بلوغ ارتباطات در شبكه هاي اجتماعي، دير يا زود؟!

برافروختن آتش و علامت دادن با دود يكي از جالبترين و قديمي ترين راههاي ارتباطي بشر در دوران بسيار قديم بود. از آن زمان تا كنون مسيرهاي ارتباط گيري و پيام رساني، مسيرهايي طولاني و پر فراز و نشيب بوده كه در اين رهگذر، تنوعات شكلي و محتوايي گوناگون و خلاقيت ها و ابتكارات فراواني كه زائيده هوش آدمي بنا به مقتضيات مختلف زماني و مكاني خود جهت پيشبرد امور روزمره زندگي اش بوده است، را مشاهده و تجربه نموده است.

مسلمأ شكل برقراري ارتباط توسط بشر امروزي با آدميان نخستين، از زمين تا آسمان تفاوت دارد اما هدف چيزي جز همان انتقال پيام نبوده و نيست. انتقال پيامي كه گاه خبر از رخداد يك واقعه مي دهد، گاه نگاه پيشگيرانه دارد، گاه جريان سازي را قصد دارد، گاه همدردي و حمايت را مي طلبد، گاه احساس را به اشتراك مي گذارد و مهرباني را گسترش مي دهد و متأسفانه گاهي نيز وسيله اي مي شود براي گسترش پليدي و سياهي.

بدون شك طي دهه هاي گذشته با ابداع شبكه ارتباط جهاني و اتصال تمام نقاط كره خاكي به يكديگر، ارسال پيام و مخابره كردن خبر، سبك و سياق جديدي به خود گرفت و تحولي شگرف را به گونه اي رقم زد كه شايد در هيچ برهه زماني اينگونه جغرافيا مورد حقارت قرار نگرفته بود!

اوج گيري ارتباطات فردي و گروهي در شكل و سياقي كاملأ پيشرفته و دلخواه بين مردمان يك جامعه نيز با در دسترس قرار گرفتن گوشي هاي هوشمند تلفن همراه كه همه به دوربين مجهز بوده و قابليت پشتيباني از نرم افزارهاي ارتباطي جديد را داشته اند، در طي ساليان اخير رونقي باور نكردني گرفت و سبب ساز تحولي شگرف در نحوه ارتباط گيري و پيام رساني بين اعضاء يك خانواده، فاميل، دوستان، همكاران، همشهريان و هموطنان هر سرزميني گشت.

طراحي، ساخت و ارائه نرم افزارهاي گوناگون با رنگ و لعاب و ويژگي هاي مختلف باعث شد همواره هر شخص از سوي دوستان و اطرافيانش مورد اين سؤال قرار بگيرد كه "آيا فلان نرم افزار را نصب كرده ايد؟!" سبقت برنامه هاي ارتباطي مختلف از يكديگر به دليل جذابيت ها و ويژگي هاي اثربخشي بهتر سبب شد تا مدتي دانلود و نصب اين برنامه ها روي گوشي تلفن همراهمان بعنوان يك سرگرمي جذاب قلمداد گردد. يك روز واتس اپ، يك روز ايمو، يك روز اينستاگرام، يك روز تلگرام و ...

گستره علاقمندي به اين برنامه هاي ارتباطي فارغ از سن و جنس، اكثر شهرنشينان و روستائيان جامعه را از هر طبقه و قشر و با هر ميزان تحصيلات و گرايشي فراگرفت و ديري نپائيد كه استفاده از اين راه به محبوب ترين و پرطرفدارترين راه ارتباطي مبدل گشت. مرد و زن و پير و جوان و نوجوان و خردسال همه و همه با استفاده از يك يا چند نمونه از اين برنامه هاي ارتباطي، پيغام و منظور خود را در كمترين زمان ممكن و با تزئينات تصويري و گرافيكي در دسترس به طرف مقابل مخابره مي نمودند. ديري نپائيد كه در دل اين برنامه هاي ارتباطي اجتماعي، گروهاي مختلف شكل گرفت. از اعضاء يك خانواده گرفته تا فاميل، همكلاسي ها، همكاران، دوستان، هم طايفه اي ها، همشهريان مقيم و .... و كم كم ارسال پيام ها از سلام و احوالپرسي هاي معمول و جوك و متن هاي ادبي و علمي مختلف، به نظردهي، تحليل وضعيت و موضع گيري هاي متعدد در خصوص مسائل روز جامعه مبدل گشت و به سرعت اين مسير به يكي از اصلي ترين مسيرهاي ارتباطي، خبردهي و اطلاع رساني در بين افراد مختلف جامعه تبديل شد كه در نوع خود در افزايش غيرقابل باور سرعت ارسال و پخش خبر و پيام در سطح جامعه باورنكردني بود.  

در ابتداي رواج يافتن اين پديده، شايد رعايت امانت داري و اخلاق در اطلاع رساني و ارسال پيام ها از سوي افراد تا حدودي رعايت ميشد كه اين خود سبب ساز اعتمادسازي و باورپذيري مردم از اين مسير ارتباطي گشت، اما متأسفانه كم كم بي اخلاقي قابل توجهي در اين مورد رسوخ كرد و سبب ساز رخداد مسائلي نامطلوب در بستر اطلاع رساني جامعه گشت. شايعه پراكني و دروغ گويي، القاء نظرات نادرست شخصي بدون دليل و مدرك، كينه توزي و هتك حرمت، انتقام گيري، حسادت، تخريب شخصيت، موج سواري، خود بزرگ بيني و بروز دادن كمبودهاي شخصيتي و...از نمونه بي اخلاقي هاي رايجي است كه متأسفانه مدتي است گريبانگير شبكه هاي نوظهور اجتماعي شده است و افرادي كه اين بسترهاي ارتباطي را وسيله اي براي رسيدن به اهداف نامطلوب خويش مي بينند، از اين فرصت سوء استفاده كرده، باورپذيري آحاد مردم جامعه از اين طريق را هدف قرار داده و به شكل و شمايل گوناگون گاه با متن و كلمات و گاه با تصوير و فيلم، تلاش مي كنند تا قصد و غرض خود براي رسيدن به هدفشان را پياده كنند.

اما در اين ميان، وجود اين راه هاي ارتباطي، كمك شايان توجهي به مجموعه هاي روابط عمومي سازمان ها و نهادهاي مختلف كشور نموده است تا بتوانند يكي از رسالت هاي اصلي خود را خيلي سريع و راحت به منصه ظهور برسانند. ولي از سوي ديگر، وقتي مطلبي مرتبط با رسالت ها و عملكردهاي يك سازمان و ارگان خاص بصورت خلاف واقع و به دور از انصاف و حقيقت، در اين شبكه ها نشر داده شود، طبعأ كاري جديد براي مجموعه روابط عمومي آن سازمان و ارگان تعريف مي شود تا بتواند با روشن و شفاف سازي موضوع، جهت تنوير افكار عمومي و اعتمادسازي، پاسخ مناسب و مطلب واقعي را تنظيم و نشر دهد. پاسخ و جوابيه اي كه در گذشته، روابط عمومي ها صرفأ مي بايست در قبال روزنامه ها و طي ساليان اخير نيز به سايت هاي خبري ارائه مي دادند و قطعأ چون اصحاب رسانه، بر ادبيات خبري و اطلاع رساني و قوانين مرتبط، آشنايي كامل داشته و قبل از نشر هر خبري، راستي آزمائي آن را انجام داده و فيلترهاي مورد نياز از جمله فيلترهاي اخلاقي لازم را روي آن اعمال مي نمودند، كار براي روابط عمومي هاي هدف ساده تر مي نمود، اما اكنون با شكل گيري شبكه هاي اجتماعي و داشتن اين اختيار در دست تمام افراد جامعه كه هر كدام بتوانند مطلبي را به دلخواه خود و با برداشتي شخصي و تفسير و تحليلي درست يا نادرست نوشته و در اين بسترها پخش كنند، كار براي روابط عمومي ها سخت تر و دشوارتر شده است، چرا كه بعضأ شاهد رخداد بي اخلاقي هايي خاص در اين زمينه هستيم. بي اخلاقي هايي كه باورپذيري مردم و صداقت آنها را مورد سوء استفاده قرار داده تا با انتشار مطلبي بتوانند در مدت زماني ولو هر چند كوتاه و موقت، احساس ارضاء شدن از نيل به هدف نامناسب خويش را لمس كنند و در اين ميان با عواقب اقدام غيراخلاقي خويش كاري نداشته و آثار سوء آن در سطح جامعه برايشان بي اهميت قلمداد مي گردد.

البته و خوشبختانه با وقوع اين بي اخلاقي ها و تكرار آن طي ساليان اخير كه از اعتماد اوليه مردم به اين شبكه هاي اجتماعي نشأت گرفته بود و به دنبال آن انتشار جوابيه ها و پاسخ هاي مرتبط و روشن شدن حقايق، كم كم موضع عموم مردم در حال سمت و سوگيري منطقي و عقلاني در قبال انتشار اينگونه اخبار مي باشد كه باور كنند نبايد هر گونه مطلب، تصوير و تحليلي را بدون بررسي، تحقيق و مطالعه لازم پذيرفته و اقدام به كمك به انتشار آن در سطح جامعه كنند.

قطعأ اين موضع گيري منطقي و صحيح هنوز به شكل كامل در جامعه ما نهادينه نشده است، اما گام هايي خوب و ارزنده و رو به جلو براي دستيابي به آن توسط خود مردم برداشته شده است و مسلمأ گذشت زمان بيشتري مي طلبد تا استفاده از مسير ارتباطي شبكه هاي اجتماعي به بلوغ كامل خويش رسيده و در اين رهگذر قطعأ هر فرد به عنوان عضوي از اين جامعه، مي تواند با تغيير نگرش و عميق تر نمودن آگاهي و بينش خود و پرهيز از برخورد احساسي با اخبار دريافتي و صرف دقايقي براي جستجو و مطالعه بيشتر در اين خصوص، راه هرگونه سوء استفاده و موج سواري افراد سودجو و فرصت طلب را از منتشر نمودن مطالب، تصاوير و فيلم هاي  مختلف مسدود نمايد.

مجتبي اوركي
مدير روابط عمومي دانشگاه علوم پزشكي جندي شاپور اهواز