به مناسبت هفته سلامت / سهم تنهایی من

گاهی خیلی زود دیر می‌شود، بی‌آنکه بدانی و بی‌آنکه حسش کنی، روزگار عجیبی است که در آن، بین بودن و نبودن فاصله زیادی نیست و تو می‌مانی و خاطره‌های تو...

در بزرگ ساختمان که باز می‌شود حس غریبی دلت را چنگ می‌زند؛ اینجا جای ‌خوبی است که سراغ بگیری از پدر بزرگ و مادربزرگ‌هایی که بیشترشان چشم انتظار بچه‌ها و نوه‌هاشان هستند.

فضای عجیبی است؛ حضور در سرای سالمندان؛ مکانی ساکت و آرام مانند دیگر خانه‌های سالمندان، با حیاط و باغچه و چند درخت، هر کدامشان حرف‌هایی برای گفتن داشتند، دانه دانه‌شان، موهای سپیدشان را می‌گویم؛ هر کدامشان یک دنیا حرف و گلایه و امید و آرزوست. یکی مهندس بود، یکی مغازه‌دار و آن یکی دبیر؛ برو بیایی داشتند برای خودشان تا همین چند سال پیش، اما حالا تنها روز‌ها را می‌شمرند و خاطرات، تنها یار و همنشین آن‌ها شده....

* سالمندی و سلامت

رئیس دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز سالمندی و سلامت و آموزش سالمندان را محور برنامه‌های سال ۹۱ عنوان می‌کند و می‌گوید: ‌ موضوع اعلام شده از سوی سازمان جهانی بهداشت برای روز جهانی سلامت سال ۲۰۱۲ «سالمندی و سلامت» و شعار «زندگی سالم، طول عمر بیشتر» انتخاب شده است.

محمدحسین سرمست می‌افزاید: برای تحقق سلامت سالمندان ابتدا باید توجه کنیم که یک سالمند چه نیازمندهایی دارد. بهداشت و سلامت روانی و پس از آن، سلامت و بهداشت جسمی مهم‌ترین نیاز سالمندان است.

وی می‌گوید: بهداشت و سلامت جسمی ارتباط بسیاری با تغذیه افراد دارد و به همین دلیل موضوع تغذیه سالم در هفته سلامت در استان خوزستان پیگیری می‌شود،‌ آموزش سالمندان در زمینه تغذیه سالم و ارائه کتاب «تغذیه در سالمندی» مهم‌ترین فعالیتی است که در این حوزه انجام شده است، سالمندان از این طریق آموزش‌های لازم را دریافت می‌کنند و پس از مدتی این آموزش‌ها دوباره تکرار می‌شوند، به این ترتیب نکات بهداشتی برای سالمندان نهادینه می‌شود.

سرمست ادامه می‌دهد: برای تحقق سلامت جسمی در دوران سالمندی، باید در دوران جوانی از تغذیه مناسب برخوردار بود، در نتیجه این موضوع باید به جوانان یادآوری شود؛ بسیاری از جوانان به مصرف فست‌فود‌ها علاقه دارند و لازم است ذائقه جامعه تغییر کند. لازم است با فرهنگ‌سازی، مصرف غذاهای سالم بیشتر شود.

* سالمندان در تهدید تنهایی

دردانه حسین،‌ عضو هیئت علمی دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز از رشد ۱۰۰ درصدی جمعیت سالمندان استان طی ۳۰ سال گذشته خبر می‌دهد و می‌گوید: در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه تعداد سالمندان در حال افزایش بوده به طوری‌ که طی ۳۰ سال گذشته جمعیت سالمندان استان رشد یکصد درصدی داشته است. در ایران و سایر کشور‌ها تلاش برای تامین زندگی سالم برای قشر سالمند در حال انجام است.

او اضافه می‌کند: از جمله خطراتی که قشر سالمند را تهدید می‌کند سوءتغذیه، ضعف در سلامتی جسمانی، انزوا، تنهایی و مشکلات اقتصادی است.

به گفته این استاد دانشگاه، عوارض زیادی قشر سالمند را تهدید می‌کند، اما تغذیه سالم امکان پیشگیری از این عوارض را کاهش می‌دهد. تغذیه سالم و برنامه‌ریزی برای داشتن تغذیه سالم قبل و در دوران سالمندی عمر این دوره را افزایش می‌دهد.

* سالمندگریزی

در جامعه امروز، جوانان به دلیل عدم توجه به دوران پیری و کاهش توانایی انسان در این دوره، نسبت به سلامت جسمی و روحی خود بی‌توجه هستند و این مسئله باعث خواهد شد تا در سال‌های پیری، روزهای سختی را پشت سر بگذارند، کاهش شدید توانایی جسمی به همراه مشکلات و ناامیدی‌های ناشی از نارضایتی از دوران جوانی امید به زندگی را در سال‌های آینده به شدت کاهش خواهد داد.

در چند دهه اخیر افزایش میزان تولد کودکان و کاهش مرگ و میر انسان‌ها به دلیل بهبود وضعیت بهداشتی سبب افزایش تعداد سالمندان شده و به دنبال افزایش جمعیت سالمندان، روان پزشکان توجه ویژه‌ای به مباحث بهداشت روانی سالمندان نشان داده‌اند.

سالمندی را می‌توان فرایندی تعریف کرد که در سه بُعد فیزیولوژیک، روان‌شناختی و اجتماعی شخص را به سمت پیری می‌برد، تغییرات ایجاد شده در این سه بُعد با سرعت‌های متفاوتی ایجاد می‌شود، اگر فردی علی رغم اینکه از نظر فیزیولوژیک پیر شده است، خودش را از نظر ذهنی جوان بداند، پدیده غیرمعمولی نیست یا برعکس اگر کسی با چهره جوان همانند پیر‌ها عمل کند نیز غیرمعمول نمی‌نماید؛ بنابراین جای شگفتی نیست که این پدیده در برخی افراد زود‌تر از موعد معمولی و در برخی دیر‌تر به ظهور رسد. سالمندی و پیر شدن را می‌توان پدیده‌ای شگفت آور دانست، آنچنان شگفت آور که اغلب نمی‌توانیم باور کنیم روزی به سراغ ما خواهد آمد؛ چرا که تحولات دوران جوانی به سالمندی آنچنان تدریجی است که هیچ‌گاه این تحولات قابل حس نیست به طوری که سالمندی از دید اطرافیان واضح‌تر از آن چیزی است که به نظر خود شخص می‌آید، نمی‌توان از رسیدن به مرحله پیری اجتناب کرد و اما می‌توان آن را به تاخیر انداخت و یا با مراقبت و برنامه‌ریزی صحیح روحی و روانی در جوانی و میانسالی، دوران پیری خوبی را پشت سر گذاشت، مراقبت‌هایی از قبیل معاینات طبی منظم، عدم مصرف کافئین و الکل و دخانیات، رضایت شغلی، احساس و تصور خود در نقش نوع دوستانه مفید از نظر اجتماعی مثل همسر، مشاور، والد و غیره، رژیم غذایی مناسب، و ورزش می‌تواند در طی کردن دوران پیری آرام موثر باشد.

سن پیری همراه با تغییر شکل و در بیشتر اوقات از دست دادن نقش اجتماعی قبلی است و در بسیاری از افراد سالمند تعداد نقش‌های موجود در دوره‌های قبلی از نظر شغلی، خانوادگی و اجتماعی با افزایش سن رو به کاهش می‌گذارد، پس افراد سالمند سالم فعالیت‌های اجتماعی خود را با مطابقت دادن با محدودیت‌های دوره سالمندی تا حد زیادی حفظ می‌کنند در کشورهای صنعتی و پیشرفته مقام سالمندان به ارزش آن‌ها برای اجتماع وابسته است، بنابراین به دلیل افت کارایی در سالمندان قدر و منزلت آن‌ها نیز کاهش می‌یابد؛ ولی در جوامعی مثل جامعه ایران به سبب اعتقادات فرهنگی و مذهبی مردم و بافت خانوادگی حاکم، سالمندان مورد احترام قرار می‌گیرند و از اعتبار بالایی برخوردارند، که این مسئله باعث می‌شود تا سالمندان به این احساس دست یابند زحماتی که برای فرزندان خود می‌کشند بی‌اثر و نتیجه نیست.

وی تاکید می‌کند: البته خانواده‌هایی هستند که پدر یا مادر پیر خود را به خانه سالمندان می‌سپارند، گرچه آنان از نظر روحی دچار مشکل و ناراحتی می‌شوند اما اگر مسئولان خانه‌های سالمندان و خانواده‌های کسانی که آنان را به این مراکز می‌سپارند، تسهیلات و محیط گرم و صمیمانه‌ای را برای آن‌ها به وجود بیاورند، بسیاری از سالمندان به دلیل زندگی و همجواری با کسانی که همچون خود در این برهه از زمان قرار دارند می‌توانند به راحتی این دوران را پشت سر گذاشته و همچنان تعاملات اجتماعی خود را حفظ نمایند.

* وجود 5 میلیون سالمند در ایران

به اعتقاد بسیاری از کار‌شناسان در چند سال آینده جمعیت قابل توجهی سالمند به جمعیت کشور افزوده می‌شود که می‌توان با مدیریت سالمندی از فکر و اندیشه و تجربه آن‌ها در راستای امور جامعه استفاده کرد، قطعا اگر تجربه‌ای که آن‌ها در طول سنوات کار اجرایی و زندگی کسب کرده‌اند در اختیار جامعه قرار گیرد هم ارزش معنوی و هم ارزش ریالی بسیار بالایی می‌تواند داشته باشد، بنابراین هرگونه سرمایه‌گذاری در سالم نگهداشتن آحاد جامعه سالمند قطع یقین به لحاظ منافع مادی برابری می‌کند با هزینه‌هایی که برای سلامت و نگهداری آن‌ها صرف می‌کنیم.

بر اساس آخرین سرشماری انجام شده در کشور بیش از هشت درصد از جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می‌دهند که این میزان تا ۲۰ سال آینده نزدیک به ۱۵ درصد خواهد شد.

این ارقام نشان می‌دهد که اگر برنامه ریزان و سیاست‌گذاران از هم اکنون برنامه مدون و خاص برای این قشر عظیم نداشته باشند در ۲۰ سال آینده کشور دچار یک بحران و معضل اساسی برای رفع مشکل و مسائل پیش آمده ناشی از مسائل اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و غیره برای این قشر خواهد شد.

سالمندان کشور ما امروز بیش از 5 میلیون نفر هستند و این رقم در سال ۲۰۵۰ به بیش از ۲۵ میلیون نفر، یعنی معادل ۲۶ درصد جمعیت کل کشور خواهد شد. در زمان حاضر بالای ۶۳ درصد سالمندان در شهر‌ها و نزدیک به ۳۵ درصد سالمندان در روستا‌ها ساکن هستند.

براساس گزارشات اعلام شده بیشترین تعداد سالمندان در استان گیلان با 8.5 درصد و سیستان و بلوچستان با 2.5 درصد کمترین تعداد سالمندان کشور را در خود جای داده‌اند که دلایل اصلی این حداقل و حداکثر‌ها وجود بهداشت و سطح رفاهی بالا و همچنین میزان باروری و استفاده از خدمات بهداشتی و درمانی در دور‌ترین نقاط کشور می‌تواند باشد.

در این راستا برای ثابت ماندن جمعیت باید به ازای هر زن2.1 درصد موالید وجود داشته باشد، اما این رقم در بعضی از استان‌های کشور زیر 1.5 درصد است؛ یعنی جمعیت ایران به سوی پیر شدن می‌رود، به طوری که پیش بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ یک چهارم جمعیت کشور را سالمندان تشکیل دهند.

طبق سرشماری سال ۱۳۵۵ حدود سه درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می‌دادند؛ در حالیکه این رقم در سال ۸۵ به ۷. ۵ درصد افزایش یافته و در سرشماری سال ۱۳۹۰ باز هم این رقم افزایش یافته است. این در حالی است که اگر سن امید به زندگی در ایران را ۷۵ سال و آهنگ رشد جمعیت را زیر 1.5 درصد در نظر بگیریم، جمعیت کشور در سال ۱۴۰۵ حدودا ۱۰۷ میلیون نفر خواهد بود که تا آن موقع حدودا ۱۴ درصد آن یعنی بالغ بر ۱۵ میلیون نفر را سالمندان تشکیل می‌دهند.

بنابراین می‌توان گفت تا ۲۰ سال آینده تعداد سالمندان کشور سه برابر خواهد شد یعنی در آینده نزدیک از هر ۱۰ نفر یک تا دو نفر در سنین ۶۰ سال به بالا قرار دارند و با روند سریع سالمندی جمعیت جهان تا سال ۲۰۵۰ از هر پنج نفر یک نفر در چنین سن و سالی قرار می‌گیرد.

سازمان ملل در سال‌های اخیر تعداد سالمندان جهان را بیش از ۷۰۰ میلیون نفر اعلام کرده که این تعداد تا سال ۲۰۵۰ به رقم یک میلیارد و ۹۶۸ میلیون و ۱۵۳ هزار نفر خواهد رسید، در میان کشورهای جهان ژاپن، ایتالیا و آلمان به ترتیب بالا‌ترین جمعیت سالمندی دنیا را دارند؛ در حالی که امارات متحده، قطر و کویت کمترین جمعیت سالمند دنیا را دارا هستند.

سئوالی که اینجا مطرح است اینکه آیا برنامه‌ریزان ما در حوزه‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی به صورت جدی به موضوع سالمندی و نیازمندی این گروه ارزشمند به خدمات اندیشیده‌اند؟

* شیر پیر یا پیر شیر

ما امیدواریم هر روز حادثه، موفقیت یا یک پیروزی جدید در زندگیمان پیش بیاید اما آنان دیگر منتظر رخ دادن اتفاق جدیدی در زندگی بدون تلاطم خود نیستند و تمام دنیایشان، گذشته و خاطراتشان است و گاهی آن‌قدر بی‌معرفت و بدون گذشت می‌شویم که اگر خاطره‌ای را دو بار تعریف کردند، گوش کنیم و نگوییم این را قبلا گفته‌ای که با شنیدن این جمله خرد می‌شوند و می‌شکنند.

و پیرمردی که زمزمهکنان می‌گوید: در جوانی به خویش می‌گفتم شیر، شیر است گرچه پیر بُوَد؛ چون به پیری رسید دانستم پیر، پیر است گرچه شیر بُوَد.

گزارش / فارس / ایناس عبدالخانی