ایران و جنبش عدم تعهد

جنبش عدم تعهد (NVM) جنبشی است که بعد از اتمام جنگ جهانی دوم در برابر جناح بندی غرب و شرق بین کشورهایی بوجود آمد که خواهان بی طرفی خود در روابط بین المللی استعماری و عدم وابستگی به بلوک غرب و شرق بودند.

رهبران موسس این جنبش جمال عبدالناصر (مصر)،مارشال تیتو(یوگسلاوی) احمد سوکارنو(اندونزوی) و جواهر لعل نهرو(هند) بودند که هر چهار رهبر سیاسی دارای مبارزات ضد استعماری در کشورهای خودراداشتندو برای دستیابی کشورشان به استقلال مبارزات نسبتاٌ طولانی انجام داده بودند.

آنان موفق شدند اولین گردهمائی کشورهای طرفدار ایدهء عدم تعهد به قدرت ها و استعمارگران را تحت عنوان اولین گردهمایی جنبش عدم تعهد در 18 اوریل 1955 در کنفرانس باندونگ اندونزی با حضور 29 کشور در حال توسعه از آسیا و افریقا برگزار نمایند.

نمایندگان این کشور ها نقطه نظرات خود را علیه استعمار شرق و غرب به یکدیگر نزدیک کردند

اصول پنجگانه اولیه این جنبش که به پیشنهاد جواهر لعل نهرو در اعلامیه نهائی کنفرانس گنجانده شد عبارت بودند از :

1-احترام متقابل به تمامیت ارضی و حاکمیت کشورها و حق تعیین سرنوشت

2-عدم تجاوز وعدم الحاق به پیمان های نظامی چند جانبه

3-عدم دخالت دولتها در امور داخلی یکدیگر

4-اصل برابری در حاکمیت و مساوات کشورها

5- همزیستی مسالمت آمیز و استقلال عمل کشورهای عضو در مقابل نفوذ بلوک بندی های سیاسی قدرت های بزرگ

کنفرانس سران جنبش عدم تعهد که به عنوان عالی ترین رکن این سازمان فرا منطقه ای به حساب می آید و هر 3 سال یکبار تشکیل می شود و تاکنون پانزده بار تشکیل گردیده در نوبت شانزدهم در سال 2012 (در شهریور ماه 1391) برای نخستین بار در تهران تشکیل می گردد.

ایران رسماٌ پس از پیروزی انقلاب اسلامی در جریان برگزاری ششمین نشست سران جنبش عدم تعهد در هاوانا پایتخت کوبا در سال 1979 میلادی به عضویت جنبش عدم تعهد درآمد.

جمهوری اسلامی ایران براساس ایدئولوژی انقلاب و یکی از شعارهای اصلی انقلاب خود یعنی"نه غربی نه شرقی" که به اندیشه عدم تعهد بسیار نزدیک است سعی داشته است حضوری فعال در جنبش داشته باشد و همواره با حفظ استقلال عملی در موضعگیری خود چه در مقابله با غرب و چه با مواجهه با شرق توانسته است با موضعی مستقل و غیر وابسته در مجامع بین المللی ظاهر شود.

ایران میزبان پانزدهمین اجلاس وزیران امورخارجه جنبش عدم تعهد در 9-6 مرداد 87 13در تهران به عنوان یکی از ارکان سازمان جنبش عدم تعهد بوده است.

متاسفانه جنبش عدم تعهد علیرغم قدرت بالای سیاسی و بالقوهء خود، بنابر دلایل ذیل نتوانسته در طول حیات خود در حرکت های سیاسی فعالانه و قاطعانه نقش بایسته خود رادر تمامی صحنه های بین اللملی ایفا نماید:

1-از نظر حقوقی، تصمیمات جنبش که براساس اتفاق آرا صورت می گیرد فاقد ضمانت اجرائی لازم است و تنها پشتوانه آن افکار عمومی جهانی است.

2-اعضاء جنبش از دولت های ناهمگون سیاسی تشکیل می شود لذا شرط اساسی جنبش که عدم وابستگی به یکی از ابر قدرتها و استعمار گران است رعایت نمی شود یعنی دولت های عضو به نحوی به یکی از قطبهای جهانی سیاسی وابسته اند و در جهت تمایلات آن قدرتها در درون جنبش موضع گیری می نمایند.

و نفوذ قدرتهای بزرگی مانند امریکا،انگلستان،چین و روسیه روی اعضاء جنبش باعث تفرقه در آراء اعضاء جنبش شده است.

همچنین برخی جناح بندی های دیگر نظیر گروه کشورهای عربی، گروه کشورهای افریقای سیاه و غیره نیز بر اختلاف نظر بین اعضاء و عدم تصمیم گیری افزوده است.

3- عدم وجود دبیرخانه دائمی جنبش برای پیگیری کامل مصوبات نیز یکی از نقاط ضعف جنبش به حساب می آید

ابر قدرتها با نفوذی که در بین کشورهای عضو دارند، سعی کردند به نوعی تصمیمات جنبش عدم تعهد را از طریق وابستگان خود تحت الشعاع قرار دهند.

البته علیرغم ضعف های موجود عوامل هم گرائی در اعضاء به صورت بالقوه بسیار بیشتر و قدرتمندتر ازعوامل واگرائی در بین اعضاء است و این موضوع نقطه قوت این جنبش بین الملل است.

معمولاٌ کشورهای آلمان – ایتالیا – کانادا - سوئیس و روسیه به عنوان میهمان در اجلاس جنبش شرکت می کنند و جامعهء عرب ،سازمان ملل متحد و اتحادیه ا فریقائی نیز در زمرهء سازمانهایی است که به عنوان ناظر در اجلاس عدم تعهد شرکت می کنند همچنین برخی کشورها نظیرارمنستان،آذربایجان،چین،برزیل،آنتیگوا باربادوس-کاستاریکا-کرواسی-السالوادور،قزاقستان،قرقزستان،مکزیک،صربستان،اکراین و اروگوئه به عنوان عضو ناظر در اجلاس جنبش شرکت می کنند.

حال که قرار است کنفرانس سران جنبش تا چند روز دیگر در تهران برگزار گردد از آن باید به عنوان یک فرصت در جهت ارائه و اجرای آرمانهای انقلاب که بسیار با اهداف اولیه جنبش هم خوانی دارد استفاده نمود خصوصاٌ اینکه در هر کشوری که کنفرانس سران برگزار می شود، وزیر امور خارجه آن کشور به عنوان رئیس گروه غیر متعهدها برای مدت 3یا 4 سال یعنی تا تشکیل کنفرانس بعدی به این مقام انتخاب خواهد شد.

ریاست ایران بر دومین سازمان بین المللی بزرگ جهان( پس از سازمان ملل متحد) که ریاست کمیته هماهنگی و عضویت تروئیکای جنبش را نیز به مدت 9 سال به عهده داشته میتواند نقش موثری برای رسیدن جنبش به اهداف خود به طور عملی ایفا نماید و موضوعات مهم کشورهای در حال توسعه را پیگیری نماید.

مسائل گوناگونی نظیر اصلاح ساختار سازمان ملل و خلع سلاح بین المللی،تقویت چند جانبه گرائی بدور از سلطه ابر قدرتها، چالشهای منطقه ای نظیر موضوع فلسطین، سوریه، افغانستان، سودان، و...،گسترش حقوق بشر،امنیت غذائی کشورهای جهان سوم،گسترش تفکرصلح جهانی و...مورد علاقه اکثریت کشورهای عضو است.

چنانچه ایران از تمام توان دیپلماسی خود استفاده نماید قطعاٌ میتواند در این برهه تاریخی که به ریاست جنبش رسیده به سود منافع ملی کشورمان بهره گیری نماید این فرصت استثنائی ممکن است تا سالها بعد مجدداٌ بدست نیاید لذا باید استراتژی مدون و گویایی برای رهبری این سازمان مشخص کرد تا در طول 3 سال آینده تحول عظیم و بیاد ماندنی در تاریخ جنبش ایجاد کرد اگر دیر اقدام کنیم فاصله زمانی 3 ساله به سرعت سپری خواهد شد.

مدیریت کارگروههای جنبش و هماهنگ کردن آنها در جهت اهداف جنبش و آرمان های اصلی آن نظیر مبارزه با استعمار و تکیه بر استقلال کشورها و عدم تعهد به قطب های سیاسی قدرت جهانی و تکیه برتوانائی های ملی ومنطقه ای که پس از گذشت 60 سال هنوز زنده و پویا و پا برجا هستند از وظایف ریاست جنبش است.

اهمیت ایران برای ریاست سازمان با نشاندادن حساسیت و مخالفت هر چه بیشتر ابر قدرتهایی نظیر امریکا و کشورهای نژاد پرستی مانند اسرائیل بسیار روشن است. جامعه بین المللی تاثیرگذاری این جنبش را در موضوع فعالیت های صلح آمیز هسته ای جمهوری اسلامی و حمایت این جنبش ازایران را دیده است طبیعی است حال که ایران رهبری جنبش را بدست می گیرد بلاشک میزبانی و رهبری او در جهت گیری و تعیین مسیر و تدوین بیانیه های اجلاس و انتخاب استراتژی مناسب در جامعه بین المللی تاثیر مثبت و مشخص خواهد داشت.

ایران میتواند در راستای مسائل زیر عملاٌ اقدام نمایند

1-تاسیس و ایجاد یک دبیرخانه دائمی برای پیگیری فعالیت های جنبش

2- تاسیس و ایجاد شبکه های مستقل رسانه ای برای جلوگیری از سلطه رسانه های غربی

3- بالا بردن مناسبات تجاری بین اعضاء و تاسیس نهادهای مشترک مالی نظیر بانک ها و بیمه ها و...

4-تلاش برای تغییر ساختار ناعادلانه بین المللی در سازمان ملل

5-حل موضوعات مهم جهان اسلام یعنی فلسطین و...

ما نه تنها از ریاست اجلاس بلکه در حاشیه تشکیل اجلاس سران نیز بهره های فراوان برای فعال تر کردن هر چه بیشتر دیپلماسی خود میتوانیم ببریم و زمینه را برای طرح ادعاهای بی اساس انزوای سیاسی ایران که توسط ابر قدرت ها دائماٌ مطرح می شود عملاٌ از بین ببریم دیدار با مقامات کشورهای مختلف و روسای سازمانهای ناظر و هیئت های نمایندگی میهمان و ... دیپلماسی ما را وارد مرحله نوینی از حیات سیاسی کشور خواهد نمود.

پس همه امکانات کشور را برای برگزاری پر قدرت اجلاس بسیج نمائیم و زمینه برای اجرای مصوبات در سطح بین المللی در دوران ریاست ایران آماده سازیم.

محمد کمال سودمند

کارشناس ارشد علوم سیاسی