در شمار علل متفاوت تاریخی، سیاسی، اجتماعی و دخالت‌های برخی کشورهای غربی و عربی که به عنوان برخی عوامل در ایجاد و تشدید بحران در این کشور مورد توجه بوده‌اند، چالش‌های زیست‌محیطی و بحران آب که تأثیر ویرانگری بر مردم این کشور داشته نیز باید مورد توجه و دقت قرار گیرد .

دکتر روزبه کردونی

مارک تواین در اوایل قرن بیستم اظهار داشت آب موضوعی است برای جنگیدن . به نظر می رسد آنچه این نویسنده و طنزپرداز در خصوص جنگ آب عنوان کرده بود در قرن بیست و یکم بیش از هرزمان دیگری رنگ و بوی واقعیت به خود گرفته است .

گزارش های بین المللی بیانگر این است که در 50 سال آینده میزان از بین رفتن اب سه برابر خواهد شد و تا سال 2030 بیش از 800 میلیون نفر از مردم دنیا به آب شرب دسترسی نخواهند داشت. در این چارچوب تحلیل گران بر این اعتقاداند که مردمان تشنه ، سیاست ورزان فرصت طلب و کمپانی های قدرتمند عوامل اصلی بروز جنگ های آبی در آینده خواهند بود . نکته قابل اهمیت این است که تحقیق های سازمان ملل نشان می دهد از 30 کشوری که تا 2025 با تنش آبی مواجه خواهند شد 18 کشور آن در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا خواهند بود .

در این میان با توجه به اینکه چندی است مساله آب یک موضوع مهم هم در عرصه سیاست گذاران و هم در عرصه عمومی و فعالین مدنی تبدیل شده است. به نظر می رسد بررسی تجارب برخی کشورها که با کمبود آب مواجه شده اند می تواند تصویری از تاثیرات اجتماعی ، امنیتی بحران آب نشان دهد .

الف – یمن

در میان بحران های مختلفی که یمن با آن روبرو است ، بحران اب یکی از مهمترین ها است . از آنجایی که 70 درصد مردم یمن در روستاها زندگی می کنند دسترسی آنها به امکانات شهری ناچیز است . در پایتخت این کشور یعنی صنعا نیز فقط 40 درصد به خدمات شهری و لوله کشی های آب دسترسی دارند که این عده اگر خوش شانس باشند هفته ای دو روز شاهد خروج اب از لوله های منازل خود هستند . گزارش ها حکایت از آن دارد که نیمی از جمعیت یمن ( خدود 14 میلیون نفر ) در چالش روزانه برای دستیابی و یا خرید آب به سر می برند .

میزان دسترسی مردم یمن به آب از سال 1990 به این سو سال به سال کمتر شده است .برای نمونه گزارش سازمان بهداشت جهانی نشان می دهد در حالیکه در سال 1990 هشتاد و چهار درصد مردم به اب دسترسی داشتند در سال 2004 این رقم به 71 درصد کاهش یافته است . در حالیکه در سال 1990 سرانه دسترسی به آب در این کشور 460 مترمکعب بوده است این عدد هم اکنون به 120 متر مکعب کاهش یافته است .

گزارش های تحقیقاتی منتشر شده در خصوص بحران اب در یمن بیانگر این است که بیش از 80 در صد نزاع های صورت گرفته در روستا ها این کشور بدلیل مساله اب می باشد .

باید توجه داشت یکی از عوامل تشدید کننده بحران آب در یمن ورود بیش از دومیلیون مهاجر سومالیایی بوده است که بدنبال بروز جنگ داخلی در سومالی به کشور همسایه خود یمن مهاجرت کردند .

ب- برزیل

بروز خشکسالی در سالهای گذشته باعث شده است که هم اکنون دو شهر بزرگ برزیل یعنی سائوپولو و ریو دوژانیرو در یک چالش و نزاع دائمی برای دسترسی به منبع آبی مشترک (جاگواری) بین این دوشهر به سر ببرند . بحران ابی بویژه در شهر سائوپولو بسیار جدی است ، حداقل 50 درصد مردم این شهر ماهانه تجربه چند روزه عدم دسترسی با آب را دارند و بعضا در بخش هایی از سائوپائولو، مردم 13 ساعت در روز آب ندارند. چندی پیش رویترز خبر داد میزان قطعی آب در نقاط مختلف برزیل باعث شورش های مردمی هم شده است.

مردم برخی مناطق در سائوپائولو در اکتبر گذشته جاده ها و خیابان ها را بستند و خواستار رسیدگی دولت به وضعیت بی آبی شدند. گزارش ها بین المللی نشان می دهد هم اکنون برزیل با خشکسالی تاریخی روبرو است که در 80 سال گذشته سابقه نداشته است و میزان آب در رودخانه "جاگواری" به کمترین مقدار خود در 100 سال اخیر یعنی 30 متر زیر حد طبیعی نیز رسیده است. بحران کم آبی باعث تعطیلی کارناوالهای معروف برزیل هم شده است . شهرداری آراراس برای مثال اعلام کرده است : شرایط خوب و دلایل درستی برای برگزاری کارناوال نداریم که یکی از مهمترین آنها بحران آب است.

وجه دیگر از چالش کم آبی در برزیل درگیری فعالین محیط زیست و مردمان بومی با پروژه های دولتی مانند سد ها می باشند . برای نمونه در سال 2010 دولت برزیل احداث سد هیدروالکتریکی را در مناطق جنگلی آمازون آغاز کرد که این مساله با اعتراض شدید و تظاهرات بومی ها مواجه شد . احداث این سد 11 میلیارد دلاری سبب اعتراضات شدید و کشته شدن چندین فعال محیط زیست گشت . لازم به ذکر است مطالعات محیط زیستی عنوان کرده اند بحران بزرگ کم ابی در برزیل از سال 2018 آغاز خواهد شد و اگر دولت این کشور تدابیر لازم را برای مواجهه با این چالش نیاندیشد باید منتظر تبعات مختلف این بحران باشد .

ج – بولیوی

در سال 2000 ، هزاران نفر از مردم شهر کوشابامبا ( سومین شهر بزرگ بولیوی ) در اعتراض به خصوص شدن شرکت های آبی و بالا رفتن نرخ آب سلسه تظاهرات های خشونت آمیزی را شکل دادند . برای بسیاری از خانوارهای این شهر افزایش نرخ آب بدین معنا بود که حدود نیمی از درآمد ماهانه آنها برای پرداخت قبض های آب باید هزینه شود . در این میان بعد چندین هفته تظاهرات خشونت امیز که منجر به کشته شدن یک نفر توسط پلیس و مجروح شدن چندین نفر گردید ، صدای معترضین شنیده شد و دولت از تصمیم خود عقب نشنینی کرد . لارم به ذکر است در سال 2011 از حادثه کوشاباما یک فیلم نیز تحت عنوان También la lluvia" تولید شد .

د – سوریه

کاهش 35 درصدی باران در سوریه ، احداث سدهای عظیم در ترکیه ، کاهش میزان آب رودخانه های فرات و دجله ، افزایش شمار چاه‌های آب حفرشده از 130 هزار به 213 هزارظرف شش سال که همراه با تحت تاثیر قرار گرفتن بیش از یک‌ و نیم میلیون نفر از مردم این کشور بوده است باعث مهاجرت و جابه‌جایی عظیم جمعیت از روستاها به شهرهایی نظیر درعا، دمشق و حُمص شد. که این مهاجرت بزرگ‌ترین جابه‌جایی جمعیت در تاریخ سوریه مدرن بوده است.فقدان یک سیاست و برنامه مدون برای حمایت اجتماعی و تدبیر درباره این مهاجران آب و محیط زیست، سبب شد این مهاجران فقیر و فلاکت‌زده که همه‌چیز خود را از دست بوده بودند، پتانسیلی عظیم برای شروع هرگونه تنش و درگیری را داشته باشند. جرقه اعتراض ها در 15 مارس 2011 در شهر «درعا» ـ در نزدیکی مرز اردن ـ در جنوب این کشور زده شد و هزاران نفر از مردم خواستار کمک دولت شدند. در خواست کمکی که متاسفانه با واکنش هوشمندانه دولت مواجه نشد.

ه- کنیا

بحران آبی در کنیا در سال 200 هزینه ای بیش از 5 میلیارد دلاری به اقتصاد کشور وارد کرد . در سال 2013 مشکل کم‌آبی زمینه را برای افزایش بیماری در کنیا ایجاد کرد و گفته می شود 80 درصد از بیماری‌های این کشور به دلیل استفاده از آب آلوده بوده است.

سازمان ملل متحد گزارش داده است در سال 2013 درگیری های خشونت بار میان قبایل در شمال کنیا به دلیل گله دزدی و حملات انتقام جویانه بویژه رقابت بر سر دسترسی به زمین و منابع آب باعث شده است 310 تن جان خود را از دست بدهند . این گزارش می افزاید: رویارویی های خشونت بار میان قبایل گله دار که برای دستیابی به منابع کمیابی مانند چارپایان و آب رقابت می کنند، به علت دسترسی آسان به سلاح های خودکار و نبود افسران امنیتی دولتی، تشدید شده است. از سوید دیگر بحران آب باعث ایجاد درگیری بین اتیوپی و کنیا نیز شده است .

د – مصر – اتیوپی – سودان

افزایش درگیری های داخلی در سودان سبب بروز بحران شدید آبی در این کشور شده است . فقط در سال 2012 طبق گزارش Médicins Sans Frontières روزانه 10 نفر بر اثر عدم دسترسی به آب در کمپ های سودان جنوبی جان خود را از دست می دهند.

در مصر نیز بحران آب یک چالش جدی است . در سال 2012 مردم محلی Abu Simbel در اعتراض به عدم دسترسی مردم بومی و محلی به منابع آبی دهها توریست را به اسارت گرفتند .در سال 2013 نیز تظاهرات اعتراض امیز مردم که بدلیل عدم دسترسی به آب آشامیدنی و کشاوزی در استان بنی سویف صورت گرفت ، به خشونت کشیده شد و باعث مرگ دو نفر گردید . در استان منیا مصر نیز اعتراض خیابانی مردم در ژانویه 2013 سبب زد و خورد شدید و مجروح شدن چندین نفر گردید .

در این میان در سال 2012 انتشار اخباری مبنی بر توافق محرمانه بین اتیوپی و سودان بر سر احداث سد موسوم به هزاره باعث نگرانی شدید مقامات مصری گردید . این سد که یکی از بزرگترین سد های دنیا و بزرگترین سد هیدروالکتریکی در آفریقا به شمار می اید و تاکنون 40 درصد آن تکمیل گردیده است در مرز اتیوپی و سودان و بالادست رود نیل بنا خواهد شد .

دولت مصر اعلام کرده است احداث این سد تاثیرات فراوانی بر شهروندان پایین دست رودخانه نیل خواهد شد و باعث ایجاد مشکلات فراوان در زمینه دسترسی به آب جهت مصارف کشاورزی ، صنعتی و آشامیدنی خواهد شد . مخالفت پایین دست رود مصر که همواره از دوران باستان، توسعه‌اش متکی بر رود نیل بوده است انچنان بود که جایی که در سال 2013، محمد مرسی و کابینه‌اش در جلسه‌ای که به صورت زنده از تلویزیون پخش می‌شد، راههای نابود کردن سد را بررسی می‌کرد . لازم به ذکر است اخیرا وزرای آب سه کشور اتیوپی، مصر و سودان گفت و گوهایی در خصوص احداث این سد آغاز کرده اند . گفتنی است برخی کارشناسان بر این باورند اسرائیل نیز نقش زیادی در تحریک اتیوپی، کنیا و اوگاندا برای لغو توافقنامه 1929که بین ده کشور حوزه نیل به امضا رسیده، داشته است . طبق توافقات سال 1929 این حق به مصر داده می شد که با داشتن دو سوم از آب نیل، حق وتوی پروژه های بالادست این رودخانه را داشته باشد .

واقعیت این است که تنش ها و چالش ها بر سر آب محدود به مناطق فوق الذکر نیست . برای نمونه استرالیا در سال‌های 2006 و 2007 با بحران کم‌آبی مواجه شد ، سد دره هملند در افغانستان یکی از دلایل درگیری در جنوب این کشور بود است ، هند و پاکستان بر سر کنترل سرچشمه‌های رود ایندوس درگیری دارند ، یکی از تنش های قدیمی و همیشگی بین رژیم صهیونیستی و فلسطین مناقشات آبی است ، چین ، بوتسوانا ، مکزیک ، ونزئولا ، تایلند و سنگال از دیگر کشورهایی بوده اند که تنش کم آبی را در این سالها تجربه کرده اند .

باید تاکید شود فقط در سال 2013 بیش از 13 تنش و درگیری مرتبط باآب در سراسر جهان رخ داده است . نکته بسیار مهم در خصوص ستیز بر سر آب این است که از 1997 به این سو یک تغییر جدی در این جنگ های آبی رخ داده است و آن این است که ماهیت این تنش ها به سمت جنگ های داخلی و ستیزهای درون سرزمینی جهت گیری کرده است . این بدین معناست که از این پس جنگ آب نه تنها میان کشورها که درون کشورها نیز تشدید خواهد شد .

جمع بندی اینکه مساله کمبود آب امروزه در مناطق مختلف جهان آنچنان شکل بحرانی به خود گرفته است که موضوع تنش ها و جنگ های متعددی گردیده است . بر این اساس ضروری است که سیاست گذاران ، فعالین مدنی ، روزنامه نگاران و دانشگاهیان با افزایش مطالعات کاربردی ، تدوین سیاست های ملی و منطقه ای و افزایش آگاهی های عمومی در این خصوص مدبرانه مانع از آن شوند که آب این مایه حیات ، آرامش و ابادانی ، باعث و بانی درگیری ها و جنگ ها گردد .

برچسب ها: نقش آب ، ناامنی های منطقه ای ، دکتر روزبه کردونی ، مارک تواین ، بین المللی ، لوله های منازل

X Share

Stumble Upon Delicious Cloob

Digg

تمام حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به شوشان است و استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است.

طراحی و تولید: ایران سامانه