آفت مطالعه گريزي

بنا بر اقتضاي سني و براي جلوگيري از بطالت عمر ، ابتلا به افسردگي و گذران اوقات فراغت خود را به تحقيق در مورد شخصيت هاي موثر استاني در تاريخ سرگرم كرده ام و در اين جهت به منابع و كتابهاي مختلف براي يافتن موضوعاتي مراجعه مي كنم و اين امر موجب گرديد تا ساعات مطالعه را افزايش دهم و با كتاب انس بيشتري بيابم زيرا كتاب ره آورد انبيا الهي است و همه با كتاب مبعوث شدند و موانست با آن دريچه هاي اخلاق ،نوعدوستي،استقلال،عزت،تفكر و سلامت رواني را در مقابل مي گشايد و از درون اين دريچه ها مي توان زندگي را زيبا ديد و زيبا پسند را بيشتر حس نمود،چندي قبل براي يافتن كتاب تذکرة شاعران فارسی گوی دورة صفوی،تألیف محمدطاهر نصرآبادی به منظور دسترسي به بعضي نام هاي موثر ادبيات استان به كتابخانه شهيد رجايي اهواز مراجعه نمودم ، فضاي كتابخانه برايم جالب بود .

 افراد عمدتا" جواني كه صندلي هاي سالن مطالعه را به خود اختصاص داده بودند و در سكوت سالن سر را در كتاب فروبرده و بعضي نُت برمي داشتند به من انرژي داد و خوشحال كرد كه نسل جوان مطالعه را نيز در برنامه هاي خود قرار داده است ! به سراغ مدير كتابخانه كه روحاني علاقمند و نام آشنايي بود و دوستي ديرينه اي با وي داشتم رفتم و بعد از خوش و بش هاي مرسوم و گپ و گفتي در مورد فضاي فرهنگي جامعه، كتاب را درخواست كردم ، وي با اعلان به كتابدار آن را با جلدي به رنگ سرمه اي و تميز تحو يلم داد ، تشكر نمودم و خارج شدم، دوباره سركي به درون سالن زدم و از ديدن چهره هاي جوان در حال مطالعه لذت بردم و بسوي درب خروجي مي رفتم كه يكي از مطالعه كنندگان در سالن به دنبالم آمد و سلامي كرد ،پاسخش دادم و پرسيد : شما استاد فلان درس در فلان دانشگاه نيستيد!؟ جواب منفي دادم اما خوشحالي ام مصاعف شد كه قيافه ام گاهي مانند استادان دانشگاه هم مي شود! با شنيدن پاسخ منفي خستگي را در چهره اش ديدم ! علت را پرسيدم گفت: چند روز است اين درس را مي خوانم ولي يادش نمي گيرم خانه را رها كردم و به سكوت كتابخانه پناه آوردم اما كارساز نبود ! به او گفتم:كتاب را عميق بخوان و حاشيه هاي ذهني ات را كنار بگذار و به ياد خدا باش حتما" موفق مي شوي و از او چدا شدم ،

كنجكاوي مرا بسوي سالن مطالعه برگرداند، به آرامي و به نحوي كه خلوت آنان شكسته نشود بر همه ميزها و كتابهاي باز روي آنها نگاهي انداختم ، بجز دو نفر مرد ميان سال كه در حال نُت برداشتن از كتابهاي تاريخي بودند بقيه كتابهاي درسي رابراي برگزاري آزمون يا واحدهاي دانشگاهي مطالعه مي كردند!

باخودم گفتم همين نفرات در آمار كتابخوانان قرار مي گيرند و سرانه مطالعه را بالا مي برند !بهتر است يك پژوهش در خصوص غربت كتاب بدون دخالت نهادهاي دست اندركار انجام گيرد تا اين آفت شناخته شود و راهكاري براي رفع آن پيدا نمود .چند روزي در اين خصوص جستجو مي كردم و نقش برگزاري نمايشگاهها را درترويج كتاب بررسي و آسيبها را شناسايي و بر مي شمردم كه در اين پيگيري موضوعي به يادداشتهاي متفاوتي از صاخب نظران بر خورد كردم كه يكي از آنان تحليلي جامعه شناختي در مورد كتاب از استاد سيد ابراهيم يوسفي كارشناس ارشد جامعه شناسي توسعه در سايت عصر دنا در مورد استان كهگيلويه و بوير احمد بود كه نكات بسيار دقيق و ظريفي در اين خصوص اشاره شده بود كه از آنها خيلي استفاده بردم و نيز به اين كلام مقام معظم رهبري رسيدم كه فرمودند:

«من هر زمانی که به یاد وضع کتاب در جامعه خودمان می افتم قلبا غمگین و متاسف می شوم. این به خاطر آن است که در کشور ما به هر دلیلی که شما نگاه کنی باید کتاب اقلاً ده برابر این میزان رواج و توسعه و حضور داشته باشد. »

وضعيت كتاب و فاصله گرفتن از آن يا عدم رغبت به مطالعه عوامل متعددي دارد كه مي توان با تفكيك اين عوامل از عرصه مشكل آفريني و واردكردن كتاب به سبد هزينه ها ي خانواده براين امر غلبه كرد از جمله اين مشكلات مي توان :

_وضعيت اقتصاد خانواده،

_بیکاری اقشار جوان و عدم تامين نيازهاي رواني آنان از سوي مسئولين ،

_وجود فاصله بسيار طبقات اجتماعي با همديگر و نابرابري در توزيع امكانات رفاهي كه جامعه را ناگزير به پر كردن خلا هاي ناشي از اين فاصله ها مشغول مي سازد،

_ ضعف نظام آموزشي آموزش و پرورش و تكيه بر محفوظات درسي و عدم گنجاندن مطالعه فوق برنامه در برنامه هاي رسمي تحصيلي

_ افسار گسيختگي توسعه و رشد فناوري و وسايل ارتباطي و رسانه های جمعی خصوصاً اینترنت كه مخاطبانی کوتاه‌طلب، خلاصه‌طلب و در عین حال تنوع‌طلب تربیت می‌کند و اين مخاطبان هیچ انگیزه ای برای انتخاب و مطالعه کتاب ندارند .

_ كيفيت محتوي و عدم تنوع موضوعي كتابهايي كه عرضه مي شود جذابيت را از آنها سلب نموده است

_عدم توانايي نويسنده دربرقراري ارتباط با مخاطب،

_شفاهي بودن جامعه،

_سياست زدگي عرصه فرهنگ 

_تعدد منابع براي مشغوليت ذهني جامعه

و..... را مي توان نام برد كه منجر به مطالعه گريزي شده است و دلايلي هستند براينكه كتاب دراولويتهاي زندگي محسوب نگردد.

ضمن اينكه در اقدامات پيشگيرانه از آسيبهاي اجتماعي ،برنامه ريزان جايگاهي براي كتابخواني لحاظ ننموده اند و از اهرمهاي تشويقي براي اين امر هرگز استفاده نكرده اند! درمورد اينكه چرا مطالعه گريزي يك آسيب اجتماعي است دكتر مجيد حسيني استاد جامعه شناسي دانشگاه تهران توضيح داده اند كه:

اول این‌که مطالعه با پیوند فرد به تفکر نویسنده که برخواسته از ناخودآگاه جمعی و حافظه تاریخی اوست، خواننده را به جهانی متصل می‌کند که دیگر جهانی شخصی نیست.

دوم این‌که مطالعه به گسترش ذهن، بالا رفتن قدرت تحلیل، افزایش انباشت‌های علمی، اعتلای آگاهی نسبت به خود و جهان اطراف، بالا بردن قدرت شناخت و مدارا با دیگران و افزایش مصونیت در برابر هر اندیشه تک‌بعدی که انسان را در پیله می‌پیچد و به سلطه‌گری یا سلطه‌پذیری می‌انجامد و... کمک می‌کند که این، ضروری زیست اجتماعی است!

فشار و حجم كتب درسي چنان جوان را در تنگنا قرار داده است كه براي بررسي سرانه مطالعه ، مسئولين و پژوهشگران را براي تعيين اين شاخص به بيراهه كشانده است و جامعه آماري كتابخواني و سنجش علمي اين مقوله قابل مشاهده و تشخيص نيست! متاسفانه گاهي به جاي اعتراف به تنگناها، آماري بدون پشتوانه علمي ارائه مي شود كه حتي با وضعيت كتابهاي موجود و كتابخانه ها انطباق نداشته و چنين نگرشي سرعت خروج از اين وضعيت را كُند ساخته و اعتماد را از برنامه ريزان سلب مي نمايد.

درسالهاي اخير نهادهاي مختلف فرهنگي بر اساس شاخص هايي كه خود متولي آن بوده اند ارقامي رابدون بيان و تعيين تفاوت بين خواندن ومطالعه به عنوان میزان سرانه مطالعه ایرانیان اعلام نموده اند ؟ در صورتي كه بايستي مشخص ومعلوم مي نمودند كه اين دومقوله ازهم جدا هستند و آیاقرائت قرآن و ادعيه در مناسبتهاي مختلف كه يك باور اعتقادي در مردم است و همچنين سرچ در اینترنت و يا كتب درسي در این آمارها گنجانده شده یانه؟

در نتیجه ابهام های فوق و انجام نگرفتن کار دقیق کارشناسی و قابل اطمینان توسط نهادهای مسئول و ذیربط، دو گروه رقیب و مدافع و مخالف شکل گرفته اند که به جای حل مساله و نگاه واقع بینانه و به دور از تعصب تنها به تقابل های غیر اصولی روی آورده اند.گروه اول معتقدند که سرانه مطالعه در کشور بسیار اسف بار و در خوش بینانه ترین حالت کمتر از 10 دقیقه در روز است و گروه دوم نیز معتقدند که نه تنها وضعیت تاریک و بحرانی نیست بلکه نسبت به تمام کشورهای جهان وضعیت بهتری را تجربه کرده ایم .این گروه هرگونه انتقاد حتی دلسوزانه و علمی و اکادمیک از سوی هر شخص و نهادی را سیاه نمایی عنوان می کنند.

در هرصورت آفت مطالعه گريزي یک واقعیت غیر قابل کتمان است و میزان سرانه مطالعه نگران کننده است.

با تاسف بايد گفت كه براي عملياتي نمودن زندگي خوب و سالم جايي براي مطالعه و كتاب نگذاشته اند و بعنوان يك ضرورت به اين شعار نگريسته نمي شود و به غذا و لوازم تن مانند مسكن و لباس و خوراك بيش از آنچه بايد پنداشت توجه مي گردد و در سبد نيارهاي زندگي كتاب كه غذاي روح انسان است از جايگاه لازم برخوردار نيست ، قراردادن چند كتاب در اتوبوس و مترو و فرودگاه بعنوان ايستگاه مطالعه نمي تواند مروج كتابخواني شود مع الاسف سريال تكراري غربت كتاب هر روزه بر بينندگانش اضافه مي گردد و قفسه هاي كتاب در ادارات و منازل بخشي از دكورمي گردند كه زيبايي و آراستگي را به نمايش مي گذارد و نوعي فيگور مدرن پنداري صاحب خانه يا مدير اداره محسوب مي گردند .

محمدرضا وصفی، مدیر‌کل مجامع و تشکل‌های فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دريكي از برنامه هاي گفتگوي خبري در بخشي از سخنان خود به اینکه ما در خیلی از قضیه های خو د به صورت جزیره‌ای عمل می‌کنیم اشاره اي نمود و گفت: هم‌پوشانی نداریم اگر قرار است وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در زمینه حل مشکلات ترویج فرهنگ کتاب و کتاب‌خوانی محور باشد باید دیدگاههایش فراهم شود.

فراموش كردن به قول مرحوم يميني شريف :يارمهربان داناي خوش بيان و كنار گذاشتن مطالعه و رفاقت با كتاب به هر دليل ممكن و البته به قول مدير كل محترم جزيره اي عمل كردن مسئولين به خصوص در درازمدت به يقين هزينه هاي اجتماعي به جامعه تحميل مي كند كه براي جبران آنها روند پيشرفت و بهسازي اجتماعي را تحت تاثير قرار داده و تبعات منفي بر پيكره جامعه خواهد داشت كه بسيار تلخ و ناگوار خواهد بود كه عدم انتقال داشته هاي تاريخي و افتخارات ملي به نسل بعد از مخاطرات اين آفت است كه بررسي عميق و يافتن راهكار منطقي جهت معضل مطالعه گريزي مورد توجه و ضرورت مي يابد .

دكتر رجب لو جامعه شناس دانشگاهي در خصوص مطالعه گريزي معتقد است :خصوصیت فرهنگ این است که از پایین به بالا شکل می‌گیرد، نه از بالا به پایین. اساساً تا ساختار قبیله‌ای ایران تبدیل به یک ساختار شهری(نه به معنای شهرنشینی، بلکه به معنای شهروندی)نشود، اتفاق خاصی نخواهد افتاد. تا بنیان‌های اجتماعی و مناسبات فرهنگی ایران دچار تغییر نشوند، نمی‌توان انتظار داشت که معجزه‌ای اتفاق بی‌افتد. اگر حکومت تمام منابع خود را تبدیل به کتاب کند، به طوری که در هر خانه‌ای ده هزار جلد کتاب وجود داشته باشد، آمار کتاب‌خوانی ما تغییر چندانی نخواهد کرد. به این معنا که خدمات نمی‌تواند فرهنگ‌ساز باشد.