از فانوس‌های قدیمی تا ربات‌های بندرنشین

شوشان ـ  دکتر رحیم قاسمیه، هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز :

سرزمین محبوب من خوزستان، سرزمین عشق و امید، سرزمین صبح های دلربا و شب های پرستاره، سرزمین شهدای عاشق، سرزمین نفت و آب، سرزمین کارون و گرمای دلچسب، این روزها بیش از هر زمان دیگری نیاز دارد تا بنادرش را از خواب قرن بیست‌ویکمی بیدار کند. با بنادری که به جای استفاده از هوش مصنوعی، به هوش طبیعی کارگران متکی‌اند، انگار زمان در خرمشهر و آبادان کمی کندتر گذشته است. اما دنیا منتظر ما نمی‌ماند، و فاجعهٔ اخیر آتش‌سوزی در بندر عباس زنگ خطری بود که نشان داد بی تدبیری امروز خسران فردا را فریاد می زند. حادثهٔ آتش سوزی اخیر در بندرعباس که هرچند در استان هرمزگان رخ داد نشان داد که فقدان سیستم های هوشمند امنیتی (مانند سنسورهای تشخیص حرارت یا اطفای خودکار) چطور میتواند خسارتی میلیون دلاری به بار آورد. اگر این اتفاق در یک بندر شلوغ خوزستان رخ دهد، چه خواهد شد؟

آتش‌سوزی اخیر در بندر عباس نشان داد که عدم استفاده از سیستم‌های هوشمند اطفاء حریق و نظارت دیجیتال چه فجایعی می‌تواند ایجاد کند. اگر همین اتفاق در یکی از بنادر شلوغ خوزستان رخ دهد، خسارت اقتصادی آن می‌تواند به‌اندازهٔ درآمد یک سال نفت استان باشد!

وضعیت بنادر خوزستان: از شکوه تاریخی تا چالش‌های مدرن

بنادر خوزستان با سابقهٔ درخشان خود در تجارت نفت و کالا، هنوز هم نقشی حیاتی در اقتصاد ایران ایفا میکنند. اما واقعیت این است که بسیاری از زیرساخت های این بنادراز سیستمهای بارگیری تا مدیریت ترافیک کشتی به روز نیستند. بر اساس گزارش انجمن بین المللی حمل ونقل دریایی (IMO)، زمان تخلیهٔ کانتینرها در بنادر خوزستان تا ۳۰ درصد طولانی تر از استانداردهای جهانی است. گویی کشتی ها در صف های طویل، منتظر نوبت خود برای ورود به این «موزه های مدرن» می مانند!

خوزستان با بنادر استراتژیکی مانند بندر امام خمینی، ماهشهر و آبادان، قلب تپنده تجارت دریایی ایران است. اما بسیاری از این بنادر هنوز با روش‌های سنتی مدیریت می‌شوند:

- ترافیک کشتی‌ها گاهی شبیه صف نانواییِ ساعت ۷ صبح است!

- سیستم‌های بارگیری و تخلیه بعضاً آنقدر کندند که کشتی‌ها قبل از تخلیه، زنگ می‌زنند!

- کنترل امنیتی و ایمنی بیشتر دستی است تا دیجیتال.

در حالی که دنیا به سمت بنادر بدون کاغذ (Paperless Ports) و اتوماسیون کامل پیش رفته، ما هنوز درگیر فرم‌های چهاربرگ و مهرهای اداری هستیم!

. مقایسه با بنادر پیشرفته جهان: سنگاپور و روتردام چه کرده‌اند؟

مقایسه بنادر خوزستان با نمونه های موفق جهانی مانند روتردام (هلند) یا سنگاپور، حکایت از شکافی عمیق دارد. بندر روتردام با استفاده از هوش مصنوعی برای پیش بینی ترافیک کشتیها، سالانه ۱.۵ میلیارد دلار صرفه جویی اقتصادی دارد. سنگاپور نیز با سیستم بلاکچین خود، زمان ترخیص کالا را به ۱۰ دقیقه کاهش داده است. حتی دبی، با ربات های پرنده برای بازرسی اسکله ها، به شوخی میگوید "ما آینده را دزدیده ایم!".

-بندر سنگاپور: با استفاده از IoT (اینترنت اشیا) و هوش مصنوعی، ترافیک کشتی‌ها را به‌صورت خودکار مدیریت می‌کند. حتی ربات‌های باربرشان گاهی از بعضی کارمندان اداری ما سریع‌تر تصمیم می‌گیرند!

- بندر روتردام (هلند): این بندر با سیستم‌های پیش‌بینی هواشناسی هوشمند، از وقوع حوادث جلوگیری می‌کند. یعنی اگر طوفانی بیاید، قبل از وقوع هر آسیب به کشتی ها، سیستم هشدار می‌دهد. در مقابل، بنادر خوزستان هنوز درگیر کاغذبازی های اداری و سیستم های دستی هستند. گویی به جای رباتها، مورچه ها مسئول جا بجایی کانتینرها هستند!

در خوزستان هنوز بعضی‌ها برای فهمیدن وضعیت آب ‌وهوا به فانوس‌های قدیمی اعتماد می‌کنند! رواست که بگویم " ما را با آب دیده شب و روز ماجراست".

برای حرکت هم افق با پرتو صبح توسعه، چاره ای جز هوشمند کردن بنادر در پیش نیست.

هوشمندسازی بنادر خوزستان چگونه ممکن است؟

برای تبدیل بنادر خوزستان به قطب‌های مدرن تجارت، باید:

۱. سیستم‌های مدیریت ترافیک هوشمند (مثل پورت‌های سنگاپور) نصب شود.

۲. از ربات‌های باربر و اسکنرهای خودکار کانتینرها استفاده شود.

۳. سیستم‌های اطفاء حریق خودکار و حسگرهای تشخیص دود راه‌اندازی گردد.

۴. زیرساخت‌های دیجیتال (مانند بلاکچین برای اسناد تجاری) ایجاد شود.

هوشمندسازی بنادر خوزستان نه تنها از حوادث تلخ جلوگیری می کند، بلکه تحول اقتصادی را رقم میزند:

. مزایای هوشمندسازی: پول، اشتغال و جایگاه جهانی

ü رشد ۳۰ درصدی تجارت دریایی با کاهش زمان تخلیه و بارگیری.

ü ایجاد هزاران شغل جدید در حوزه‌های فناوری، نظارت دیجیتال و مهندسی بندر.

ü جذب سرمایه‌گذاری خارجی، چون هیچ سرمایه‌گذاری دلش نمی‌خواهد کشتی‌اش یک هفته در نوبت تخلیه بماند!

ü اشتغالزایی و رونق اقتصادی با طعم فناوری

ü کاهش ۴۰ درصدی هزینه های عملیاتی (بر اساس پژوهشهای دانشگاه امآیتی).

ü ایجاد حداقل ۱۰ هزار شغل جدید در حوزه های فناوری، نگهداری سیستم ها و لجستیک.

ü جذب سرمایه گذاری خارجی، چراکه هیچ کشوری دلش نمیخواهد کشتی هایش در صفهای قرن بیستمی معطل شوند!

ü به گفته اقتصاددانان، هر دلار سرمایه گذاری در هوشمندسازی بنادر، ۷ دلار بازگشت سرمایه دارد حتی بیشتر از فروش نفت خام!

نتیجه‌گیری:

اگر خوزستان را چهره خندان ایران بدانیم، بنادرش لبخندهایی هستند که گاهی به دلایل مختلف از فرسودگی تا بی توجهی به گریه نزدیک میشوند! با تدبیر و هوشمندسازی بنادر می توانیم خنده را به لب های بنادر برگردانیم!

خوزستانِ عزیز، تو لایق آنی که بنادرت نه تنها نفت، بلکه فناوری را هم صادر کنند. هوشمندسازی بنادر، تنها یک انتخاب نیست، یک ضرورت است مانند اکسیژن برای ماهی های کارون. بیایید قبل از آنکه حادثه ای دیگر طنزِ توسعه نیافتگی را به ما گوشزد کند، کاری کنیم که بنادر خوزستان نه با آتش، بلکه با نور فناوری بدرخشند و دو نکته پایانی:

ü اگر ربات‌های بندر سنگاپور می‌توانند همزمان هم بار جابه‌جا کنند و هم شطرنج بازی کنند، پس چرا ما نتوانیم.

ü برای موفقیت لازم نیست آماده باشیم فقط کافیه شروع کنیم.

منابع: گزارشهای IMO (2023)، پژوهش دانشگاه امآیتی، مصاحبه با کارشناسان لجستیک بین المللی.