سوم خردادماه 61 یاد آور روز بزرگی است که در آن، خرمشهر پس از 19 ماه اسارت با دلیری رزمندگان ایستادگی ملت ایران آزاد شد.
در حالی که اشغال خرمشهر از سوی عراق به عنوان آخرین و مهم ترین برگ برنده این کشور برای وادار کردن ایران به شرکت در هر گونه مذاکرات صلح تلقی می شد، آزادسازی این شهر می توانست سمبل تحمیل اراده سیاسی جمهوری اسلامی بر متجاوز و اثبات برتری نظامی اش باشد.
بر این اساس، با توجه به این که منطقه عمومی غرب کارون آخرین منطقه مهمی بود که همچنان در اشغال عراق قرار داشت، از یک سو فرماندهان نظامی ایران برای انجام عملیات در این منطقه اتفاق نظر داشتند.
از سوی دیگر عراق نیز که طراحی عملیات آزادسازی خرمشهر را پس از عملیات فتح المبین قطعی و مسجل می پنداشت با در نظر گرفتن اهمیت این شهر و جایگاه آن در دفاع از بصره به ضرورت حفظ این منطقه معتقد بود.
از این رو بلافاصله پس از اتمام عملیات فتح المبین در حالی که قوای ارتش عراق در منطقه عمومی خرمشهر تقویت می شد به تمام یگان های تحت امر قرارگاه مرکزی کربلا دستور داده شد تا ضمن بازسازی و تجدید قوا، به شناسایی و طراحی عملیات بپردازند.
انهدام حداقل دو لشکر از نیروی دشمن ، آزاد سازی حدود پنج هزار و 400 کیلومتر مربع از خاک ایران نظیر شهرهای خرمشهر، هویزه و پادگان حمید، خارج کردن شهرهای اهواز و حمیدیه و سوسنگرد از برد توپخانه دشمن از مهم ترین اهدافی بود که در این عملیات دنبال می شد.
همچنین تامین مرز بین المللی حدفاصل پاسگاه طلائیه تا شلمچه، آزادسازی جاده اهواز به خرمشهر و خارج شدن جاده اهواز به آبادان از برد توپخانه دشمن از دیگر اهداف اجرای این عملیات بود. آزادسازی خرمشهر، یکی از دستاوردهای عملیات بیت المقدس بود، ولی تنها دستاورد آن نبود.
در این نبرد که یکی از مهم ترین و گسترده ترین عملیات ها در دوران جنگ تحمیلی است، حدود چهار هزار و 500 کیلومترمربع از خاک کشور که در جنوب استان خوزستان به اشغال صدامیان درآمده بود، آزاد شد. این وسعت، چندین برابر مساحت چند کشور همجوار ایران است که دشمن در آن با حداکثر توان نظامی یعنی با شش لشکر شامل سه لشکر زرهی، یک لشکر مکانیزه و دو لشکر پیاده و 10 تیپ مستقل پدافند می کرد و با استفاده از هزار و 400 دستگاه تانک، هزار و 200 دستگاه نفربر زرهی و بیش از 500 عراده توپخانه صحرایی و حدود 80 هزار نیروی نظامی، این منطقه را در کنترل داشت.
ساعت 2 بعداز ظهر سوم خردادماه 61، خرمشهر به طور کامل آزاد شد و پرچم پر افتخار جمهوری اسلامی ایران برفراز «مسجد جامع» و پل تخریب شده خرمشهر به اهتزاز درآمد. بدین ترتیب این شهر مقاوم که پس از 35 روز پایداری و مقاومت درچهار آبان 1359 به اشغال دشمن درآمده بود، پس از 578 روز (19 ماه) اشغال، بار دیگر به آغوش گرم میهن اسلامی بازگشت و پیکره پاک آن از لوث وجود متجاوزان تطهیر گردید.
رزمندگان اسلام در نخستین اقدام خود پس از آزادسازی شهر، نماز شکر را در مسجد جامع خرمشهر اقامه کردند. خبر آزاد سازی خرمشهر به سرعت، در کشور طنین افکند و ملت ایران را که مدت ها در آرزوی شنیدن چنین خبر مسرت بخشی بودند، غرق در شادی و سرور کرد و مردم به خیابان ها ریخته و با پخش شیرینی به جشن و شادی پرداختند.
در پایان آن روز امت شهید پرور ایران با حضور در مساجد، نماز شکر به جای آورده و با فرا رسیدن شب به یمن پیروزی حق بر باطل بر پشت بام ها ندای الله اکبر سردادند. هیچ خبری به اندازه خرمشهر آزاد شد ایرانیان را خوشحال نکرد و به عینه الطاف خداوند متعال در آزادی خرمشهر دیده شد. بی جهت نبود که پیر فرزانه انقلاب فرمود:'ˈخرمشهر را خدا آزاد کرد'.
درحالی که هنوز تن مجروح خرمشهر دل هر ایرانی را می گدازد و رد پای درنده خویی چنگال خصم بر پیکرش دیده می شود در آستانه ورود به گستره خونبار خرمشهر پس از سالها از گذشت جنگ نوشته ای خون رنگ بر تارک دروازه این دیار دیده می شود:'با وضو وارد شوید، این شهر آغشته به خون شهیدان است'.
گرچه پس از پایان جنگ تحمیلی، بازسازی شهرستان های آبادان و خرمشهر و دیگر شهرهای آسیب دیده از جنگ، آغاز شد ولی این دو شهر که به علت قرار گرفتن در کانون اصلی حملات دشمن بیشترین خسارت ها را متحمل شده بود، تاکنون به صورت مطلوب بازسازی نشده اند و آثار جنگ در این شهر ها مشاهده می شود.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، بیش از شش هزار و 500 دستگاه ساختمان مخروبه و بلاتکلیف و صدها دستگاه ساختمان نیمه کاره در شهرهای آبادان و خرمشهر وجود دارد. سال 1359 و قبل از آغاز جنگ در شهرستان آبادان 500 هزار نفر و در خرمشهر 250 هزار نفر با رفاه نسبی مطلوب زندگی می کردند، در حالی که بر اساس آخرین سرشمای هم اکنون در آبادان 350 و در خرمشهر 170 هزار نفر با مشکلات و تنگناهایی نظیر کمبود امکانات شهری دست و پنجه نرم می کنند.
خرمشهر با داشتن زیرساخت ها و ظرفیت های بالای توسعه، همچنان زخمهای عمیق بر تن دارد و جوانان این شهرستان با بیکاری دست و پنجه نرم می کنند. تامین نشدن برخی زیرساخت های شهری، فرسودگی شبکه آب و فاضلاب، بیکاری جوانان، اشتغال غیربومی ها در برخی طرح های عمرانی تنها بخشی از مشکلات این شهر است.
با وجود اقدمات اساسی دولت در حوزه های مختلف در تامین زیرساخت ها شهری، این شهرستان هنوز با چالش های بزرگی مواجه است. 40 درصد شبکه جمع آوری فاضلاب شهر به سرانجام نرسیده است و 70 درصد شبکه توزیع آب شرب شهری مردم با عمری بالای 25 سال کارایی لازم را ندارد و عمر مفید خود را از دست داده و نیازمند مرمت و بازسازی است.
اما این شهر با تمامی مشکلات خود، به آینده چشم دوخته است. شهری که از ظرفیت های توسعه نظیر کشتی سازی، ظرفیت های توسعه گردشگری ابی، تجارت، بندر تجاری، صادرات کالا، کشاورزی، صنایع نفتی و صنایع دریایی برخوردار است، هنوز با چالش های فراوان توسعه ای دست و پنجه نرم می کند.
با مصوبه دولت و تشکیل منطقه آزاد آزاد اروند در محدوده شهرهای آبادان و خرمشهر، امیدهای مردم این خطه برای توسعه پایدار بیشتر شد.
ساخت مینی پالایشگاه ها در خرمشهر، بازسازی چهره شهر با همکاری شهرداری تهران و شهرداری خرمشهر، احیای دو هزار هکتار از اراضی کشاورزی شلمچه در قالب طرح مقام معظم رهبری، ساخت پایانه مسافربری مرزی خرمشهر، برنامه ریزی و اقدام برای اتصال راه آهن خرمشهر به بصره برای رونق اقتصادی شهرستان و تبدیل آن به عنوان کریدور ترانزیت و اتصال ریلی شمال جنوب کشور، تامین زیرساخت های توسعه زیربنایی شهرستان به ویژه بخش بهداشت و درمان و ساخت بیمارستان 200 تختخوابی خرمشهر، بخشی از اقدامات دولت و سازمان منطقه آزاد اروند برای توسعه پایدار شهرستان است.