چرا که کشاورزان را رمقی برای حفظ زمین بعد از برداشت نیست.

چند وقتی است که در کشاورزی خوزستان و خصوصاً در مزارع گندم پدیده آتش زدن اراضی پس از برداشت محصول، در حال همه‌گیر شدن است.

پس از برداشت محصول، آتش باقی‌مانده ساقه‌های گندم را می‌سوزاند. این شیوه در سال‌های دور فقط در برخی مناطق اتفاق می‌افتاد اما طی چند سال گذشته فراگیرتر شده و می‌رود تا به روشی ثابت در فعالیت‌های کشاورزی استان تبدیل شود.

فرمانداران برخی شهرستان‌ها در جلسات شورای سلامت نسبت به این مشکل هشدار می‌دهند؛ آن‌ها از مدیریت جهاد کشاورزی می‌خواهند چاره‌ای بیندیشد و مانع از تکرار این کار شود.

آن‌ها از این ادارات می‌خواهند کارشناسان خود را به مزارع بفرستند و کشاورزان را توجیه کنند که کاه و کلش باقی مانده در مزارع را نسوزانند و با آن دسته از افراد متخلف از این دستورالعمل برخورد کنند.

*زمین‌های منتظر و دست خالی کشاورز

جواد کعبی یکی از کشاورزان اهوازی می‌گوید: از لحاظ علمی سخنان مسئولان کاملا درست است اما کشاورزان نیز دلایل خودشان را دارند. بذرهایی که در زمین کشت می‌شوند باعث «بدسبزی» می‌شود.

کعبی می‌افزاید: اگر کشاورز نخواهد کاه را بسوزاند باید کود اوره بر روی زمین بپاشد. هر کیسه کود اوره در بازار نیز هم‌اکنون حدود 35 تا 40 هزار تومان بوده و تهیه آن خیلی سخت است.

هزینه کودپاشی به طور میانگین در هر هکتار حدود 150 تا 200 هزار تومان برای کشاورز هزینه برمی‌دارد و به غیر از کود‌پاشی، دیسک زدن زمین و دیگر عملیات‌ها باعث تحمیل هزینه‌های زیادی به کشاورز می‌شود.

هر هکتار زمین نیز نیاز به 100 کیلو اوره دارد و این تنها یکی از هزینه‌ها است و هزینه‌های شخم‌زنی، آبیاری و ... نیز جای خود را دارد.

این کشاورز اهوازی ادامه می‌دهد: حداکثر ماندگاری کود اوره در شرایط متعادل تا 40 روز است. مخصوصاً در تابستان که درجه حرارت و تبخیر در خوزستان بالا می‌رود.

به همین دلیل توان ماندگاری تاثیر کود نیز پایین می‌آید و حداکثر توان آن تا دو یا سه هفته بیشتر نیست. مثلا حالا که فصل برداشت است و تا کاشت بعدی فاصله تقریبا 60 روزه وجود دارد.

کعبی تاکید می‌کند: حتی اگر شرایط مساعد باشد با یک‌هزار و 500 لیتر سوخت چگونه می‌شود این کار را انجام داد و اگر این مقدار سوخت را برای این کار صرف کنیم دیگر برای کاشت بعدی هیچ سوختی نمی‌ماند.

از سوی دیگر، فرماندار شهرستان شوش به خسارت‌های سوزاندن مزارع اشاره می‌کند و می‌گوید: آتش‌زنی مزارع، بافت و مواد موجود در خاک همچنین آفات و حشرات زمینی را از بین می‌برد و در نتیجه عملکرد زمین، افت پیدا می‌کند.

این موضوع در کنار مشکلات زیست محیطی که باعث آلودگی محیط می‌شود خطراتی را نیز به بار آورده است.

عبدالرضا سعیدی‌نیا ادامه می‌دهد: در سال گذشته حدود پنج یا شش مورد آتش‌سوزی را در شهرستان شوش داشتیم که باعث شد باد آتش‌ مزارع را با خود به سمت بیشه‌زارها ببرد و آتش‌سوزی در نقاط مختلف بیشه‌زارهای شهرستان ایجاد کند.

فرماندار شوش در این باره می‌گوید: هم‌اکنون دستگاه‌ها و ماشین‌آلاتی به بازار آمده که همزمان می‌توانند بدون اینکه زمین را شخم بزنند و بدون نیاز به تخریب زمین همزمان کاشت را انجام دهند.

عاملی که باعث می‌شود کشاورزان کاه‌ها را بسوزانند به این ترتیب با استفاده از این دستگاه از میان می‌رود؛ این دستگاه‌ها در عین حال که نظم زمین را از بین نمی‌برند، کاشت را هم انجام می‌دهند.

وی همچنین درباره سوخت کشاورزان تصریح می‌کند: ما درخواست داده‌ایم تا سوخت مورد نیاز کشاورزان نیز در آینده تامین شود.

*«مستقیم‌کار» گران است

جعفر نیسی، گندم‌کار شعیبیه با صورت عرق کرده در حالی که آخرین گونی‌های گندم را پشت وانت می‌چیند، رو به من کرده و می‌گوید: استفاده از دستگاه «مستقیم کار» برای کشاورزان فوق‌العاده هزینه‌بر بوده و اصلا به صرفه نیست.

این در حالی است که معاون جهاد کشاورزی شهرستان شوش درباره استفاده از دستگاه مستقیم کار می‌گوید: یکی از راه‌ها استفاده از دستگاه‌های کشت مستقیم است که نیازی به زیر و رو شدن خاک ندارد ولی از نظر هزینه برای کشاورز چندان مقرون به صرفه نیست.

یعقوب دارمی تصریح می‌کند: ما در ایستگاه اول یعنی در فرهنگ مشکل داریم. حس تعاون و همکاری نداریم در غیر این‌صورت می‌شد تشکل‌های مکانیزه کشاورزی راه‌اندازی کنیم و به این ترتیب حدود 80 درصد مشکلات کشاورزان در بخش ماشین‌آلات حل می‌شد.

وی ادامه می‌دهد: در شرایط کنونی نیاز به کار زیادی در بخش فرهنگ‌سازی داریم. گره ما بین تشکل‌های مکانیزه کشاورزی و کشاورزان است. اگر اعتماد دو سویه ایجاد شود می‌توان تشکل‌هایی مکانیزه راه‌اندازی کرد و آن تشکل‌ها دستگاه‌های کاشت مستقیم را در اختیار کشاورزان بگذارند که کشاورز نیاز نداشته باشد هزینه‌های زیادی را متحمل شود. اما کشاورزان ما راحتی را به سرمایه‌گذاری و آینده‌نگری ترجیح می‌دهند.

*کشاورزان چشم به یاری مسئولان دارند

کشاورز اهوازی اما نظر متخصصان را تایید می‌کند و می‌گوید: ما کشاورزان مخالف نظر متخصصان نیستیم و با نظرات آن‌ها موافقیم اما آن‌ها نباید فقط دستور صادر کنند و حداقل مسئولان باید در بخشی از هزینه‌ها به کشاورزان کمک کنند.

کعبی می‌افزاید: قطعا نیاز به فرهنگ‌سازی است و باید اعتماد کشاورزان را جلب کنند و تسهیلاتی برای کشاورزان قائل شوند تا این اعتماد دوسویه که مسئولان در مورد آن سخن می‌گویند عملی شود.

*سوزاندن داریم تا سوزاندن

به نظر می‌رسد هشدارها و مخالفت کارشناسان از آنجا ناشی می‌شود که آتش زدن باقی مانده مزارع گندم و دیگر محصولات کشاورزی موجب تخریب زمین و آلوده‌سازی هوا می‌شود.

معاون محیط انسانی اداره حفاظت محیط زیست خوزستان در این باره می‌گوید: سوزاندن کاه و کلش مشکلات آلودگی هوا را به همراه دارد. منو اکسید‌کربن و ذرات معلق را در هوا زیاد می‌کند و باعث می‌شود میدان دید در کنار مزارعی که در حاشیه جاده‌ها هستند کاهش یابد که منجر به افزایش تصادفات می‌شود.

همچنین در زمان پایداری هوا و شرایط مساعد جوی، انباشتگی مواد آلاینده در فضا نیز ایجاد می‌شود.

جمال شاکری می‌افزاید: سوزاندن مزارع باعث وارد شدن خسارت به خاک و کاهش حاصلخیزی آن می‌شود؛ همچنین بافت خاک را تخریب کرده و اثرات زیست محیطی ایجاد می‌کند.

معاون اداره حفاظت محیط زیست خوزستان با اشاره به سوزاندن بقایای نیشکر از انجام مذاکراتی با شرکت‌های کشت نیشکر خبر داده و می‌گوید: جلساتی با شرکت‌های نیشکر داشتیم همچنین بازدیدهای دوره‌ای از تاسیسات و اقدامات آن‌ها در این خصوص انجام شده است.

شاکری اضافه می‌کند: دلیل شرکت‌های نیشکر برای سوزاندن مزارع، ایجاد مشکلاتی در استفاده از ماشین‌آلات برداشت سبز آن‌ها است.

آن‌ها می‌گویند درصدد رفع این مشکل هستند البته ما دلایلشان را نمی‌پذیریم؛ به آن‌ها پیشنهاد شد از تجارب کشورهایی مثل کوبا و دیگر کشورهای پیشرو در صنعت نیشکر استفاده کنند و این اقدامات را باید هر چه زودتر عملی کنند.

وی اظهار می‌دارد: در یکی دو سال اخیر حرکت‌های خوبی برای جلوگیری از آتش زدن مزارع گندم پس از برداشت انجام شده است، مخصوصا با اطلاعیه‌هایی که محیط زیست برای کشاورزان صادر کرده این وضعیت بهتر شده و شهرهای رامهرمز و دزفول بیشتر در این زمینه کار کرده‌اند.

به گفته این مسئول، محیط زیست هر سال با ارسال اطلاعیه‌هایی خسارات ناشی از سوزاندن کاه و کلش را به کشاورزان یادآور می‌شود.

حتی جهاد کشاورزی هم حساسیت به خرج داده و اطلاعیه‌هایی برای آگاهی‌بخشی کشاورزان در این زمینه صادر کرده است.

شاکری می‌گوید: جهاد کشاورزی در دزفول جرایمی برای کشاورزان متخلف در نظر گرفته است؛ همچنین امتیازاتی را برای باقی کشاورزانی که زمین‌های کشاورزی را نسوزاندند نیز پیش‌بینی کرده است.

فرماندار شوش نیز درباره سوزاندن مزارع می‌گوید: سوزاندن نیشکر که بعضا در مزارع این شرکت اتفاق می‌افتد با سوزاندن مزارع پس از برداشت گندم تفاوت دارد، در تمام کشور نیشکر را می‌سوزانند. سوزاندن نیشکر شعله‌های بلند و دامنه‌های انتقال ندارد و شعله آن زود می‌خوابد.

این در حالی است که حتی معاون جهاد کشاورزی شهرستان شوش سوزاندن نیشکر را نیز مورد نقد قرار می‌دهد و آن را آسیب به محیط زیست می‌داند اما در عین حال معتقد است که متخصصان این موضوع بهتر می‌توانند در این مورد نظر بدهند.

یعقوب دارمی می‌گوید: در این رابطه مدتی است طرحی تنظیم کرده‌ایم و این طرح شامل موارد مختلفی می‌شود که کشاورزان با حفظ بقایای گیاهی و جلوگیری از سوزاندن آن‌ها بتوانند به راحتی کشاورزی خود را ادامه دهند.

وی می‌افزاید: در اینکه در بعضی موارد نیاز به سوزاندن زمین است شکی نداریم، اما این سوزاندن برای زمانی است که نیاز به دفع آفت باشد و به همین دلیل زمین را می سوزانند.

دارمی می‌گوید: در کل برای اینکه بتوانیم از حداکثر زمین و گیاه استفاده کنیم، نیاز است که برای کشاورزی پایدار در ارتباط با کشاورزی حفاظتی 30 درصد بقایا حفظ شود.

لذا به منظور حفظ و افزایش مواد آلی خاک، افزایش میکرو ارگانیزم‌های خاک و بهبود وضعیت فیزیکی ساختمان خاک راهکارهای این طرح را به چهار محور اساسی تقسیم‌بندی کرده‌ایم.

این چهار محور شامل آموزش و اطلاع‌رسانی، خارج کردن کاه و کلش مازاد از مزارع، حفظ بقایای گیاهی و برنامه‌ریزی برای مصرف کاه و کلش مازاد هستند.

در مورد محور اول، بخش آموزش کلاس‌های متعددی ارائه داده و در مجالس مختلف اطلاع‌رسانی کرده‌ایم، حتی در مراسم‌های مختلف از فرصت استفاده کرده و اطلاع‌رسانی می‌کنیم که صرفا به کلاس‌های کلاسیک ختم نمی‌شود.

معاون جهاد کشاورزی شهرستان شوش برای آموزش عناوین مختلفی را یاد کرده و می‌افزاید: عناوین مختلفی برای آموزش وجود دارد همچون کشاورزی پایدار، تعمیر و نگهداری ادوات و دستگاه‌ها، تغذیه دام و صنایع تبدیلی مثلا استفاده از کاه در کاغذ و صنایع دیگر.

دارمی خاطرنشان می‌کند: برای جمع‌آوری کاه پیشنهاد داده‌ایم تعدادی بیلر (دستگاه بسته‌بندی) تامین شود که با توجه به سطح زیر کشت محصولات در خوزستان حداقل به 170 دستگاه بیلر نیاز است.

وی تاکید می‌کند: یکی از راه‌های افزایش مواد آلی خاک، بازگرداندن یا حفظ بخشی از بقایای گیاهی است که شامل تمام محصولات کشاورزی می‌شود.

راه دیگر استفاده از کود سبز و یا کود حیوانی است و برای این منظور باید چاره‌اندیشی کرد، نباید صورت مسئله را پاک کنیم.

دارمی اظهار می‌دارد: سوزاندن، مشکلات بعدی را همچون فشردگی خاک، کاهش عملکرد محصولات زراعی در آینده و کاهش درآمد کشاورز، پایین آمدن وضعیت معیشتی آن‌ها و دور شدن از مسیر پیشرفت توسعه کشاورزی به دنبال می‌آورد.

*چاره‌ای نیست

همه ساله متخصصان و کارشناسان نسبت به عواقب این آتش زدن‌ها و خطرات گازهای حاصل از آن هشدار می‌دهند ولی شماری از کشاورزان به این هشدارها وقعی نمی‌نهند.

هر چند کارشناسان محیط زیست هر ساله و همزمان با پایان برداشت گندم هشدار می‌دهند مزارع را نسوزانید. اما دست کشیدن از این شیوه هزینه‌های بالایی دارد.

آن‌ها می‌گویند برای تسهیل در کارهایمان نیاز است تا مسئولان نیم نگاهی هم به مشکلاتمان داشته باشند و تنها بخشنامه و دستورالعمل صادر نکنند.

سخن کشاورز را به یاد می‌آورم که با خنده گفت تمام این حرف‌ها را می‌دانیم اما چاره‌ای نداریم. گویا این مشکل همچنان ادامه خواهد داشت چون چاره‌ای ندارند.

گزارش از قاسم منصور آل کثیر/ فارس