بررسی حقوق محیط زیست و‌حقوق بین الملل محیط زیست

شوشان ـ دنیا قابضی ( روزنامه نگار و کارشناس ارشد حقوق خصوصی)

چکیده:
حفظ ‌وبهبود محیط زیست یکی‌از اهداف اساسی کشورهای دنیای امروز می باشد و‌در‌واقع مهمترین دغدغه قرن حاضر دولت‌های بین المللی به شمار می آید  ‌وبه تبع نیل به آن قوانین حمایتی مختلفی از سوی دول جهانی وضع گردیده است ‌‌و بشریت میکوشد تا از تخریب هرچه بیشتر عناصر زیست محیطی بکاهد ‌واهرم اجرای تمام این تصمیمات به قوانین مصوب کشورها بستگی دارد. آنچه ما بر آن اثر میگذاریم و‌آنچه ما را متاثر میسازد تشکیل دهنده تشکیل دهنده ی محیط زیست‌ ما‌است بر این اساس همسایه ما،کوچه،خیابان و …به همان اندازه به محیط زیست ما تعلق دارند که جنگل ها و پرندگان قسمتی از محیط زیست ما را تشکیل میدهند.
همچنین خورشید،ماه،سیارات،آب وهوا، همه و همه عوامل و‌بخشهایی از محیط زیست ما میباشند.
در واقع حفاظت از محیط زیست میتواند دارای دو اثر باشد از یک سو محدود شدن به برخی آزادی های اساسی همچون حق مالکیت و حق آزادی و از سوی دیگر برخی از آزادی های اساسی مثل هوای پاک، حق برابری و آزادی می‌ انجامد.
حقوق بین الملل محیط زیست اعم از عرفی و‌معاهدهای اگرچه جنبه های گسترده ای از محیط زیست را مورد بحث و بررسی قرارداده است( فارغ از موانع اجرایی) لیکن نمیتوان این وضعیت را انکار نمود که این رشته از حقوق تا به حال قادر نبوده است تصویر کاملی از اصول و قواعد لازم را در زمینه حفاظت از محیط زیست ارائه نماید. یکی از این جوانب که هنوز نتوانسته موضوع بحث و‌بررسی جدی محافل علمی حقوقی حقوق بین الملل محیط زیست قرار گیردچگونگی رابطه میان مخاصمات مسلحانه اعم از بین المللی و غیر بین المللی با محیط زیست و‌منابع طبیعی آن میباشد.


مقدمه
حفظ و بهبود محیط زیست یکی از اساسی ترین اهداف کشورهای جهان امروز را تشکیل میدهد ‌ودر رفع مهمترین دغدغه قرن حاضر دولت‌های بین المللی به شمار می آید ‌‌و‌به تبع نیل به آن قوانین حمایتی مختلفی از سوی دول جهانی وضع گردیده است و بشریت میکوشد تا از تخریب هرچه بیشتر عناصر زیست محیطی بکاهد و اهرم اجرای تمام این تصمیمات به قوانین مصوب کشورها بستگی دارد.
حقوق محیط زیست-به جهت حضور مصادیق ومشکلات تازه در دنیای محلی امروز-رشته ای جدید از مباحث حقوق را تشکیل میدهد ‌وبه دلیل اهمیت این موضوع بسیج‌ جهانی نیز در قرن اخیر بر آن شده تا اقدامی بزرگ برای حفظ محیط زیست زیست قوانین موضوعه خود داشته باشد.هوشیاری کشورها در فاجعه محیط زیست قرن حاضر به اصول اعلامیه های ۱۹۷۲  استکهلم برمیگردد که در‌حقیقت اولین نشست رسمی جهانی در زمینه حفاظت از محیط زیست بود.
بیست سال پس از آن کشورهای جهان یک کنفرانس مهم بین المللی دیگر در شهر ریودژانیر و در برزیل گرد هم آمدند تا راهکارهای مهم حفظ محیط زیست را عرضه ‌ومبادله نمایند و پس از آن کنوانسیون های بین المللی زیادی نیز در این راستا تشکیل و به امضا رسید.
حقوق محیط زیست شاخه ای از علم حقوق است که به مطالعه قواعد حقوقی موجود در‌زمینه ی محیط زیست طبیعی ‌انسانی میپردازد.حقوق محیط زیست
علاوه بر تحت پوشش قراردادن تمام رشته های مختلف حقوق،مانند حقوق مصرفی، حقوق عمومی و حقوق بین الملل،شامل آن دسته از حقوق است که سعی دارد مفهوم محیط زیست را در تمامی قسمت های حقوقی وارد کند.مبحث حقوق محیط زیست به منظور ارائه راهکارهای اجرایی برای حفاظت ‌وبهره برداری صحیح از منابع مطرح میشود.یکی از اهداف حقوق محیط زیست حفظ تعادل اکولوژیک طبیعت در رابطه با فعالیت های انسان است.
بنابراین حقوق محیط زیست فعالیت های انسان ها را بر‌روی عناصر و محیط های طبیعی تعریف و سازمان میبخشد و کیفیت زندگی بشر را تعیین مینماید.
حقوق محیط زیست با علوم مختلف زیست محیطی دیدگاه ها و فلسفه توسعه ارتباط دارد ‌وبه واسطه ارتباط تنگاتنگ با علوم و تکنولوژی عمیقا تحت تاثیر آن ها قرار گرفته است. حقوق محیط زیست با مفهوم اخلاق محیط زیست ارتباط تنگاتنگی دارد.اخلاق محیطزیست مشتمل بر مجموعه از گزاره های اخلاقی و‌بایسته های ارشادی در زمینه ی محیط زیست طبیعی و انسانی است که یکی از اهداف آن ایجاد رابطه معنوی با طبیعت و محیط زیست انسانی ‌بهبود ضمانت اجرایی قواعد شناسایی شده در‌زمینه محیط زیست طبیعی و انسانی در وجدان انسان هاست.حقوق محیط زیست در برخی اسناد تداوم نیافته از جمله بیانیه ۱۹۷۴ استکهلم مطرح شد که بر پایه نخستین اصل آن،انسان حق اساسی آزادی،برابری و شرایط مناسب زندگی‌در‌ محیطی را دارد که شرایط انسانی ‌وخوشبختی او را تامین کند.حوزه تفکران فعالان حقوق بشری نیز تا دهه های پیشین،به موازات موضوعات محیط زیستی ‌ونه در پیوند با آن،در زمینه های سیاسی،حقوقی وفلسفی و طرح قوانین ‌ومناسبات سیاسی و اعنالی مباحث فلسفی محدود بود.لیکن در اواخر قرن بیستم،همبستگی موضوعات حقوق بشریومحیط زیستی مورد توجه جهانی قرار گرفت و‌ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪي اﻧﺴﺎن ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﺪ، نیازمندی ﻣﻮﺟﻮدي اﻧﺴﺎﻧﯽ است(امیر ارجمند، 1373).

ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ
ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻠﺴﻞﻫﺎي از ﻗﻮاﻋﺪﻋﺮﻓﯽ و ﻗﺮاردادي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ازﺟﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ وﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﻨﻈﯿﻢ رواﺑﻂ ﺗﺎﺑﻌﺎن ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ،ﮐﺸﻮرﻫﺎ، ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ و اﻓﺮاد در زﻣﯿﻨﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ ازﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ اﯾﺠﺎدﺷﺪه اﺳﺖ.

دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ
نحوه ﺑﺮﺧﻮرد و دﯾﺪﮔﺎﻫﯽ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ وﺟﻮد دارد، ﻧﺎﺷﯽ از ﻧﻮع ﺗﻔﮑﺮ اﻧﺴﺎنﻫﺎ در ﺧﺼﻮ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻣﯿﺒﺎشد.
د ﯾﺪﮔﺎﻫﻬﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ در ﺧﺼﻮص ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﻣﺨﺘﺼﺮا به شرح ذیل است - : دیدگاه مسئوالنه:  ﺑﺴﯿﺎري از ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻮﻣﯽ (مانند  بومیانی ﮐﻪ در ﺟﻨﮕﻞ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ﯾﺎ اﺳﮑﯿﻤﻮها)  ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﻄﺮي و ذاﺗﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﯿﺎزي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ دارﻧﺪ،در ﺑﺮاﺑﺮ آن اﺣﺴﺎس مسئولیت میکنند. در اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ، ﻫﻢ اﻧﺴﺎن واﺟﺪ اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﻃﺮاف آن. در اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه، اﺳﺘﻔﺎده از ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻪ ﮐﻤﮏاﺑﺰار در ﺣﺪ ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ و ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد؛ مثال اﺳﮑﯿﻤﻮﻫﺎ در ﺣﺪ ﻧﯿﺎز ﻏﺎﯾﯽ ﻣﺎﻫﯽ ﺷﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﮐﺎري ﺑﻪ ﺷﮑﺎر بیجای ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻧﺪارﻧﺪ - 2. دیدگاه اﺻﺎﻟﺖ دﻫﻨﺪه ﺑﻪ ﺣﯿﺎت  ﺑﺎﯾﻮ ﺳﻨﺘﺮیک و بوم  (اﮐﻮ ﺳﻨﺘﺮﯾﮏ)  در دﯾﺪﮔﺎه اﺻﺎﻟﺖ دﻫﻨﺪهﺑﻪ ﺣﯿﺎت (بایو ﺳﻨﺘﺮیک) ، ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﯿﺎﻫﯽ و ﺣﯿﻮاﻧﯽ از اﺻﺎﻟﺖ وﯾﮋهﻫﺎي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ.  ﭼﯿﺰي ارزش دارد ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﭘﺎﯾﺪاري و زﯾﺒﺎﯾﯽ ﯾﮏ اﺟﺘﻤﺎع زﻧﺪه را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ.  ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺗﻨﻮع زﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ارزش اﺧﻼﻗﯽ را در ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ دارد.  اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮانﯾﮑﯽ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ در اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﻣﻄﺮح اﺳﺖ. شاﯾﺪ ﺑﺘﻮان ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺣﻘﻮق ﺣﯿﻮاﻧﺎت را ﺑﺨﺸﯽ از اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﺑﺮشمرد. در دﯾﺪﮔﺎه اﺻﺎﻟﺖ دﻫﻨﺪه ﺑﻪ ﺑﻮم (اکوسنتریک)، ﺑﻪ ﮐﻞ اﮐﻮﻟﻮژي اﺻﺎﻟﺖ داده ﻣﯽشود. و ﺗﻤﺎم ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در اﮐﻮﻟﻮژي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻄﺎﺑﻖ، ﺟﻬﺶ و ﺳﯿﮑﻞ ﺑﯿﻮژﺋﻮﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ اﻫﻤﯿﺖ دارد و اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﺤﺘﺮم ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد.  
ﻓﻘﺪان اﻧﻌﻄﺎفﻻزم ﺣﻘﻮق ﺣﺎﮐﻤﻪ دوﻟﺖﻫﺎ در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ از ﭼﻨﺪ دﻫﻪ اﺧﯿﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ وﻗﻮف ﮐﺎﻣﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪاﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﻀﺎي آن، ﺑﺎﯾﺪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﺧﻮد را ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺶ ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ آﻧﻬﺎ ﺟﻬﺖ دهی نمایند. اکنون  اﯾﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ درﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻬﻞ و ﺑﯽ ﻣﺒﺎﻻﺗﯽ ﺧﺴﺎرات ﻋﻤﺪه و بعضا ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺮﻣﯿﻤﯽ را ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ زﻣﯿﻦ ﮐﻪ ﺣﯿﺎت و رﻓﺎه اﻧﺴﺎن ﮐﺎﻣﻞﺑﻪ آن ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد، وارد ﺳﺎﺧﺘﻪ است. دﯾﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻋﻀﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺎور و اﻋﺘﻘﺎد ﻣﺸﺘﺮك دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن از ﺣﻖ ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ زﻧﺪﮔﯽ در ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺘﯽ ﺳﺎﻟﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ او اﺟﺎزه زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ﺣﯿﺜﯿﺖ و ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ را بدهد، برخوردار است. آﺛﺎر اﯾﻦ وﻗﻮف و آﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ اﻧﺤﺎء ﻣﺨﺘﻠﻒ در اﺳﻨﺎد ﻣﺘﻌﺪد ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ از ﺟﻤﻠﻪ اﻋﻼﻣﯿﻪﻫﺎ، ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي دو ﺟﺎﻧﺒﻪ و ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ و ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺗﺠﻠﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ است. ﻧﻘﻄﻪ ﻋﻄﻒ اﯾﻦ ﺗﻮﺟﻪ را ﻣﯿﺘﻮان در اﻋﻼﻣﯿﻪ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ درﺑﺎره ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﯾﺎ ﻫﻤﺎن ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ اﺳﺘﮑﻬﻠﻢ، ﮐﻪ در واﻗﻊ اﻋﺘﻘﺎدﻣﺸﺘﺮك ﮐﻠﯿﻪ اﻋﻀﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﯾﺎ ﺑﻪ بیان دﯾﮕﺮ اﺻﻮل آرﻣﺎﻧﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺸﯿﺪه اﺳﺖ، ﻣﺸﺎﻫﺪه نمود. اﯾﻦ اﻋﻼﻣﯿﻪ ﺿﻤﻦ اذﻋﺎن ﺑﻪ ارزﺷﻤﻨﺪي اﻧﺴﺎن ﻫﺎ، از دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﯿﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﺑﻬﺒﻮد ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ را ﺑﺎ روح ﻫﻤﮑﺎري و ﺗﻌﺎون ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ و از ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ از ﺣﯿﺚ ﺑﺮﺧﻮرداري از اﻃﻼﻋﺎت و ﻓﻨﻮن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ، ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺮﯾﺎن اﻧﺘﻘﺎل آزاداﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎت و ﺗﺠﺮﺑﯿﺎﺗﺸﺎن را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ، ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﻪ وﯾﮋه ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﮐﻤﺘﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ یافته، ﺗﺴﻬﯿﻞﻧﻤﺎﯾﻨﺪ. اﯾﻦ اﻋﺎﻟﻤﯿﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﯿﺰ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻨﻮن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪون ﺗﺤﻤﯿﻞ ﺑﺎر اﻗﺘﺼﺎدي بر ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ، در اﺧﺘﯿﺎر آﻧﻬﺎ ﻗﺮار گیرد. از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﺳﻨﺪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺎ ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺣﻘﻮق ﺣﺎﮐﻤﻪ دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯿﺖﺷﺎن، از آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در ﺣﯿﻄﻪ ﺻﻼﺣﯿﺖ ﯾﺎ ﻧﻈﺎرﺗﺸﺎن، ﻣﻮﺟﺐ ورود زﯾﺎن ﺑﻪ محیط زﯾﺴﺖ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﯾﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺎرج از ﻣﺤﺪوده ﺻﻼﺣﯿﺖ ﻣﻠﯽ آﻧﻬﺎ نگردد. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﺻﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﺷﺸﻢ اﯾﻦ اﻋﻼﻣﯿﻪ دوﻟﺖﻫﺎ را ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﻫﻤﮑﺎري درﺑﺎره ﺣﺬف و ﻧﺎﺑﻮدي ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺴﻠﯿﺤﺎت در ﺑﻄﻦﯾﮏ ﺳﺮي ارﮔﺎﻧﻬﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻤﻮده است.  ﻣﻨﺸﻮر ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻧﯿﺰ از ﮐﻠﯿﻪ دوﻟﺖ ﻫﺎ، ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك و دﯾﮕﺮ اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺮﺑﻮط، از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺒﺎدل اﻃﻼﻋﺎت و ﻣﺸﻮرتﻫﺎ، ﻫﻤﮑﺎري ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎﯾﯽ را ﺑﺮاي روﻧﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺳﺎﺧﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ آﺛﺎر ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺮ ﻃﺒﯿﻌﺖ بگذارد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ روشﻫﺎي ﺗﻮاﻓﻖ ﺷﺪه ﺑﺮاي ارزﯾﺎﺑﯽ اﯾﻦ اﺛﺮات را، مقرر نمایند.

نتیجه گیری
 حق ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺣﻖ اﺳﺎﺳﯽ و ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﺟﺎي ﺧﻮد را در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ي ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﺎز ﮐﺮده اﺳﺖ.
ﺗﻮﺟﻪ وﯾﮋه ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻖ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻨﺎﺧﺖﻇﺮﻓﯿﺖ ﻫﺎي ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ ، ﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﺣﻘﻮق اﻗﺘﺼادي ، ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ.
ﺣﻖ ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ به ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﯽ از ﺣﯿﺎت ، ﺣﻖ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ، ﺣﻖ ﺑﻪ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ، ﺣﻖ ﺑﻪ ﻫﻮاي ﺳﺎﻟﻢ ، ﺣﻖ ﺑﻪ ﻋﻼﺋﻖ و وﯾﮋﮔﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. حق ﺑﺮ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ، داراي ﻣﺎﻫﯿﺘﯽ دوﺑﻌﺪي اﺳت. ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ ﺣﻖ ﺑﺮ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ، ﻫﻢ ﺑﻌﺪﻓﺮدي دارد و ﻫﻢ ﺑﻌﺪ ﺟﻤﻌﯽ. ﺑﻌﺪ ﻓﺮدي ﺣﻖ ب ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ، ﺣﻖ ﻫﺮ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻧﻤﺎﻣﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎيﻣﺨﺮب مﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﮐﺮده، خود نیز از آن خودداری کند. ﺣﻖ ﺟﻤﻌﯽ ﻧﯿﺰ ﻧﺸﺎن ﮔﺮ وﻇﯿﻔﻪ ي دوﻟﺖ ﻫﺎ در ﻣﺸﺎرﮐﺖ در ﻫﻤﮑﺎري ﻫﺎي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ و ﯾﺎ ﮐﻤﮏ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻫﻤﮑﺎري ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ. بعد جمعی حق بر محیط زیست، ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم دوﻟﺖ ﻫﺎ و دﯾﮕﺮ ﺑﺎزﯾﮕﺮان در ﻋﺮﺻﻪ ي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ، ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻧﻮع ﺑﺸﺮ راﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻓﺮدي ﻣﻘﺪم دارند.