امام علی (ع): كسى كه دانشى را زنده كند هرگز نميرد.
شوشان ـ سید شاهرخ موسوی نسب :
حمله آمریکا به تأسیسات هستهای ایران، نهتنها از جنبه نظامی و امنیتی بلکه در ابعاد اقتصادی، حقوقی و سیاسی تبعات گستردهای را بهمراه خواهد داشت. این اقدام میتواند باعث تشدید بحرانهای امنیتی در منطقه، تضعیف اعتبار آمریکا در سطح جهانی، و افزایش تنشهای اقتصادی و سیاسی شود. در حالی که ایالات متحده و اسرائیل در نظر دارند تا از این طریق ایران را تحت فشار قرار دهند، تبعات این حمله ممکن است بر خلاف اهداف اولیهشان منجر به تقویت موقعیت ایران و گسترش بحرانهای منطقهای و جهانی شود.
در این یادداشت پیامدهای گستردهی این اقدام آمریکا ازجنبههای استراتژیک، حقوقی، اقتصادی و سیاسی مورد بررسی قرار می گیرد.
1- جنبه استراتژیک: تشدید بحران و ایجاد بیثباتی در منطقه
الف) گسترش دامنه درگیریها
حمله به تأسیسات هستهای ایران بهطور واضح میتواند دامنه تنشها را از حد مرز فعلی درگیریها میان ایران و آمریکا در خاورمیانه به یک جنگ تمامعیار گسترش دهد. کشورهای مسلمان منطقه و متحدان ایران که این تجاوز آمریکا به خاک ایران را باعث بی ثباتی امنیت خاورمیانه و تهدیدی برای خود می دانند درصدد واکنش برخواهند آمد که این اقدامات می تواند وضعیت منطقه را بهطور غیرقابل پیشبینی پیچیدهتر میکند.
ب) تقویت توازن استراتژیک ایران
یکی از پیامدهای احتمالی این حمله، افزایش عزم و اراده ایران در توسعه برنامه هستهای خود بهویژه در زمینه غنیسازی اورانیوم خواهد بود. ایران که تاکنون برای کاهش فشارهای بینالمللی بهویژه در زمینه هستهای اقداماتی را انجام داده است، ممکن است از این حمله بهعنوان فرصتی برای تسریع در برنامه هستهای خود استفاده کند. این امر میتواند به بازسازی و تقویت توازن استراتژیک ایران در برابر تهدیدات خارجی منجر شود.
ج) افزایش خطر درگیری با روسیه و چین
حمله آمریکا به تأسیسات هستهای ایران میتواند توجه و واکنشهای منفی از سوی کشورهای مهم دیگری همچون روسیه و چین را به همراه داشته باشد. این کشورها که در زمینههای هستهای و اقتصادی همپیمانان ایران هستند، ممکن است با ارائه حمایتهای نظامی یا اقتصادی به ایران، اوضاع را پیچیدهتر کنند. در نتیجه، این اقدام میتواند منجر به تشکیل یک جبهه مخالف جهانی علیه سیاستهای آمریکا در خاورمیانه شود.
2- جنبه حقوقی: بهرهگیری از ابزار حقوقی و قوانین بینالمللی
الف) بهرهگیری از ابزار حقوقی و دیپلماسی چندلایه
جمهوری اسلامی ایران میتواند همزمان با واکنش میدانی، مسیرهای حقوقی و دیپلماتیک را نیز فعال کند. اقدام آمریکا از منظر حقوق بینالملل میتواند بهعنوان «تجاوز به حاکمیت یک کشور مستقل» تلقی شود.
شکایت رسمی به شورای امنیت، فعالسازی مکانیزمهای حقوقی در دادگاههای بینالمللی، و همچنین تلاش برای جلب حمایت کشورهای غیرمتعهد، میتواند بخشی از راهبرد نرم تهران برای افزایش فشار سیاسی و مشروعیتبخشی به واکنشهایش باشد.
ب) نقض حقوق بشر و قوانین بینالمللی
حمله به تأسیسات هستهای ایران، بهویژه اگر موجب آسیب به زیرساختهای غیرنظامی و غیرنظامیان شود، ممکن است نقض قوانین بینالمللی و حقوق بشر تلقی شود. بسیاری از نهادهای حقوق بشری و سازمانهای بینالمللی ممکن است بهطور مستقیم این اقدام را بهعنوان نقض معاهدات بینالمللی محکوم کنند. حتی اگر تأسیسات هستهای بهطور خاص در هدف قرار گرفته باشند، حملات به زیرساختهای حساس که میتواند تبعات انسانی به همراه داشته باشد، میتواند مسئلهای حقوقی برای ایالات متحده ایجاد کند.
ج) نقض معاهده عدم گسترش سلاحهای هستهای (NPT)
ایران عضو معاهده عدم گسترش سلاحهای هستهای (NPT) است و برنامه هستهای خود را بهطور رسمی تحت نظارت آژانس بینالمللی انرژی اتمی قرار داده است. از این رو، حمله نظامی به تأسیسات هستهای ایران بهعنوان نقض این معاهده از سوی آمریکا تلقی می شود و عدم محکومیت و واکنش مناسب از سوی آژانس بینالمللی انرژی اتمی به این اقدام ایالات متحده ، می تواند موجب تغییر رویکرد برنامه هسته ای ایران و پایان دادن به تعهدات هسته ای در چارچوب برجام و افزایش سطح غنیسازی اورانیوم و قطع همکاری با آژانس و خروج از NPT شود .
د) تضعیف اعتبار شورای امنیت و سازمان ملل
در حالی که شورای امنیت سازمان ملل اگر ابهامی در مسائل هستهای ایران دارد میبایست از طریق دیپلماسی به آن بپردازد، عدم محکومیت آمریکا بهخاطر نقض اصول اساسی حقوق بینالملل در حمله نظامی به تأسیسات هستهای ایران، جایگاه و اعتبار سازمان ملل برای حل و فصل بحرانهای بینالمللی را تضعیف خواهد کرد.
3- جنبه اقتصادی: بحران اقتصادی جهانی و بیثباتی در بازار نفت
یکی دیگر از ابزارهای راهبردی در اختیار ایران، ظرفیت آن در خلیج فارس و تنگه هرمز است. در شرایطی که امنیت انرژی جهان در توازن شکنندهای قرار دارد، حتی تهدید به اخلال در عبور نفتکشها میتواند پیامدهای اقتصادی و روانی بزرگی برای بازارهای جهانی به همراه داشته باشد.
خاورمیانه بهویژه تنگه هرمز، از مهمترین مسیرهای ترانزیتی نفت جهانی است و هرگونه اقدام نظامی در این منطقه میتواند به افزایش قیمت نفت منجر شود. حمله به تأسیسات هستهای ممکن است واکنشهایی را از سوی ایران در جهت مختل کردن جریان حملونقل نفت از طریق تنگه هرمز یا دیگر مسیرهای حساس بهمراه داشته باشد. این موضوع میتواند به افزایش قیمت جهانی نفت و نوسانات شدید در بازارهای جهانی منجر شود، که در نهایت بر اقتصاد جهانی تأثیر میگذارد.
4- جنبه سیاسی: تغییرات در سیاستهای جهانی
واکنش ایران به حمله آمریکا به تأسیسات هستهای، میتواند باعث تغییرات قابلتوجهی در سیاستهای منطقهای ایران شود. ایران ممکن است بهطور مستقیم یا غیرمستقیم به کشورهای همپیمان خود در منطقه اعلام نماید که اقداماتی را در این خصوص انجام دهند. این تغییرات میتواند امنیت و منافع ایالات متحده و اسرائیل در منطقه را با تهدیدات جدید مواجه کند.