زندگی مولانا سرشار از این تجارب است ، گاه برهان الدین ترمذی ، گاه صلاح الدین فریدون قونوی معروف به صلاح الدین زرکوب ، گاه شمس تبریزی ، گاه زرکوب ، گاه حسام الدین چلپی .

اما بی یار سفر کردن ، مسافر راه های ناشناخته شدن ، هیچگاه بی رهرو نیست.

مسافران این راه اندک ، قهرمانانی بی بدیل هستند .

تجربه ی خطر می کنند و از شکست هراسی به دل ندارند و روزی با مقصد خویش روبرو خواهند شد ، و گاه راه و رفتن مقصد همیشگی آنان است.

مولانا بعد از توصیه به داشتن پیر و دلیل راه در دفتر اول مثنوی ، به حدیثی از پیامبر (ص) استناد

می کنند.

مولانا استاد دخل و تصرف در منابع تاریخی و گاه احادیث است. از تاریخ، روایات ، داستان ها به عنوان مواد خام استفاده کرده و به کمک ذوق خود، به عنوان رسانه ای برای اندیشه های خود به مخاطب استفاده می کند.

شاید داستان"موسی و شبان" ، از معدود داستان هایی باشد که ابداع خود مولاناست.

گاه تغییری کوچک در ساختار یک واقعیت تاریخی ، باعث منازعات بسیار می شود.

در کتاب معراج نامه ی ابن سینا ص ۹۴ ، روایتی ذکر شده است ، که :

یا علی اذا رایت الناس یقربون الی خالقهم بانواع البر تقرب الیه بانواع العقل تسبقهم .

ای علی چون مردمان در کثرت عبادت رنج می برند ، تو در ادراک معقولات رنج بر ، تا بر همه سبقت گیری.

همین روایت از زبان ابراهیم ابرقویی ، در ص۱۳۴ ،۱۳۳این گونه آمده است:

" یا علی اذا رایت الناس یتقربون الی خالقهم بانواع البر تقرب الیه بانواع العقل .

ای علی چون مردم در کثرت عبادت رنج برند ، تو در ادراک معقولات مجتهد شو تا بر همه سایق شوی .

علی علیه السلام لاجرم چون این سخن پیامبر (ص) را به گوش جان شنید، به حسب استعداد اجتهاد نمود ، تا به دیده ی بصیرت مدرک اسرار گشت و حقایق اشیا را دریافت و تمام معقولات را ادراک کرد و گفت : لو کشف الغطاء ما ازددت یقینا .

و به حقیقت هیچ سعادت آدمی را زیاده از ادراک معقولات نیست."

دیگران با تفاوت های اندکی به همین صورت ، روایت را نقل کرده اند .

مولانا در مثنوی از این روایت استفاده کرده است ، اما با تغییری به ظاهر جزئی، که ساختار کلی معنا را تغییر می دهد.

مولانا عقل در روایت را عاقل در نظر گرفته و باعث دور شدن از معنای روایت و اثبات نظریه مولانا و دیگر عرفا می شود .

گفت پیغمبر علی را کای علی

شیر حقی پهلوانی پر دلی.

لیک بر شیری مکن هم اعتمید

اندر آور سایه ی نخل امید

تو تقرب جو به عقل و سر خویش

نی چو ایشان بر کمال و بر خویش

دنباله ی ابیات نظر مولاناست و ارتباطی به روایت ندارد.

اندر آ در سایه ی آن عاقلی