مدیریت حسینی

محرم ، ماه پیروزی خون برشمشیر، یادآور جانفشانی سیدالشهدا و یاران باوفایش است.گرچه کتابها در خصوص قیام عاشورا نگاشته و اشعار فراوانی سروده شد و هرساله در ماههای محرم وصفر و در تکیه ها و منابر از حسین و قیامش گفته می شود اما ناگفته ها و نانوشته ها در مورد این قیام فراوان است.ابعاد این قیام باید بیشتر مورد تحلیل قرار گیرد. چرا که حرکت و نهضت امام حسین مربوط به یک قوم و یک سرزمین نیست.پیام حسینی مربوط به همه ی عصرها و نسلها و همه ی انسانها با هردین و مرام و مسلک و مذهبی است. 

قیام امام حسین برای حفظ عزت و شرف و انسانیت و مبارزه با خودکامگی وخودخواهیها بود.با توجه به مظلومیت امام حسین و به اوج رسیدن سبعیت و ددمنشی دشمن وجنگ نابرابر و ناجوانمردیهای طرف مقابل و رحم نکردن به زن و بچه و اطفال و حتی شهید کردن طفل شش ماهه و قطعه قطعه کردن اجساد شهدا و اسب تاختن روی اجساد و جنایتهایی ازاین قبیل، در تکیه ها و منابر بیشتر بعد رثایی قیام امام حسین توجه قرارگرفته و میگیرد.

استاد شهید آیت الله مطهری بعد حماسی آن را بخوبی ترسیم کرده اما لازم است به همه ی ابعاد آن از جمله بعد مدیریتی نهضت امام حسین نیز توجه شود.ضرورت مدیریت وتدبیر امور در نصوص اسلامی و سیره امامان معصوم و پیامبر اسلام بر تدبیر امور و ضرورت مدیریت و رهبری و هدایت مشاهده میشود و این مهم در سیره عملی بعضی از پیشوایان، مانند امام علی(ع) و امام حسین (ع)  به دلیل موقعیت وشرایط و زمانه و اقدامات آنان نمود بیشتری دارد. مدیریت امام حسین برمبنای دین و معنویت بوده و وقتی سخن از مدیریت حسینی میشود یعنی مدیریت اسلامی ،که به معنای بکارگیری منابع انسانی و مادی برگرفته از آموزه های اسلامی برای نیل به اهداف متأثر از نظام ارزشی اسلام. 

این شیوه مدیریت الگویی تمام ناشدنی و کهنه نشدنی است و برای همیشه ی تاریخ و برای تمامی مدیران در هر سطح و سازمان وبا هرفرهنگ و آیینی اثربخش و مفید است.بسیاری ازعلما، شعرا،نویسندگان ، صاحبنظران نخبگان وسیاستمداران در سراسر گیتی از قیام امام حسین سرمشق گرفته و زبان به تحسین گشودند که در بین آنها رهبران و مدیران دیگر کشورها و حتی با آیین و دین غیراز اسلام وجود دارد.انقلاب اسلامی برگرفته از مکتب عاشورا و رهبر آن نیز با تأسی به امام حسین و پیروی از آموزه های عاشور انقلاب کرد و مردم را به میدان آورد و پیروز شد.جانشین برحق او، مقام معظم رهبری نیز شاگرد مکتب عاشورا و مدیریتش برگرفته از مدیریت حسینی است.

ایشان نیز جملات فراوانی در مورد امام حسین دارند و در یک جا اشاره کردند به سه صفت برجسته ی امام که "عبارتند از اخلاص، اعتمادبه خدا و موقع شناسی و به موقع عمل کردن".اینها از ویژگیهای مدیریت مبتنی بر دین است. مهاتماگاندی رهبراستقلال هند میگوید" من زندگى امام حسین(ع)، آن شهید بزرگ اسلام را به دقّت خواندم و توجّه کافى به صفحات کربلا نموده ام و بر من روشن است که اگر هندوستان بخواهد یک کشور پیروز گردد، باید از سرمشق امام حسین (ع) پیروى کند ".هدف امام حسین اصلاح دین، امربه معروف و نهی ازمنکر ودفاع از عزت و شرف انسانی بود . امام در سخنان خود هدف مقدسش را تبیین میکرد وبرای اینکه مردم آن روزگار و مردم بعد اززمان خودش را نسبت به هدفش آگاه نماید از جملات سلبی نیز استفاده میکرد تا تأکیدی باشد بر هدف معنوی ،نه اینکه برای جاه طلبی وخوشگذرانی و کشور گشایی.

 راز اثرگذاری و گستردگی و پویایی و مانایی این نهضت در همین است.امام فرمود:"من نه از روی خودخواهی و یا خوشگذرانی و نه برای فساد و ستمگری از شهر خود بیرون آمدم". پس کسی که به عنوان منجی، مصلح و رهبر و برای محقق ساختن یک امرمقدس وسیاسی ،اجتماعی ،فرهنگی دست به کار میشود لازمه اش درایت، پیش بینی و تصمیم گیری درست است و از طرفی نیاز به سازوکارهایی از قبیل داشتن یاران همراه و هم عقیده و مخلص و سپس سازماندهی، هماهنگی، هدایت و کنترل آنهاست.

این موارد از اصول مدیریت هستند که به نحو احسن توسط امام انجام شد.امام یک مجموعه ای از یاران با وفا و معتقد به هدف داشت که گرچه از نظرکمی تعداد اندکی بودند اما ازنظر کیفی در حد بسیار بالایی بودند و زبان از توصیف آنان الکن است.خصلت برجسته ی کاریزماتیک و فرهمند رهبر و انگیزه مقدس و والای پیروان موجب تضایف و سینرژی فوق العاده در این لشکر حق شد ،بطوریکه بدون ترس و دلهره در مقابل سی هزار نفر ایستادگی و مقاومت کردند.درس بزرگ مدیریتی در قیام عاشور این بود که وقتی رهبر  متعقد و مخلص و صادق باشد نیروهایش را بشدت تحت تأثیر قرار میدهد و نیازی به کنترلهای بیرونی و تشویقهای مادی نیست.امام دارای یک روحیه سلحشوری فوق العاده و حماسی بود وشخصیت حماسی در مدیریت بحران خیلی کار ساز است و امام در صحنه نبرد اینقدر با صلابت بودکه وقتی یکه و تنها بطرف خیل عظیم دشمن میرفت مانند گله روباه پراکنده میشدندکه شرح آن در کتاب حماسه حسینی است.از طرفی امام در اوج عرفان بود. مدیری که دارای معنویت باشد و خودش را به خدا وصل کند در اوج لطافت روح و انعطاف و در مقابل دشمن و در مواجه با سختی ها و شداید در اوج اقتدار و صلابت است.  

یکی از ویژگیهای یک مدیر توانا ،دوراندیشی است. وقتی مردم کوفه از امام دعوت بعمل می آورند، سفیر میفرستد و در انتخاب سفیر نیز شایسته گزینی کرده وکسی که به بهترین وجه میتواند این مسولیت را انجام دهد انتخاب میکند و مسلم را رهسپار کوفه میکند. وقتی که کوفیان عهد شکنی میکنند و مسلم را به شهادت میرسانند امام از موضع حق عقب نشینی نمیکند ودر روحیه ی او خللی ایجاد نمیشود و به هیچ وجه زیر بار ذلت نمی رود و بیعت نمیکند.

امام از هر وسیله ای برای جذب نیرو استفاده نکرد. هدف مقدس ابزار و کارکرد غیر مقدس را بر نمیتابد. امام ازمکه به طرف کربلا حرکت کرد. رفتار و اقدامات فردی و جمعی امام بعنوان مدیر و مقتدا در بیست و چند منزل، یاران و هرکسی که با امام روبرو میشد را تحت تأثیر قرار میداد و هرچه که زمان میگذشت یاران بیشتر شیفته امام و راه امام میشدند. حتی امام به یارانش میگفت: دشمن تنها مراهدف خود قرار داده است لذا شما آزادید و می توانید ازمنطقه جنگی دور شوید اما یاران باوفایش میگفتند ما شما را هرگز تنها نخواهیم گذاشت.این اثر معنوی یک رهبر دینی بر نیروهایش است که با هیچ چیزی قابل قیاس نیست.

امروزه به شدت به معنویت در مدیریت نیازمندیم و غور وبررسی درشیوه رهبری و مدیریتی امام حسین(ع) برای مدیران کشور اسلامی ما ضروری و اجتناب ناپذیر است. امام در مأموریت های حساس و خطرناک ،اول ازفرزندان و بستگان نزدیک خود استفاده میکرد و از رانت آقازادگی برخوردار نبودند ومیشود گفت، یکی از فاکتورهای انسجام و اتحاد و اقتدار یارانش عدالتش بود.در شب عاشورا علی اکبر را به همراه سی سوار و بیست پیاده روانه فرات کرد تا آب بیاورند.صبح عاشورا به ایراد خطبه پرداخت و دست به سازماندهی نیروها زد. ستون راست سپاه را به تعداد 20نفر تحت فرماندهی زهیر و ستون چپ را به تعدا 20نفر تحت فرماندهی حبیب ابن مظاهر و مابقی را در قلب سپاه تحت فرماندهی حضرت ابوالفضل العباس سازماندهی کرد. 

امام با توجه به شناختی که از یاران داشت هرکدام را مسولیتی داد که برازنده آن بودند و میتوانستند در آن نقش به بهترین وجه انجام وظیفه نمایند.در شب آخر دستور می دهد خیمه ها را نزدیک هم برپاکنند، بطوریکه کسی نتواند ازمیان خیمه ها عبور کند. جون را مأمور اسلحه خانه میکند و دستور میدهد شمشیرها را تیز کند و دستور می دهدپشت خیمه ها را گودالی حفر کنند تا دشمن نتواند از روی آن عبور کند و از پشت، حمله نماید.درسهای مدیریتی قیام امام حسین بسیار فراتر از این موادی است که ذکر شد و جا دارد صاحبنظران واندیشمندان این رشته بطور مفصل ، بعد مدیریتی آن را مورد تجزیه وتحلیل قرار دهند اما در حد بضاعت به این موضوع پرداخته شد تا در آینده این بعد از ابعاد قیام آن امام مظلوم بیشتر مورد توجه قرار گرفته و سرمشق مدیران نظام قرار گیرد. انشاالله.