نقش برجام در افزایش ورود گردشگر به ایران

یوسف ناصری- گردهمایی کنوانسیون جهانی راهنمایان گردشگری و نیز دهمین نمایشگاه گردشگری و صنایع وابسته تهران (TITE) که تا 21 بهمن ماه برپاست حال و هوای شهر را گردشگرانه کرده است.

این در حالی است که  در سال گذشته بیش از 5 میلیون نفر شهروندان کشورهای دیگر به ایران آمده اند و تعداد افراد اروپایی وارد شده به ایران در شش ماهه اول سال 1395 حدود 80 درصد افزایش داشته و بررسی ها نشان می دهد این روند پس از توافق هسته ای رو به رشد بوده است.

با این حال گردشگرانی که در همه سال های اخیر به ایران آمده اند غالبا از عراق و جمهوری آذربایجان و افغانستان بوده اند و و سهم گردشگران خارجی دیگر که اهل خرج کردن بیشتر هستند، زیاد نیست. ایران جمعا از محل ورود گردشگر خارجی 7 میلیارد دلار درآمد کسب کرده است که نسبت به بازار جهانی آن یعنی 1300 میلیارد دلار در سال 2015، ناچیز است.

در گفت و گوی عصر ایران با رقیه حاتمی پور که پیش از دو رخداد پیش گفته انجام شده وضعیت صنعت گردشگری و الزاماتی که باعث افزایش درآمد از محل جذب توریست می شود بررسی و ارزیابی شده است. 

خانم حاتمی پور از فعالان صنعت گردشگری و رییس کمیسیون گردشگری کانون زنان بازرگان و کارآفرین ایران است.

***

*در سال های گذشته تعداد ورود گردشگر خارجی از یک میلیون و 162 هزار نفر سال 84  به 5 میلیون و 250 هزار نفر در سال 94 افزایش یافته است. به اعتقاد شما که فعال صنعت گردشگری هستید این افزایش مستمر گردشگر ورودی بر چه مبنا اتفاق افتاده است؟

-توافق هسته ای یا برجام باعث شد  صحبت های مثبتی در خصوص ایران بیان شود و ترمیم چهره ایران در مقابل تبلیغات منفی اتفاق افتاده است. توافق هسته ای این اثرات مثبت را داشته است و بعضی از خبرگزاری ها و سایت های اینترنتی نسبت به جاذبه های گردشگری ایران و قدمت تاریخی آن، نکات خوبی را گفته و نوشته اند.

این باعث شد عده ای که خیلی علاقه مند به تاریخ و تمدن مشرق زمین هستند و برای دیدن آثار تاریخی معمولا به کشورهای شرقی سفر می کنند، ایران را که دارای قدمت تاریخی و پیشینه بسیار قوی تاریخی و تمدنی هست در برنامه سفر خودشان بگذارند.

*روند رو به افزایشی در جذب گردشگر از سال های دهه 80 داشته ایم که از یک میلیون شروع شده و در سال 91 به 3 میلیون و 729 هزار نفر رسیده است. علت این روند روبه رشد وردی به کشورمان چه بوده است؟

-روند رشدی که اعلام شده شامل همه گردشگران و فعالان اقتصادی و ورود و خروج های مرزی است. به تناسب گسترش فعالیت های اقتصادی بین ایران و بعضی از کشورها، ممکن است رفت و آمد تجار زیاد شده باشد. 

بعد از مذاکرات هسته ای، یک مقدار گردشگران احساس امنیت می کنند و یا اطلاع رسانی هایی از سوی بخش خصوصی صورت گرفته است. حضور در نمایشگاه های بین المللی گردشگری بی تاثیر نبوده.

البته برخی فعالیت ها را بخش خصوصی ایران و با حضور در نمایشگاه ها و تولید محصول و بروشور گردشگری انجام داده است. 

نیاز است دولت برای توسعه کلان گردشگری اقداماتی را انجام بدهد که از توان بخش خصوصی خارج است. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قبلا غرفه های نمایشگاه های بین المللی در خارج از کشور را به صورت رایگان در اختیار آژانس های مسافرتی قرار می داد.

*دفاتر خدمات گردشگری، بیش تر مایل هستند گردشگر از ایران به کشورهای دیگر ببرند تا این که بخواهند گردشگر خارجی جذب کنند. چرا آژانس های خدماتی ما چنین دیدگاهی دارند؟

- تبلیغات و جذب گردشگران خارجی هزینه زیادی را در بر دارد و همه آژانس ها این توان را ندارند. از طرفی وجود بازار سفر به خارج از کشور هم نقش دارد و این باعث می شود یک آژانس، بیش تر جذب تور خروج از کشور شود. 

اکثر آژانس ها سعی می کنند گردشگر خروجی را در پشتوانه گردشگر ورودی به ایران قرار بدهند. یعنی هزینه های خودشان را از گردشگر خروجی تامین کنند و بتوانند هزینه کنند برای تورهای ورودی و تبلیغاتی.

*در سال 1390 تعداد 3 میلیون و 200 هزار نفر گردشگر ورودی داشتیم و با 700 هزار نفر افزایش به 3 میلیون و 729 هزار در سال 1391 رسیده. اما در سال 1392 بیش از یک میلیون و 70 هزار نفرافزایش داشته است و رسیده به 4 میلیون و 800 هزار نفر. این شتاب در رشد جذب گردشگر خارجی، آیا در صنعت گردشگری احساس شد و چه علتی داشت؟

-علت آن هیجانی بود که یک عده منتظر آمدن به ایران بودند. بعد از آن، این شتاب تقریبا تعدیل شده و شما دیگر نمی شنوید که بگویند هتل ها جا ندارند. 

آن هیجانات اولی که بعد از به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته ای به وجود آمد، به یک منطق، تبدیل شده. این منطق نیز جذب گردشگر و حضور در بازارهای بین المللی و داشتن محصول خوب گردشگری و با قیمت مناسب است.

*عمده گردشگرانی که به ایران می آیند از عراق و جمهوری آذربایجان و افغانستان و پاکستان هستند. چرا ما نتوانسته ایم از گردشگران کشورهای دیگر که پول زیادی خرج می کنند، توریست زیادی جذب کنیم و درآمد زیادی هم نصیب کشورمان شود؟ 

-ما باید محصول سفر خوب داشته باشیم. معرفی ایران نزد مردم دنیا از جمله اروپا، آمریکای شمالی و آسیای دور و شرق دور، سخت است و باید محصول سفری باب میل آنان ارائه کنیم.

تا آن موقع که بشود شرکت های خارجی را متقاعد کرد که ایران را جزو مقاصد سفرشان قرار بدهند خیلی راه داریم. البته بعضی از آنها اخیرا این کار ار انجام داده اند. اما کافی نیست.

*در سال 2015 تعداد یک میلیارد و 184 میلیون نفر گردشگر در جهان وجود داشته است. آیا ما زمینه و امکانات لازم را داریم که از میزان 5 میلیون نفری که فعلا در مجموع وارد کشور شده اند، بیش تر جذب کنیم؟

-ما متاسفانه، نه زیرساخت لازم را داریم و نه باور گردشگری را داریم. ما هنوز برای گردشگری و این که گردشگری یکی از منابع درآمدزا و قابل اعتنا و مهم در اقتصاد قرار بگیرد، جایگاه مناسبی را اختصاص نداده ایم.

رونق صنعت گردشگری ملزوماتی دارد که باید وفق استانداردهای جذب گردشگر عمل کنیم وگرنه هر کاری انجام بدهیم هم زحمت زیادی خواهد داشت و هم بهره وری کم.

*درآمد مستقیم حاصل  از صنعت توریسم در یک سال به 1300 میلیارد دلار رسیده است. آیا جذب گردشگر فقط و باید بر اساس مشتری مداری انجام شود تا گردشگری زیادی به ایران بیایند؟

-بعضی از خط قرمزهای ما خیلی مهم است و باید آنها را مراعات کنیم. اما اینها بعضا برای از گردشگران یک نوع تلقی دیگری را ایجاد می کند و احساس سلب آسایش می کنند.

اغلب آژانس های خارجی و گردشگران حس می کنند نمی توانند قوانین ایران را رعایت کنند و به همین دلیل به کشورهایی می روند که امکانات بهتری برای گردشگران قائل شده اند. 

*حدود 52 درصد از سفرها در دنیا با هدف تفریح و گذراندن تعطیلات است ولی نیمی از سفرهایی که به ایران انجام می شود به خاطر سفرهای زیارتی است. این تفاوت که بین گردشگری ایران و دنیا وجود دارد چه نتایج متفاوتی را رقم می زند؟

-محدودیت انتخاب را در پی دارد. یعنی گردشگری که برای تفریح می رود، دیگر ایران را انتخاب نخواهد کرد. آن 48 درصد باقی مانده، گردشگر معنوی و طبیعی هستند و بعضی وقت ها نیز تاریخی.
 
گردشگر تاریخی هم، همیشه در موزه نیست و همیشه در جای تاریخی حضور ندارد. در کشورهای دیگری مثل ترکیه اگر یک گردشگر، محقق تاریخ هم باشد آن محقق، تحقیقات خودش را انجام می دهد ولی در یک رستوران خوب غذا می خورد و برنامه هایش را با اهداف مختلف تعریف می کند.

عربستان نیز برای شهرهای مکه و مدینه، قوانین خاصی را در نظر گرفته است ولی در شهرهای جده و ریاض و دمام، محدودیتی برای گردشگر ندارد. در حالی که کشور ما در مسائل مختلف متمدن تر و خیلی پیشرفته تر از این کشور است. ما قبل از زیرساخت باید به این نوع مسائل توجه کنیم.
 
اگر ما می خواهیم جذب گردشگر کنیم باید بتوانیم صحبت کنیم که گردشگری به نفع کشورمان و اقتصاد مردم ایران و اشتغال است. 
 
*تعداد توریست آلمانی و ایتالیایی و آمریکایی که وارد ایران شده اند اعلام شده و با محاسبه مشخص می شود که تعداد توریست های آلمانی در سال 93 نسبت به سال 92 حدود 54 درصد و ایتالیایی ها 75 درصد افزایش داشته است. چقدر نگاه مردم این نوع کشورها تغییر کرده است که علاقه دارند بیش تر از گذشته به ایران سفر کنند؟

-ایتالیا و آلمان یک علقه خاص تاریخی با ایرانیان دارند. ایتالیایی ها ذاتا رابطه خوبی را با ایرانی ها دارند. این از نظر فرهنگی و تاریخی و تمدنی است.

در مورد آلمان باید گفت که صحبت از نژاد آریا یا نژاد آلمانی ها می شود یا تشابهاتی وجود دارد. اینها بر مبنای علاقه مندی یا رابطه خوبی است که در سالیان دراز ایجاد شده  و وجود دارد. 

از توریست هایی که از اروپا وارد ایران می شوند این دو کشور، رتبه اول و دوم را را دارند و بعد فرانسوی ها در اروپا هستند که بیش تر به ایران سفر می کنند. 

*در نمایشگاه بازار جهانی سفر که در لندن برگزار شد بریتانیایی ها ، ایران را جزو 3 مقصد محبوب گردشگران در سال 2016 انتخاب کرده بودند. به غیر از بحث مربوط به علاقه مردم آلمان و ایتالیا به ایران، چرا ایران چنین جایگاهی را در سطح بین المللی پیدا کرده است؟

-به خاطر چهره ایران و به خاطر این که اروپایی ها اعلام کرده اند ایران یکی از کشورهای متمدن و خوب است. توافق هسته ای و حتی خبر توافق هسته ای، تاثیر روانی خوبی روی جذب گردشگر گذاشته است.

*هر توریست در منطقه خاورمیانه در سال 2013 به طور میانگین 920 دلار خرج کرده که نسبت به برخی مناطق دیگر جهان کمتر است. در سال 1395 ورود گردشگران اروپایی به ایران 80 درصد افزایش پیدا کرده. افزایش این نوع گردشگران که بیشتر خرج می کنند می تواند باعث شود درآمد بیشتری نصیب ایران شود؟

-صد در صد. ورود هر گردشگر مازاد بر آمار موجود، می تواند درآمد کشورمان را از محل گردشگری افزایش بدهد. طبیعتا یک گردشگر پولی را بابت تور گردشگری می دهد که شامل تمام هزینه های هتل و غذا و رفت و آمد است و این توزیع می شود در شبکه اقتصادی ما.

*افرادی که از عراق یا افغانستان به ایران سفر می کنند وضعیت اقتصادی مناسب و مرفهی ندارند و کمتر خرج می کنند. با افزایش 80 درصدی ورود توریست از اروپا نسبت به سال 94 قاعدتا رونق گرفتن صنعت گردشگری و افزایش درآمد ایران اتفاق می افتد؟

-افزایش ورود توریست اروپایی، درآمد ما را افزایش می دهد ولی تعداد کل گردشگران ما چندان زیاد نیست. این در حالی است که مالزی سالیانه 30 میلیون گردشگر جذب می کند و ترکیه در سال 2015 تعداد 39 میلیون نفر توریست جذب کرد. امارات هم 28 میلیون نفر گردشگر جذب کرد.

ما اگر روی بازارهای اروپا و آمریکا و آمریکای جنوبی و حتی چینی ها سرمایه گذاری کنیم و برای آنان امکانات را فراهم بیاوریم درآمد ما خیلی تفاوت خواهد کرد.

*ارائه تسهیلات به توریست ها در جذب گردشگر نقش دارد. بحث صدور ویزای الکترونیکی که مطرح بود به کجا رسیده؟

-یکی از مهمترین اقداماتی که انجام شده ویزای الکترونیکی و ویزای در بدو ورود است. این کار خیلی به افزایش ورود گردشگر به ایران کمک کرده است. یکی از مسائلی که حل و فصل شده، خوشبختانه همین موضوع است. الان تردد گردشگران به راحتی انجام می شود.

گردشگرانی که در کشور خودشان ویزا نگرفته اند اگر مشکل خاصی نداشته باشند می توانند در فرودگاه های ایران ویزا بگیرند. 

*در سال 2015 توریست های چینی در مجموع 215 میلیارد دلار در کشورهای دیگر خرج کرده اند که نسبت به کشورهای دیگر بیشتر است. آقای سلطانی فر در زمان ریاست سازمان گردشگری گفته بود 3 دفتر در چین تا پایان سال 2016 برای جذب گردشگر ایجاد می شود. آیا این نوع اقدامات ازآن رقم 215 میلیارد دلار درآمد بیشتری را نصیب ایران شود؟

-من از عملیات و کارهای میراث فرهنگی خبر ندارم. اما ما در ابتدا باید زیرساخت را برای ورود گردشگر چینی آماده کنیم. ما تا الان چیزی به اسم گردشگر چینی به صورت انبوه نداریم.

  وقتی قرار شد اسپانیا راه ورود گردشگر چینی را باز کند، وزارت گردشگری اسپانیا دستورالعملی را برای رفع نیازهای اولیه یعنی راهنما، غذا و اقامت به این صورت تهیه کرد و گفت که ما نیاز به 250 راهنمای چینی زبان داریم. 

چینی ها بیش تر، به صورت جمعی زندگی می کنند و بر این اساس اسپانیا گفت ما نیاز داریم به هتل هایی که اتاق های آن ظرفیت 3 و 5 و 10 نفره را داشته باشند. همچنین گفتند به 80 رستوران چینی نیاز داریم.

به همین دلیل اسپانیا در جذب چینی ها موفق بوده است. چون باب میل چینی ها برنامه ریزی کردند و زیرساخت خودشان را با آن وفق دادند. ما هم باید این کار را انجام بدهیم.

*ایران برای سال 1404 شمسی این هدف را تعریف کرده است که در آن سال 20 میلیون گردشگر خارجی جذب کند. آیا تعداد توریست از رقم 5 میلیون و 200 هزار فعلی که جذب ایران شده اند می تواند به 20 میلیون نفر برسد؟

-ظرف 8 سال امکان ندارد این هدف تحقق پیدا کند. چون زیرساخت های ما آماده نیست. در نتیجه باید در این حوزه جذب سرمایه گذاری خارجی انجام شود. در ایران اگر بخواهیم به امید سرمایه گذاری های خودمان بمانیم هم از استانداردهای جهانی عقب می افتیم و هم این که زمینه های اقتصادی فراهم نیست. 

*با توافق هسته ای، ایران هراسی کاهش پیدا کرده است. شما نهایتا چشم انداز را چگونه می بینید؟

-به غیر از صحبت ها و دست اندازهایی که گاهی در محافل مختلف دنیا مطرح می شود، چشم انداز جذب گردشگر را مثبت می بینم. ما باید بتوانیم روی زیرساخت های گردشگری خودمان کار کنیم و همچنین حضور فعال در عرصه های بین المللی داشته باشیم. 

صرف شرکت کردن در یک نمایشگاه گردشگری و مثلا با حضور  10 غرفه دار، حضور بین المللی محسوب نمی شود.
 
ما برای جذب گردشگر، هم باید نیروی انسانی متخصص تربیت کنیم و هم زیرساخت استاندارد را آماده کنیم و هم این که آژانس های حرفه ای، محصول سفر مناسب و قوی برای بازدید از ایران تهیه کنند.