ثروت ملل

مسعود راستی : از زمانی که آدام اسمیت اقتصاد دان کلاسیک قرن هجدهم کتاب ثروت ملل را نگاشت تا روزی که روش محاسبه ثروت های یک ملت توسط بانک جهانی تغییر کرد دویست سال گذشت . به درستی نمی توان مرزبندی زمانی دقیقی از این تغییر و تطورات به دست داد ، این قدر هست که مجموعه دانش بشری در زمینه علوم اجتماعی رو به سوی انسان محورشدن رفته اند . الگوهای سازمان و مدیریت از سنتی به علمی و بوروکراتیک و حرفه ای و نهایتاً به الگوی مشارکتی و شهروند مشارکت جو تحول یافت .

قبل از دهه نود میلادی در قرن بیستم ثروت هر کشور از درآمد حاصل از مجموعه منابع طبیعی ( رو زمینی و زیر زمینی ) و دارائی های ایجاد شده توسط عوامل کار و سرمایه محاسبه می شد اما در سال 1990 بانک جهانی روشی تازه بنیان نهاد و علاوه بر منابع طبیعی و دارائی ها ، سرمایه گزاری در منابع انسانی و سرمایه اجتماعی را نیز به آن افزود و افق تازه ای به روی ملت ها گشود . در آن زمان – وشاید هنوز هم – نحوه محاسبه سرمایه اجتماعی بصورت کمی به درستی تبیین نشده دشوار می نماید ، چنانچه هم اکنون در کشور بوتان به گفته پیتر سینگر فیلسوف اخلاق استرالیائی بجای تولید ناخالص ملی ، تولید ناخالص خشنودی را در نظر گرفته هرچند به دشواری اما در پی اجرائی کردن آن هستند ( اندیشه پویا ، شماره سوم ، شهریور و مهر 91 ) . بانک جهانی در سال 99 برمبنای سه عامل سرمایه طبیعی و دارائی و منابع انسانی ثروت 192 کشور را رده بندی کرده است .

" یکی از نتایج جالب که از این تجزیه و تحلیل جدید به دست آمد این بود که دارائی های تولید شده که اغلب کشورها آنرا به عنوان اولین شاخص ثروت می دانند ، در واقع فقط حدود بیست درصد از ثروت واقعی را شامل می شود و کشورهای ثروتمند عمدتاً کشورهایی هستند که در امور مربوط به منابع انسانی از قبیل آموزش و پرورش و تغذیه و خدمات درمانی بیشتر سرمایه گزاری کرده اند . این مسئله طرز تفکری را که سرمایه گزاری در منابع انسانی مهم ترین راه ارتقاء توسعه است ، تأیید می کند ( اسماعیل سراج الدین . بانک جهانی و سیستم جدید برای ارزیابی ثروت ملت ها .ترجمه مرتضی قره باغیان )

رده / نام کشور / ثروت سرانه(دلار) / منابع ثروت ( درصد از کل )

منابع انسانی دارائی فیزیکی سرمایه طبیعی

1 / اتیوپی 1400 / 40 / 21 / 39

105 / ایران 38000 / 34 / 37 / 29

189 / سوئیس / 647000 / 78 / 19 4

190 / لوکزامبورگ / 658000 / 83 / 12 / 4

متوسط جهان / 86000 / 64 / 16 / 20

رده بندی براساس داده های موجود قابل تغییر است و چندان مهم به نظر نمی رسد ، آنچه مهم است این که سهم سرمایه گزاری در منابع انسانی در کشورهای ثروتمند دنیا بالاست " .

حال بر اساس این شاخص ببینیم در ایران سرمایه گزاری در منابع انسانی چه وضعیتی دارد . در یادداشت پیشین ( آینه دادن به کور ....) نقل قولی از وزیر بهداشت خانم دستجردی راجع به سرمایه گزاری در بهداشت و سلامت مردم آورده بودم که به خوبی مؤید همین مطلب است بد نیست اگر مجدداً ذکر شود : " موضوع سلامت مردم در برنامه ریزی های کلان همیشه مغفول مانده است و در حالی که امروز در دنیا از سلامت به مثابه سرمایه در امر توسعه بهره گرفته می شود ، در کشور ما هنوز هزینه محسوب که خوب فعلاً هم در مضیقه مالی هستیم و نداریم و چه کنیم و الخ ..." . هم ایشان در لابلای هیاهوی بسیار درباره جمعیت گفته است : مردم خودشان می دانند چه کار باید بکنند !

موضوع فرار مغزها را که غالباً می دانیم ، فقط به ذکر یک آمار بسنده می کنم : دانشگاه پرینستون در سال 2005 نتایج پذیرش دانشجوی دوره دکترای برق را اعلام کرد که بر اساس آن هفتاد و پنج درصد از پذیرفته شدگان آن سال از فارغ التحصیلان فوق لیسانس برق دانشگاه صنعتی شریف از ایران بوده اند . به دیگر سخن ماحصل سرمایه گزاری در آموزش و پرورش و آموزش عالی به راحتی به خارج از کشور منتقل شده است .

مقایسه ها نشان می دهد سرمایه گزاری در تحقیق و توسعه ( درصدی از تولید ناخالص داخلی ) در ایران از 28/0 درصد در سال هفتاد و پنج به 62/0 درصد در سال هشتاد و هشت رسیده است و در سال 2009 با 76/0 درصد در منطقه از ترکیه و هند بالاتر بوده ایم ولی آلمان 68/2 درصد و امریکا 77/2 درصد و کره جنوبی 66/3 درصد از تولید ناخالص داخلی را صرف کرده اند .

حالا با این وضعیت دانش آموزان را در راه هایی که اصلاً استاندارد نبوده و ایمنی ندارند ، روانه بازدید از مناطق جنگی می کنیم و از اصل و ریشه سرمایه انسانی خود را از دست می دهیم . آیا باید به این کار به همین صورت ادامه بدهیم؟ به گزارش آقای شیرزاد عبداللهی کارشناس و صاحب نظر در امور آموزش و پرورش ، قرارست از پانزدهم مهر تا پانزدهم اسفند ماه به استثنای دی ماه که موسم برگزاری امتحانات است ، 2/1 میلیون نفر دانش آموز در قالب کاروان های راهیان نور به مناطق مرزی جنوب گسیل شوند . مقایسه آمار تصادفات و تلفات در جاده های سراسر کشور که سالانه در حدود بیست تا سی هزار نفر - و خوشبختانه رو به کاهش است – و فعلاً در اختیار نگارنده نیست ،با تصادفات و تلفات کاروان های راهیان نور گویا خواهد بود .

أین تذهبون ؟