تحلیلی بر مناظره ی اول نامزدها

زوج پوپولیست قالیباف – رئیسی در روز هشتم اردیبهشت سال ۱۳۹۶ پرچم رابین هودی خود را در مناظره ی اول نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری با افتخار به اهتزاز در آوردند. آنها با وعده ی افزایش یارانه‌ها که هنوز هم وعده‌ای رای‌آور است و حداقل رای پنج دهک پایین جامعه را به صندوق نامزدها می‌ریزد به میدان آمدند. دراین مناظره ما با دو جریان فکری مواجه شدیم. جریان اول همان جریان پوپولیستی است که در طول مناظره با پر رنگ جلوه دادن نقش دولت در سیاست های اقتصادی و وعده ی افزایش رفاه دهک های کم برخوردار سعی نمود که آرای آنان را به سبد خود بیفزاید.

 جریان دومی که در این مناظره خود را نشان داد، جریان دولت برنامه محور و توسعه ی پایدار بود که با مطرح کردن مطالبات غیر اقتصادی، سعی نمود که نظر گروه های میانی جامعه، جوانان و نخبگان را جلب نماید. یعنی این دو جریان سعی داشتند که آرای پایگاه اجتماعی خودرا تحکیم و تضمین کنند. 

اصولاً یکی از دلایل ایجاد دولت های پوپولیست درکشورهای دنیا، بحران اقتصادی جهانی است و تمایل مردم برای رای دادن به پوپولیست‌ها فقط مختص به جامعه و اقتصاد ایران نیست، بلکه همه ی اقتصادهایی که درگیر رکود و بیکاری هستند، دچار این وضعیت شده اند. زوج پوپولیستی که در طول مناظره شعارهای دور از واقعیتهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی می دادند، الزاماً خودشان نمی دانندیا قبول ندارند که رهیافتهایشان پوپولیستی است. آنها تنها تاکید بر سیاست یارانه ندارند بلکه از یک مجموعه سیاست که به پوپولیسم معروف شده تبعیت می کنند و جزء ایدوئولوژی آنها است. این نامزدهای پوپولیسم با نظم موجود سرناسازگاری دارند و فکر می کنند که سیستم ها دست وپا گیرند واین آدم ها هستند که تغییرات را ایجاد می کنند. زوج پوپولیست قالیباف – رئیسی به قهرمان پروری اعتقاد دارند و معتقدند که یک «رابین‌هود» می تواند مسائل اقتصادی را حل کند و به قول معروف میانبر می‌زنند تا زودتر بتوانند مسائل را حل کنند. برای بررسی بیشتر این موضوع به محورهای اقتصادی صحبتهای چهار نامزد اصلی می پردازیم: 

آقای حسن روحانی رئیس جمهوری بر فعالیت ها و دستاوردهای دولت تاکید داشت. محور سیاست های اقتصادی آقای روحانی سیاست توسعه ای است، سیاستی که بجای توزیع پول، از راه رشد اقتصادی وخلق ثروت اشتغال ایجاد می کند. او معتقد است که با ایجاد امید و نشاط در جامعه و کاهش "تهدید و حصر جدید"  باید فضای با ثبات و امن برای سرمایه گذاری داخلی وخارجی فراهم کرد. 

محور سیاستهای اقتصادی آقای ابراهیم رئیسی حمایتی بود و بر بعضی فعالیت ها و عملکردهایش در آستان قدس اشاره کرد. ایشان معتقد است نمی توان جوان بیکار در آستانه ازدواج را منتظر توسعه اقتصادی گذاشت ونیاز به حمایت فوری دارد. آقای ابراهیم رئیسی در مناظره می گوید « عده‌ای می‌گویند ما به سرمایه‌گذاران و افراد خاصی امکانات بدهیم و فقرا را هم به حساب نیاوریم تا محرومان از قبل سرمایه‌داران به نان و نوایی برسند؛ اما دیدگاه دیگر نیز می‌گوید از سرمایه‌گذاری‌ها حمایت کنیم و در عین حال فقرا را هم در نظر داشته باشیم و حق آنها را به آنان پرداخت کنیم ». او معتقد است که با دادن وام ازدواج و مسکن، با طرحی شبیه مسکن مهر و تاکید بر افزایش یارانه ها، یعنی سیاستهایی که ردپای سیاستهای اقتصادی دولت محمود احمدی نژاد در آن دیده می شود، باید مشکلات اقتصادی را حل نمود. 

آقای محمد باقر قالیباف در این مناظره از جنبش ۹۹ درصدی آمریکا یا همان نهضت "اشغال وال استریت" کپی برداری می کند و خود را نماینده ی گروهی می داند که آنها را اکثریت ۹۶ درصدی می نامد که می خواهد در برابر ۴ درصد پر درآمد، پر قدرت وبه گفته ی او رانت خوار بایستد. آقای محمد باقر قالیباف در مناظره اظهار داشت: « در حوزه مسائل اجتماعی برمی گردیم به این قضیه که تنها 4درصد افراد در جامعه ما از همه چیز برخوردارند که در مسکن نیز همین صادق است. ما بیش از سه میلیون مسکن در کشور داریم که خالی است. اینها متعلق به چه کسانی است؟ اینها متعلق به همان 4 درصد است که یک ویلا در شمال و یک ویلا در شمال شهر و... دارند». او خود را مدیری جهادی معرفی می کند ومعتقد است که وعده های غیر عملی او قابلیت اجرایی دارند. از عملکرد خود در شهرداری تهران دفاع کرد و آنرا به موفقیت در مدیریت کشور تعمیم داد.     

آقای اسحاق جهانگیری به عملکرد و گفته های محمدباقر قالیباف تاخت و هم از کارنامه دولت حسن روحانی حمایت کرد. او خود را نماینده طیف اصلاح طلب معرفی کرد که از ادامه سیاستهای اقتصادی دولت آقای روحانی حمایت می کند. آقای جهانگیری محمدباقر قالیباف شهردارتهران را به رانت دهی و زد و بند از جمله در صدور پروانه ساخت و تغییر کاربری بافت فرسوده متهم کرد. آقای جهانگیری وعده های آقایان رئیسی و قالیباف درباره ایجاد شغل را زیر سوال برد و آنها را حرفهای بی برنامه و پشتوانه دانست. 

آقای سید‌مصطفی هاشمی‌طبا در طول مناظره تلاش کردبه بیان دیدگاه‌های شخصی خود بپردازد و به نفع یا علیه کسی وارد بحث نشود. سخنان اصولی او نقشه دو نفر اصولگرا یعنی آقایان رئیسی و قالیباف را برای جدلی کردن مناظره تا حدی خنثی کرد. ایشان در مناظره اظهار داشت: « به‌نظر من اگر مساله بیکاری حل شود و تحصیلکردگان به کار مبادرت داشته باشند مساله مسکن نیز قابل حل است».  

اما باتوجه به مناظرات انجام شده توسط این دو نامزد این پرسش مطرح است که آیا اقتصاد ایران توان افزایش یارانه ها را دارد؟ یا به عبارت دیگر آیا اصلاً اقتصاد ایران توان سه یا پنج برابر کردن یارانه ها رادارد؟ پاسخ متخصصان اقتصادی به این پرسش منفی است، زیرا سیاست چند برابر کردن یارانه ها توان عملیاتی شدن را ندارد و این ادعای زوج پوپولیستی یک نوع افسانه سرایی است. افزایش یارانه ها دارای پیامد منفی است واین بار محدود به افزایش تورم نمی شود و کار به جاهای باریک کشیده شده و می تواند سیستم بانکی را با مشکلات زیادی مواجه و به‌طور روشن‌تر اگر بخواهیم بگویم نتیجه این سیاست‌ها امنیتی خواهد شد و پای کل نظام به میان خواهد آمد. الان بدون اجرای سیاست یارانه ای کشور درگیر بحران جدی در سیستم پولی و بانکی است و این بحران به حدی رسیده که با یک اشتباه فرو می ریزد. بنظر می رسد کل نظام ریسک دوباره ی اعمال چنین سیاستی را قبول نخواهد کرد و طبیعی است که اجرا نخواهد شد. مساله اصلی اقتصاد ایران در سال ۱۳۹۶ «بقا» است و هر سیاستی که بخواهد عدم تعادل موجود را تشدید‌ یا بالفعل کند از سوی نظام رد می‌شود. اما بر فرض محال، اگر یارانه‌ها افزایش یابد فشار زیادی به بودجه کشور می‌آورد و کسری بودجه قابل توجهی ایجاد می‌کند. 

اکنون این پرسش اساسی در مقابل ما روشنفکران و مدافعان توسعه ی پایدار مطرح است که چگونه می توان به جنگ این شعارهای پوپولیستی رفت؟ برخورد دولت با این شعارها چگونه باید باشد؟ می دانیم که پوپولیست ها روی درآمد کم مردم و تبعیض ها دست می گذارند. توزیع نابرابر درآمدها را مطرح می کنند. البته این استدلال های پوپولیستی در تمام دنیا یکی است. راز موفقیت پوپولیسم اینست که ساده حرف می‌زند و حرف‌هایش بر دل مردم نیازمند می‌نشیند.

 اما ما در نقطه مقابل پوپولیست ها تخصصی و پیچیده حرف می زنیم و مردم حرف ما را نمی فهمند. پس ما باید بیآموزیم که با مردم ساده سخن بگوییم و مفاهیم را تا سطح لمس آنها توسط مردم پایین بیآوریم. ما اگر این مهارت روشنگری ساده گویی را در ارتباط با مردم بکار ببریم، موفق می شویم که جامعه را ازدست فریب کاری های پوپولیست ها نجات دهیم. هنگامیکه پوپولیست ها با ابهام سخن می گویند، ما با شفاف سازی و ساده سخن گفتن و باز کردن اتهامات آنها می توانیم مردم را آگاه سازیم. باید دستاورد های وضع موجود رابطور مستمر وبا توضیحات ساده به مردم ارائه کنیم. ارائه ی این توضیحات نباید بصورت تبلیغاتی مانند تبلیغ نرخ رشد اقتصادی یا تبلیغات مثبت برجام باشد، یعنی آنقدر تبلیغات کردیم که اثر خودش را از دست داد. ما اگر وارد کارزار تبلیغاتی شویم به بازی پوپولیسم وارد شده ایم. ساده‌گویی، مستندگویی، مستندسازی و شفاف‌سازی از ابزارهای کار اصیل هم در تقابل با تبلیغات مخرب پوپولیسم است وهم به مردم به منظور روشن کردن حقایق برای آنها کمک می‌کند.