کشاورزی یا صنعت ؟

رجبعلی کرد:  جمله ای از قول آقای مهندس شمسایی مدیر عامل محترم سازمان آب و برق خوزستان بر روی یکی از سایتها دیدم که حیرت زده شدم و مرا واداشت که این سطور را قلمی کنم. تعجب من به دو دلیل است. یکی اینکه این جمله از زبان یک مدیرباسابقه و با تجربه و توانمند بیان شد و دوم اینکه این جمله در مورد استانی گفته شده که دارای ظرفیتهای بسیار زیاد در بخش کشاورزی است و حجم آبهای روان آن بااستانهای دیگر قابل قیاس نیست.جمله آقای مهندس این است: "به جای کار در کشاورزی باید مردم به سمت کار صنعتی بروند." و توصیه کردند که برای ایجاد اشتغال باید به سمت صنعت رفت. 

با این مقدمه شروع می کنم که بخش کشاورزی بزرگترین بخش اقتصادی کشور پس از خدمات است وبطور متوسط 12درصد ازتولید ناخالص ملی را به خود اختصاص داده وسهم مهمی در اشتغال و تولید کشور دارد. باتوجه به سیاستهای جمعیتی کشورو اسناد بالادستی و ضرورت امنیت غذایی، سرمایه گذاری در بخش کشاورزی از اهمیت بالاتری برخوردار است.کشور ما در محصولات باغی جزء 10 کشور نخست دنیا و در تولید زعفران، انار و پسته جایگاه نخست جهانی ، در تولید خرما و زردآلو جایگاه دوم ، در تولید انجیر و گیلاس جایگاه سوم و در تولید گردو و سیب درختی جایگاه چهارم جهانی را دارد.

دراینکه ما در کشوری کم آب زندگی می کنیم و از نظر منابع آبی در مضیقه هستیم شکی نیست و باید با این کمبود آبی که ممکن است به بحران آبی تبدیل شود را جدی بگیریم و بر منابع آبی مدیریت درست صورت گیرد و یکی از عمده ترین عامل عدم استفاده از نیمی از اراضی همین کمبود آب است. از 37 میلیون هکتار زمین فقط 5/18میلیون هکتار به تولید محصولات به صورت دیم و آبی اختصاص دارد.استان خوزستان نیز در زیر بخشهای مختلف کشاورزی دارای ظرفیتها و مزیتهای خوبی است. در این استان بیش از 110رقم محصول تولید میشود وبیشترین آبهای جاری کشور دراین استان است. وجود خیل عظیم فارغ التحصیلان بخش کشاورزی و دانشکده های مهم کشاورزی در استان و اقلیمی که امکان سه کشت در سال را داراست و تشکل های کشاورزی و طرح 550هزارهکتاری ولایت که 500هزار هکتار آن متعلق به خوزستان است و بسیاری موارد دیگر که برای اجتناب از اطاله کلام از ذکر آنها خودداری می کنم حاکی از ضرورت استفاده از این ظرفیتها است وبهترین راه توسعه کشاورزی است نه صرف نظر کردن از این همه پتانسیل و روی آوردن به صنعت! البته ما منکر صنعت نیستیم و اگر نگاه جامع و استراتژیک به ظرفیتهای استان شود می بینیم که صنعت و کشاورزی مکمل هم هستند و توسعه و تقویت هر کدام تقویت دیگری است. و در آن جاهایی که توسعه صنعتی دارای توجیه اقتصادی و مزیت نسبی است .

ضروری است که این کار صورت گیرد.اما نباید به بهانه یک عامل منفی و تحدیدکننده در کشاورزی ،بخش کشاورزی را تهدید بدانیم. مسولان هر بخش باهمه توان برای صیانت از آن بخش دلسوزی میکنند و دغدغه های مسولان آب در استان و کشور دغدغه های مسولان بخش کشاورزی هم هست. و باید خود را به جای همدیگر بگذارند و از تعصب بی جا دوری گزینند.

راهکارهای برون رفت از وضعیت کم آبی دست کشیدن از کشاورزی نیست. اگر به آمار و ارقام نگاه علمی داشته باشیم و همه عوامل منفی و مثبت را باهم ببینیم به راهکارهای بهتری دست می یابیم. حدود 90درصد از آب صرف کشاورزی می شود اما نکته مهم این است که بهره وری در آب کشاورزی 30درصد است و اگر این رقم به 70یا 80درصد برسد یک تحول بزرگ در بخش کشاورزی و یک صرفه جویی بسیار زیاد در آب مصرفی است.

در همین راستا وزارت جهاد کشاورزی در طرحهای آبیاری تحت فشار اقدامات خوبی را انجام داده و در حال انجام است ونتایج این اقدامات در استفاده بهینه از آب کشاورزی بسیار مسرت بخش است. هزینه دست کشیدن از کشاورزی بسیار بیشتر از هزینه هایی است که صرف امور زیر بنایی کشاورزی به منظور صرفه جویی در آب مصرفی و ترویج مصرف بهینه آب میشود. یکی دیگر از راهکارها تغییر الگوی کشت است. به عنوان مثال یکی از راههای کاهش مصرف آب کاهش سطوح محصولاتی است که نیاز به آب بیشتری دارند مثل برنج که چهار برابر گندم آب مصرف میکند ومثال دیگر استفاده از شیوه های مناسب تر و کارآمد تر است.یکی از این روشها کشت برنج به صورت خشکه کاری است.

بهردر حال استانی با این وسعت و با داشتن بیش از 200هزار بهره بردار در بخش کشاورزی و دارای اراضی مستعدی که با اجرای طرح ولایت در چند سال آتی صدها هزار هکتاربه آن اضافه می شود باید کشاورزی را تقویت کرد و محور اصلی توسعه استان تلقی شود اما باشیوه ها و راهکارهای مناسب که ذکر بعضی از آنها رفت در مصرف آب صرفه جویی کرد نه اینکه به دلیل کاهش منابع آبی-که حرف درستی است- از اهمیت کشاورزی کاست. آنچه که واقعیت دارد این است که در همه عرصه های اقتصادی باید بحث هزینه-فایده گنجانده شود و از این طریق است که کشاورزی میتواند رشد کند و اقتصادی و تجاری شود و یکی از مقولات مهم در این مبحث مصرف بهینه همه نهاده هاست که یکی از آنها آب است.

برق یکی دیگر از نهاده های اثر گذار است که اگر در بخش کشاورزی برای مصرف آن برنامه ریزی نشود سایر بخشها دچار مشکل می شوند و یکی از اقدامات خوب وزارت نیرو بخشودگی برق مصرفی کشاوزرانی است که در اوج مصرف از استفاده از برق خودداری کنند. این اقدام هم به صرفه جویی در برق و رفع مشکل سایر بخشها در اوج مصرف کمک می کند. و هم باعث کاهش هزینه های این نهاده در کشاورزی می شود.پس نتیجه می گیری ما از این بحث که کشاورزی کنیم یا به صنعت رو بیاوریم این است : هم کشاورزی و هم صنعت اما با رعایت الزامات و فرصتها و تهدیداتی که وجود دارد.

علی کرد – مدرس دانشگاه