- آرشیو
- |
- عضویت در خبرنامه
- |
- درباره ما
- |
- |
-
- صفحه نخست
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- شهرستان ها
- |
- تماس با ما
- |
- پیوند ها
- مسئولیت اجتماعی شرکتها؛ فرصتی برای توسعه پایدار استان خوزستان
- چرا سید ابوالحسن حسن زاده ؟
- ساعت جدید کاری برای ادارات اعلام شد
- مدیران با مردم ارتباط نزدیکی داشته باشند
- رفع مشکل استقرار شرکتهای دانش بنیان با تحقق مصوبه سفر رییس جمهور به خوزستان
- رسانه طراز انقلاب اسلامی یعنی نقد منصفانه، اطلاع رسانی شفاف و صادقانه و پرهیز از دروغ و تهمت
- بهره مندی از ظرفیت های فرهنگی انقلاب برای مقابله با اباحه گری بسنده می کند
- چرا به جای ساماندهی متکدیان؛ سیستمی افزایش پیدا می کنند؟!!
- انقلابات رنگی تحت الگوی جوکریسم
به روز شده در: ۲۰ اسفند ۱۴۰۳ - ۱۵:۱۹
قال علی علیه السلام: انسان سه جا تغییر میکند: نزد صاحبان قدرت، روی صندلی قدرت و غنا بعد از فقر و هرکس تغییر نکند دارای خرد ناب و اخلاق مستقیم است. القُربِ مِنَ المُلوكِ ، و الوِلاياتِ ، و الغَناءِ من الفَقرِ ، فمَن لَم يَتَغَيَّرْ في هذهِ فهُوَ ذو عَقلٍ قَويمٍ و خُلقٍ مُستَقيمٍ
ریاست به دست کسانی خطاست، که از دست شان دست ها بر خداست...سعدی عافیت خواهی نظر در منظر خوبان مکن، ور کنی بدرود کن خواب و قرار خویش را(سعدی)
آن را که چنین دردی، از پای دراندازد، باید که فروشوید، دست از همه درمان‌ها(سعدی)
هر که دلارام دید ،از دلش آرام رفت، چشم ندارد خلاص ،هر که در این دام رفت
(سعدی)
کسی نیک بیند به هر دو سرای، که نیکی رساند به خلق خدای(سعدی) امام علی (ع): كسى كه دانشى را زنده كند هرگز نميرد.
آخرین اخبار
چالش‌ها و راهکارهای ساماندهی دستفروشان:
دستفروشی به‌عنوان یکی از مظاهر اقتصاد غیررسمی، همواره یکی از چالش‌های اساسی مدیریت شهری در شهرهای در حال توسعه بوده است. این پدیده، گرچه فرصتی برای معیشت اقشار کم‌برخوردار ایجاد میکند، اما در عین حال، مشکلاتی از جمله اشغال معابر، بی‌نظمی شهری، رقابت ناعادلانه با کسبه رسمی و چالش‌های زیست‌محیطی را به همراه دارد. در ایران، به‌ویژه در شهرهایی مانند اهواز، دستفروشی علاوه بر ابعاد اقتصادی، تحت تأثیر مؤلفه‌های قومی و فرهنگی قرار دارد که برخوردهای قهری با آن نه‌تنها ناکارآمد بوده، بلکه در برخی موارد به تشدید تنش‌های اجتماعی منجر شده است.
شوشان ـ سامان فرامرزی :
مقدمه
دستفروشی به‌عنوان یکی از مظاهر اقتصاد غیررسمی، همواره یکی از چالش‌های اساسی مدیریت شهری در شهرهای در حال توسعه بوده است. این پدیده، گرچه فرصتی برای معیشت اقشار کم‌برخوردار ایجاد میکند، اما در عین حال، مشکلاتی از جمله اشغال معابر، بی‌نظمی شهری، رقابت ناعادلانه با کسبه رسمی و چالش‌های زیست‌محیطی را به همراه دارد. در ایران، به‌ویژه در شهرهایی مانند اهواز، دستفروشی علاوه بر ابعاد اقتصادی، تحت تأثیر مؤلفه‌های قومی و فرهنگی قرار دارد که برخوردهای قهری با آن نه‌تنها ناکارآمد بوده، بلکه در برخی موارد به تشدید تنش‌های اجتماعی منجر شده است.
این مقاله با رویکردی تحلیلی، ضمن بررسی تجارب جهانی در ساماندهی دستفروشان، به واکاوی دلایل ریشه‌ای این پدیده در ایران پرداخته و در نهایت، راهکارهایی اجرایی و پایدار برای مدیریت این چالش ارائه می‌دهد.
۱. مؤلفه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تأثیرگذار بر پدیده دستفروشی
۱.۱. اقتصاد غیررسمی و دستفروشی
نمونه موردی: تجربه اهواز در ساماندهی دستفروشان
۱. مقدمه
اهواز، به‌عنوان یکی از کلان‌شهرهای ایران، همواره با چالش‌های مرتبط با دستفروشی مواجه بوده است. این پدیده به‌ویژه در هسته مرکزی شهر، مانند خیابان نادری، سلمان فارسی، بازار عبد‌الحمید و محدوده پل سیاه، شدت بیشتری دارد. در سال ۱۳۹۵، شهرداری اهواز با همکاری برخی نهادهای شهری، اقدام به اجرای یک طرح ساماندهی برای کاهش بی‌نظمی و ایجاد فرصت‌های اقتصادی پایدار برای دستفروشان کرد. بررسی این تجربه می‌تواند به‌عنوان یک مدل بومی برای سایر شهرهای ایران مورد استفاده قرار گیرد.
۲. بررسی وضعیت دستفروشی در اهواز قبل از ساماندهی
۲.۱. موقعیت جغرافیایی و تمرکز دستفروشان
بیشتر دستفروشان در محدوده مرکزی شهر اهواز فعالیت داشتند، جایی که تراکم جمعیتی بالا و ظرفیت تجاری قابل‌توجهی وجود دارد.
۲.۲. مشکلات ناشی از دستفروشی در اهواز
اختلال در ترافیک شهری: حضور گسترده دستفروشان در پیاده‌روها و خیابان‌های پرتردد باعث کاهش ظرفیت عبور و مرور شده بود.
رقابت ناعادلانه با کسبه رسمی: مغازه‌داران که ملزم به پرداخت مالیات و اجاره بودند، از فعالیت غیررسمی دستفروشان متضرر می‌شدند.
عدم نظارت بهداشتی و زیست‌محیطی: نبود امکانات لازم برای دفع زباله و کنترل بهداشت مواد غذایی مشکلات متعددی را ایجاد کرده بود.
۳. اجرای طرح ساماندهی دستفروشان در سال ۱۳۹۵
۳.۱. اهداف و سیاست‌های اجرایی
این طرح با دو هدف اصلی طراحی شد:
حفظ نظم شهری و کاهش ترافیک پیاده‌روها
ایجاد فرصت‌های اقتصادی پایدار برای دستفروشان
۳.۲. اقدامات اجرایی
ایجاد بازارچه‌های محلی برای استقرار دستفروشان
در چندین نقطه شهر، ازجمله خیابان‌های شریعتی و کیانپارس، بازارچه‌هایی با نظارت شهرداری ایجاد شد که دستفروشان در آن‌ها مستقر شدند.
امکاناتی مانند سایبان، روشنایی، نظافت و امنیت در این بازارچه‌ها فراهم شد.
صدور کارت شناسایی و ثبت رسمی دستفروشان
تمامی دستفروشان ثبت‌نام شدند و به آن‌ها کارت شناسایی داده شد تا از فعالیت افراد غیرمجاز جلوگیری شود.
ارائه تسهیلات مالی و آموزش مهارت‌های کسب‌وکار
برخی از دستفروشان واجد شرایط، وام‌های خرد دریافت کردند تا بتوانند کسب‌وکار خود را توسعه دهند.
دوره‌های آموزشی برای آشنایی با مهارت‌های فروش، بازاریابی و مدیریت درآمد برگزار شد.
مشارکت دستفروشان در مدیریت بازارچه‌ها
گروه‌هایی از خود دستفروشان در مدیریت بازارچه‌ها نقش داشتند تا نظارت و نظم در این فضاها تقویت شود.
۴. چالش‌ها و موانع اجرای طرح
۴.۱. مقاومت برخی از دستفروشان
برخی از دستفروشان تمایلی به ترک محل‌های قبلی خود نداشتند، زیرا بازارچه‌های جدید را از نظر مشتریان و موقعیت جغرافیایی نامناسب می‌دانستند.
۴.۲. ناهماهنگی میان نهادهای اجرایی
گاهی شهرداری، اصناف و نیروی انتظامی دیدگاه‌های متفاوتی درباره نحوه اجرا داشتند که روند کار را کند می‌کرد.
۴.۳. مشکلات تأمین زیرساخت‌های مناسب
در برخی از بازارچه‌های جدید، امکاناتی مانند پارکینگ و تهویه مناسب در نظر گرفته نشده بود که باعث نارضایتی دستفروشان شد.
۵. نتایج و دستاوردهای طرح
بهبود نظم شهری و کاهش ازدحام در معابر پرتردد
خیابان‌های مرکزی اهواز پس از اجرای طرح، عبور و مرور بهتری داشتند و مشکلات ترافیکی کاهش یافت.
افزایش امنیت شغلی دستفروشان
دستفروشان دارای مکان ثابت شدند و دیگر نگرانی از برخوردهای ناگهانی با آن‌ها وجود نداشت.
ایجاد مدل همکاری میان شهرداری و دستفروشان
این تجربه نشان داد که اگر خود دستفروشان در مدیریت بازارچه‌ها نقش داشته باشند، نظم و همکاری بیشتری ایجاد می‌شود.
۶. تحلیل و پیشنهادهای تکمیلی
۶.۱. نقاط قوت طرح
مشارکت فعال دستفروشان در تصمیم‌گیری‌ها
حمایت مالی و آموزشی از دستفروشان
ایجاد زیرساخت‌های نسبی برای فعالیت رسمی آن‌ها
۶.۲. نقاط ضعف و اصلاحات موردنیاز
عدم تأمین کامل زیرساخت‌های بازارچه‌های جدید
مشکلات هماهنگی میان نهادهای اجرایی
لزوم به‌روزرسانی سیاست‌های ساماندهی بر اساس تغییرات اقتصادی و اجتماعی
۶.۳. پیشنهادهای تکمیلی برای توسعه این مدل در سطح ملی
استفاده از فناوری‌های نوین برای نظارت و مدیریت بهتر
ایجاد سامانه‌های ثبت اطلاعات و مدیریت دیجیتالی بازارچه‌ها.
تدوین چارچوب حقوقی مشخص برای حمایت از دستفروشان
تصویب آیین‌نامه‌های مشخص برای حمایت از این قشر و تنظیم قراردادهای پایدار.
ارتقای کیفیت فضاهای اختصاص‌یافته به دستفروشان
تجهیز بازارچه‌ها به پارکینگ، نورپردازی، تهویه مناسب و امکانات بهداشتی.
گسترش الگوی بازارچه‌های محلی به سایر شهرهای ایران
مدل اهواز نشان داد که اگر ساماندهی با رویکرد حمایتی انجام شود، هم برای شهر و هم برای دستفروشان مفید خواهد بود.
۷. نتیجه‌گیری
تجربه ساماندهی دستفروشان در اهواز در سال ۱۳۹۵ نشان داد که رویکردهای مشارکتی و سیاست‌های حمایتی، نتایج بهتری نسبت به برخوردهای قهری دارند. اگرچه این طرح چالش‌هایی داشت، اما موفقیت‌های آن نیز غیرقابل‌انکار است. ایجاد بازارچه‌های محلی، ارائه تسهیلات مالی، ثبت رسمی دستفروشان و مشارکت خود آن‌ها در مدیریت، چهار عامل کلیدی در موفقیت این طرح بود. توسعه این مدل در سایر شهرهای ایران، همراه با اصلاح برخی نواقص، می‌تواند به یک الگوی پایدار برای ساماندهی دستفروشان در کشور تبدیل شود.
دستفروشی بخشی از اقتصاد غیررسمی محسوب می‌شود که در کشورهای در حال توسعه، سهم قابل‌توجهی از اشتغال را به خود اختصاص داده است. افزایش نرخ بیکاری، تورم، کاهش قدرت خرید و رشد سریع شهرنشینی از جمله عواملی هستند که افراد را به سمت این نوع فعالیت سوق می‌دهند. براساس گزارش سازمان بین‌المللی کار (ILO)، در برخی کشورهای در حال توسعه، بیش از ۶۰ درصد از اشتغال شهری در بخش غیررسمی قرار دارد که دستفروشی یکی از اصلی‌ترین نمودهای آن است.
در ایران، افزایش هزینه‌های زندگی، عدم تناسب میان فرصت‌های شغلی رسمی و تعداد جویندگان کار، و نبود نظام حمایتی کافی برای کارآفرینان خرد، موجب گسترش پدیده دستفروشی شده است. در کلان‌شهرهایی مانند تهران، اهواز و مشهد، افزایش هزینه اجاره‌بها و مالیات‌های سنگین بر واحدهای تجاری، بسیاری از افراد را به سمت فروش غیررسمی در معابر شهری سوق داده است.
۱.۲. مؤلفه‌های فرهنگی و اجتماعی
دستفروشی علاوه بر دلایل اقتصادی، به‌شدت تحت‌تأثیر فرهنگ شهری و سبک زندگی مردم نیز قرار دارد. در شهرهایی مانند اهواز که بازارگردی و خرید خیابانی بخشی از فرهنگ اجتماعی است، استقبال از دستفروشان بیشتر از شهرهایی مانند اصفهان یا تبریز است که ساختار بازارهای رسمی در آن‌ها منسجم‌تر و فرهنگ خرید متفاوت است. از سوی دیگر، در مناطق قومی و عشیره‌ای، دستفروشان عمدتاً از اقشار خاصی هستند که به دلیل ساختارهای سنتی، انعطاف‌پذیری کمتری در پذیرش تغییرات ناگهانی دارند. این مسئله موجب شده که برخوردهای سلبی با این پدیده، به‌جای حل مسئله، منجر به نارضایتی‌های اجتماعی و در برخی موارد، تنش‌های شهری شود.
۲. بررسی تجارب جهانی در ساماندهی دستفروشان
۲.۱. مدل ترکیه: بازارچه‌های محلی تحت نظارت شهرداری
ترکیه یکی از کشورهایی است که توانسته با اجرای طرح بازارهای محلی دستفروشان، این پدیده را کنترل کند. در این مدل، شهرداری‌ها فضاهای مشخصی را در سطح شهر برای فروشندگان غیررسمی اختصاص داده و با ارائه امکاناتی مانند سایبان، نورپردازی و امنیت، آن‌ها را به فعالیت در این فضاها ترغیب کرده‌اند. این طرح ضمن کاهش بی‌نظمی خیابانی، باعث افزایش امنیت شغلی دستفروشان شده است.
۲.۲. مدل برزیل: اقتصاد حمایتی و رسمی‌سازی دستفروشی
در برزیل، برنامه‌هایی نظیر ثبت دستفروشان و ارائه تسهیلات مالی و آموزشی به آن‌ها اجرا شده است. دولت این کشور با اعطای وام‌های خرد و برگزاری کارگاه‌های آموزشی، دستفروشان را تشویق کرده تا در قالب تعاونی‌ها فعالیت کرده و از حمایت‌های قانونی برخوردار شوند.
۲.۳. مدل مالزی: بازارهای شبانه و حمایت از اقتصاد خرد
مالزی با اجرای طرح بازارهای شبانه و فصلی، بستری را فراهم کرده که دستفروشان در بازه‌های زمانی خاصی فعالیت کرده و نظم شهری را مختل نکنند.
۳. چالش‌های مدیریت شهری و خلأهای اجرایی در ایران
۳.۱. عدم هماهنگی میان نهادهای اجرایی
در ایران، ساماندهی دستفروشان معمولاً به‌دلیل تداخل وظایف میان شهرداری، نیروی انتظامی، اصناف و سایر نهادهای مرتبط با چالش مواجه می‌شود. نبود یک سیاست یکپارچه و اجرایی‌شدن طرح‌های متناقض، باعث شده که برنامه‌های ساماندهی در درازمدت دوام نداشته باشند.
۳.۲. فقدان جایگزین‌های اقتصادی پایدار
یکی از اصلی‌ترین خلأهای موجود، عدم ارائه جایگزین اقتصادی برای دستفروشان است. بسیاری از طرح‌های ساماندهی، صرفاً بر جابه‌جایی آن‌ها از معابر عمومی تمرکز دارند، بدون اینکه فرصت اقتصادی جدیدی برایشان فراهم شود.
۳.۳. نداشتن نگاه جامع‌نگر به مسئله
در برخی موارد، نگاه به دستفروشی صرفاً از منظر نظم شهری و ملاحظات زیبایی‌شناختی است، درحالی‌که این پدیده ابعاد اقتصادی، اجتماعی و حتی امنیتی دارد که باید به‌صورت جامع بررسی شود.
۴. راهکارهای پیشنهادی برای ساماندهی پایدار دستفروشان در ایران
با توجه به چالش‌های ذکرشده، راهکارهایی که می‌تواند به ساماندهی اصولی این پدیده کمک کند عبارتند از:
ایجاد بازارچه‌های محلی در نقاط استراتژیک شهر: این بازارچه‌ها باید با همکاری خود دستفروشان و شهرداری‌ها ایجاد شوند.
تدوین قوانین حمایتی و ارائه تسهیلات اقتصادی: ارائه وام‌های خرد، مشوق‌های مالیاتی و ایجاد مسیرهایی برای رسمی‌سازی مشاغل دستفروشان.
تفویض بخشی از مدیریت به خود دستفروشان: تجربه نشان داده که هرگاه مسئولیت مدیریت بازارچه‌ها به خود دستفروشان سپرده شود، نظم و همکاری بهتری ایجاد می‌شود.
استفاده از فناوری‌های نوین برای ساماندهی: طراحی اپلیکیشن‌هایی برای ثبت، نظارت و سازماندهی دستفروشان می‌تواند به بهبود مدیریت این بخش کمک کند.
همکاری بین نهادهای اجرایی و تدوین یک سیاست یکپارچه: تشکیل کارگروه دائمی میان شهرداری، اصناف، سازمان‌های حمایتی و نمایندگان خود دستفروشان.
۵. نتیجه‌گیری
تجربه‌های جهانی و بررسی‌های داخلی نشان می‌دهد که دستفروشی نه‌تنها یک معضل شهری، بلکه یک فرصت بالقوه برای توسعه اقتصاد خرد و کاهش فقر شهری است. با اتخاذ رویکردهای جامع، بهره‌گیری از مدل‌های موفق جهانی و درنظرگرفتن ویژگی‌های بومی هر شهر، می‌توان این چالش را به یک فرصت برای توسعه پایدار شهری تبدیل کرد. نمونه موفق اهواز در سال ۱۳۹۵ نشان داد که اگر دستفروشان در فرایند ساماندهی مشارکت داده شوند، طرح‌ها می‌توانند نتایج پایدارتری داشته باشند. این مدل می‌تواند به‌عنوان الگویی برای سایر کلان‌شهرهای ایران مورد استفاده قرار گیرد.
دستفروشی به‌عنوان یکی از مظاهر اقتصاد غیررسمی، همواره یکی از چالش‌های اساسی مدیریت شهری در شهرهای در حال توسعه بوده است. این پدیده، گرچه فرصتی برای معیشت اقشار کم‌برخوردار ایجاد میکند، اما در عین حال، مشکلاتی از جمله اشغال معابر، بی‌نظمی شهری، رقابت ناعادلانه با کسبه رسمی و چالش‌های زیست‌محیطی را به همراه دارد. در ایران، به‌ویژه در شهرهایی مانند اهواز، دستفروشی علاوه بر ابعاد اقتصادی، تحت تأثیر مؤلفه‌های قومی و فرهنگی قرار دارد که برخوردهای قهری با آن نه‌تنها ناکارآمد بوده، بلکه در برخی موارد به تشدید تنش‌های اجتماعی منجر شده است.
این مقاله با رویکردی تحلیلی، ضمن بررسی تجارب جهانی در ساماندهی دستفروشان، به واکاوی دلایل ریشه‌ای این پدیده در ایران پرداخته و در نهایت، راهکارهایی اجرایی و پایدار برای مدیریت این چالش ارائه می‌دهد.
۱. مؤلفه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تأثیرگذار بر پدیده دستفروشی
۱.۱. اقتصاد غیررسمی و دستفروشی
نمونه موردی: تجربه اهواز در ساماندهی دستفروشان
۱. مقدمه
اهواز، به‌عنوان یکی از کلان‌شهرهای ایران، همواره با چالش‌های مرتبط با دستفروشی مواجه بوده است. این پدیده به‌ویژه در هسته مرکزی شهر، مانند خیابان نادری، سلمان فارسی، بازار عبد‌الحمید و محدوده پل سیاه، شدت بیشتری دارد. در سال ۱۳۹۵، شهرداری اهواز با همکاری برخی نهادهای شهری، اقدام به اجرای یک طرح ساماندهی برای کاهش بی‌نظمی و ایجاد فرصت‌های اقتصادی پایدار برای دستفروشان کرد. بررسی این تجربه می‌تواند به‌عنوان یک مدل بومی برای سایر شهرهای ایران مورد استفاده قرار گیرد.
۲. بررسی وضعیت دستفروشی در اهواز قبل از ساماندهی
۲.۱. موقعیت جغرافیایی و تمرکز دستفروشان
بیشتر دستفروشان در محدوده مرکزی شهر اهواز فعالیت داشتند، جایی که تراکم جمعیتی بالا و ظرفیت تجاری قابل‌توجهی وجود دارد.
۲.۲. مشکلات ناشی از دستفروشی در اهواز
اختلال در ترافیک شهری: حضور گسترده دستفروشان در پیاده‌روها و خیابان‌های پرتردد باعث کاهش ظرفیت عبور و مرور شده بود.
رقابت ناعادلانه با کسبه رسمی: مغازه‌داران که ملزم به پرداخت مالیات و اجاره بودند، از فعالیت غیررسمی دستفروشان متضرر می‌شدند.
عدم نظارت بهداشتی و زیست‌محیطی: نبود امکانات لازم برای دفع زباله و کنترل بهداشت مواد غذایی مشکلات متعددی را ایجاد کرده بود.
۳. اجرای طرح ساماندهی دستفروشان در سال ۱۳۹۵
۳.۱. اهداف و سیاست‌های اجرایی
این طرح با دو هدف اصلی طراحی شد:
حفظ نظم شهری و کاهش ترافیک پیاده‌روها
ایجاد فرصت‌های اقتصادی پایدار برای دستفروشان
۳.۲. اقدامات اجرایی
ایجاد بازارچه‌های محلی برای استقرار دستفروشان
در چندین نقطه شهر، ازجمله خیابان‌های شریعتی و کیانپارس، بازارچه‌هایی با نظارت شهرداری ایجاد شد که دستفروشان در آن‌ها مستقر شدند.
امکاناتی مانند سایبان، روشنایی، نظافت و امنیت در این بازارچه‌ها فراهم شد.
صدور کارت شناسایی و ثبت رسمی دستفروشان
تمامی دستفروشان ثبت‌نام شدند و به آن‌ها کارت شناسایی داده شد تا از فعالیت افراد غیرمجاز جلوگیری شود.
ارائه تسهیلات مالی و آموزش مهارت‌های کسب‌وکار
برخی از دستفروشان واجد شرایط، وام‌های خرد دریافت کردند تا بتوانند کسب‌وکار خود را توسعه دهند.
دوره‌های آموزشی برای آشنایی با مهارت‌های فروش، بازاریابی و مدیریت درآمد برگزار شد.
مشارکت دستفروشان در مدیریت بازارچه‌ها
گروه‌هایی از خود دستفروشان در مدیریت بازارچه‌ها نقش داشتند تا نظارت و نظم در این فضاها تقویت شود.
۴. چالش‌ها و موانع اجرای طرح
۴.۱. مقاومت برخی از دستفروشان
برخی از دستفروشان تمایلی به ترک محل‌های قبلی خود نداشتند، زیرا بازارچه‌های جدید را از نظر مشتریان و موقعیت جغرافیایی نامناسب می‌دانستند.
۴.۲. ناهماهنگی میان نهادهای اجرایی
گاهی شهرداری، اصناف و نیروی انتظامی دیدگاه‌های متفاوتی درباره نحوه اجرا داشتند که روند کار را کند می‌کرد.
۴.۳. مشکلات تأمین زیرساخت‌های مناسب
در برخی از بازارچه‌های جدید، امکاناتی مانند پارکینگ و تهویه مناسب در نظر گرفته نشده بود که باعث نارضایتی دستفروشان شد.
۵. نتایج و دستاوردهای طرح
بهبود نظم شهری و کاهش ازدحام در معابر پرتردد
خیابان‌های مرکزی اهواز پس از اجرای طرح، عبور و مرور بهتری داشتند و مشکلات ترافیکی کاهش یافت.
افزایش امنیت شغلی دستفروشان
دستفروشان دارای مکان ثابت شدند و دیگر نگرانی از برخوردهای ناگهانی با آن‌ها وجود نداشت.
ایجاد مدل همکاری میان شهرداری و دستفروشان
این تجربه نشان داد که اگر خود دستفروشان در مدیریت بازارچه‌ها نقش داشته باشند، نظم و همکاری بیشتری ایجاد می‌شود.
۶. تحلیل و پیشنهادهای تکمیلی
۶.۱. نقاط قوت طرح
مشارکت فعال دستفروشان در تصمیم‌گیری‌ها
حمایت مالی و آموزشی از دستفروشان
ایجاد زیرساخت‌های نسبی برای فعالیت رسمی آن‌ها
۶.۲. نقاط ضعف و اصلاحات موردنیاز
عدم تأمین کامل زیرساخت‌های بازارچه‌های جدید
مشکلات هماهنگی میان نهادهای اجرایی
لزوم به‌روزرسانی سیاست‌های ساماندهی بر اساس تغییرات اقتصادی و اجتماعی
۶.۳. پیشنهادهای تکمیلی برای توسعه این مدل در سطح ملی
استفاده از فناوری‌های نوین برای نظارت و مدیریت بهتر
ایجاد سامانه‌های ثبت اطلاعات و مدیریت دیجیتالی بازارچه‌ها.
تدوین چارچوب حقوقی مشخص برای حمایت از دستفروشان
تصویب آیین‌نامه‌های مشخص برای حمایت از این قشر و تنظیم قراردادهای پایدار.
ارتقای کیفیت فضاهای اختصاص‌یافته به دستفروشان
تجهیز بازارچه‌ها به پارکینگ، نورپردازی، تهویه مناسب و امکانات بهداشتی.
گسترش الگوی بازارچه‌های محلی به سایر شهرهای ایران
مدل اهواز نشان داد که اگر ساماندهی با رویکرد حمایتی انجام شود، هم برای شهر و هم برای دستفروشان مفید خواهد بود.
۷. نتیجه‌گیری
تجربه ساماندهی دستفروشان در اهواز در سال ۱۳۹۵ نشان داد که رویکردهای مشارکتی و سیاست‌های حمایتی، نتایج بهتری نسبت به برخوردهای قهری دارند. اگرچه این طرح چالش‌هایی داشت، اما موفقیت‌های آن نیز غیرقابل‌انکار است. ایجاد بازارچه‌های محلی، ارائه تسهیلات مالی، ثبت رسمی دستفروشان و مشارکت خود آن‌ها در مدیریت، چهار عامل کلیدی در موفقیت این طرح بود. توسعه این مدل در سایر شهرهای ایران، همراه با اصلاح برخی نواقص، می‌تواند به یک الگوی پایدار برای ساماندهی دستفروشان در کشور تبدیل شود.
دستفروشی بخشی از اقتصاد غیررسمی محسوب می‌شود که در کشورهای در حال توسعه، سهم قابل‌توجهی از اشتغال را به خود اختصاص داده است. افزایش نرخ بیکاری، تورم، کاهش قدرت خرید و رشد سریع شهرنشینی از جمله عواملی هستند که افراد را به سمت این نوع فعالیت سوق می‌دهند. براساس گزارش سازمان بین‌المللی کار (ILO)، در برخی کشورهای در حال توسعه، بیش از ۶۰ درصد از اشتغال شهری در بخش غیررسمی قرار دارد که دستفروشی یکی از اصلی‌ترین نمودهای آن است.
در ایران، افزایش هزینه‌های زندگی، عدم تناسب میان فرصت‌های شغلی رسمی و تعداد جویندگان کار، و نبود نظام حمایتی کافی برای کارآفرینان خرد، موجب گسترش پدیده دستفروشی شده است. در کلان‌شهرهایی مانند تهران، اهواز و مشهد، افزایش هزینه اجاره‌بها و مالیات‌های سنگین بر واحدهای تجاری، بسیاری از افراد را به سمت فروش غیررسمی در معابر شهری سوق داده است.
۱.۲. مؤلفه‌های فرهنگی و اجتماعی
دستفروشی علاوه بر دلایل اقتصادی، به‌شدت تحت‌تأثیر فرهنگ شهری و سبک زندگی مردم نیز قرار دارد. در شهرهایی مانند اهواز که بازارگردی و خرید خیابانی بخشی از فرهنگ اجتماعی است، استقبال از دستفروشان بیشتر از شهرهایی مانند اصفهان یا تبریز است که ساختار بازارهای رسمی در آن‌ها منسجم‌تر و فرهنگ خرید متفاوت است. از سوی دیگر، در مناطق قومی و عشیره‌ای، دستفروشان عمدتاً از اقشار خاصی هستند که به دلیل ساختارهای سنتی، انعطاف‌پذیری کمتری در پذیرش تغییرات ناگهانی دارند. این مسئله موجب شده که برخوردهای سلبی با این پدیده، به‌جای حل مسئله، منجر به نارضایتی‌های اجتماعی و در برخی موارد، تنش‌های شهری شود.
۲. بررسی تجارب جهانی در ساماندهی دستفروشان
۲.۱. مدل ترکیه: بازارچه‌های محلی تحت نظارت شهرداری
ترکیه یکی از کشورهایی است که توانسته با اجرای طرح بازارهای محلی دستفروشان، این پدیده را کنترل کند. در این مدل، شهرداری‌ها فضاهای مشخصی را در سطح شهر برای فروشندگان غیررسمی اختصاص داده و با ارائه امکاناتی مانند سایبان، نورپردازی و امنیت، آن‌ها را به فعالیت در این فضاها ترغیب کرده‌اند. این طرح ضمن کاهش بی‌نظمی خیابانی، باعث افزایش امنیت شغلی دستفروشان شده است.
۲.۲. مدل برزیل: اقتصاد حمایتی و رسمی‌سازی دستفروشی
در برزیل، برنامه‌هایی نظیر ثبت دستفروشان و ارائه تسهیلات مالی و آموزشی به آن‌ها اجرا شده است. دولت این کشور با اعطای وام‌های خرد و برگزاری کارگاه‌های آموزشی، دستفروشان را تشویق کرده تا در قالب تعاونی‌ها فعالیت کرده و از حمایت‌های قانونی برخوردار شوند.
۲.۳. مدل مالزی: بازارهای شبانه و حمایت از اقتصاد خرد
مالزی با اجرای طرح بازارهای شبانه و فصلی، بستری را فراهم کرده که دستفروشان در بازه‌های زمانی خاصی فعالیت کرده و نظم شهری را مختل نکنند.
۳. چالش‌های مدیریت شهری و خلأهای اجرایی در ایران
۳.۱. عدم هماهنگی میان نهادهای اجرایی
در ایران، ساماندهی دستفروشان معمولاً به‌دلیل تداخل وظایف میان شهرداری، نیروی انتظامی، اصناف و سایر نهادهای مرتبط با چالش مواجه می‌شود. نبود یک سیاست یکپارچه و اجرایی‌شدن طرح‌های متناقض، باعث شده که برنامه‌های ساماندهی در درازمدت دوام نداشته باشند.
۳.۲. فقدان جایگزین‌های اقتصادی پایدار
یکی از اصلی‌ترین خلأهای موجود، عدم ارائه جایگزین اقتصادی برای دستفروشان است. بسیاری از طرح‌های ساماندهی، صرفاً بر جابه‌جایی آن‌ها از معابر عمومی تمرکز دارند، بدون اینکه فرصت اقتصادی جدیدی برایشان فراهم شود.
۳.۳. نداشتن نگاه جامع‌نگر به مسئله
در برخی موارد، نگاه به دستفروشی صرفاً از منظر نظم شهری و ملاحظات زیبایی‌شناختی است، درحالی‌که این پدیده ابعاد اقتصادی، اجتماعی و حتی امنیتی دارد که باید به‌صورت جامع بررسی شود.
۴. راهکارهای پیشنهادی برای ساماندهی پایدار دستفروشان در ایران
با توجه به چالش‌های ذکرشده، راهکارهایی که می‌تواند به ساماندهی اصولی این پدیده کمک کند عبارتند از:
ایجاد بازارچه‌های محلی در نقاط استراتژیک شهر: این بازارچه‌ها باید با همکاری خود دستفروشان و شهرداری‌ها ایجاد شوند.
تدوین قوانین حمایتی و ارائه تسهیلات اقتصادی: ارائه وام‌های خرد، مشوق‌های مالیاتی و ایجاد مسیرهایی برای رسمی‌سازی مشاغل دستفروشان.
تفویض بخشی از مدیریت به خود دستفروشان: تجربه نشان داده که هرگاه مسئولیت مدیریت بازارچه‌ها به خود دستفروشان سپرده شود، نظم و همکاری بهتری ایجاد می‌شود.
استفاده از فناوری‌های نوین برای ساماندهی: طراحی اپلیکیشن‌هایی برای ثبت، نظارت و سازماندهی دستفروشان می‌تواند به بهبود مدیریت این بخش کمک کند.
همکاری بین نهادهای اجرایی و تدوین یک سیاست یکپارچه: تشکیل کارگروه دائمی میان شهرداری، اصناف، سازمان‌های حمایتی و نمایندگان خود دستفروشان.
۵. نتیجه‌گیری
تجربه‌های جهانی و بررسی‌های داخلی نشان می‌دهد که دستفروشی نه‌تنها یک معضل شهری، بلکه یک فرصت بالقوه برای توسعه اقتصاد خرد و کاهش فقر شهری است. با اتخاذ رویکردهای جامع، بهره‌گیری از مدل‌های موفق جهانی و درنظرگرفتن ویژگی‌های بومی هر شهر، می‌توان این چالش را به یک فرصت برای توسعه پایدار شهری تبدیل کرد. نمونه موفق اهواز در سال ۱۳۹۵ نشان داد که اگر دستفروشان در فرایند ساماندهی مشارکت داده شوند، طرح‌ها می‌توانند نتایج پایدارتری داشته باشند. این مدل می‌تواند به‌عنوان الگویی برای سایر کلان‌شهرهای ایران مورد استفاده قرار گیرد.
