ولایت درس بزرگ مکتب غدیر

هیجدهم ذی الحجه هر سال برای ما شیعیان یاد آور عید بزرگی است که به درستی اکبر و اعظم  اعیاد نامیده شده است .عید غدیر با خود سه موضوع مهم را به ذهن متبادر می سازد 1- صفات عالیه و ملکات فاضله  علی (ع) 2- آغاز  ولایت علی (ع)3- موضوع مهم وعقیدتی ولایت . 

آنچه که تاکنون در مورد این روز بزرگ شنیده ایم در دو موضوع اول و دوم خلاصه می گردد  یعنی در این روز یا به شرح ویژگیهای شخصیتی حضرت علی (ع) پرداخته می شود و یا به شرح داستانگونه ماجرای غدیر خم اما در مورد واقعیت ولایت کمتر سخن گفته شده است ." ولایت" مانند" فطرت" و برخی  واژه های دیگر  خاص فرهنگ توحیدی اسلام است و در هیچیک از فرهنگ های بشری یافت نمی شود . 

یکی از راه های شناخت هر مکتبی آشنایی با پرورش یافتگان آن و شناخت عمیق واژه ها و اصطلاحاتی است که در آن مکتب بکار رفته است .  از نظر ویژگیهای فردی همگان اعتراف میکنند که حضرت علی (ع) شخصیت بی بدیلی بوده ، به تعبیر زنده یاد دکتر شریعتی  علی (ع) " حقیقتی بوده است بر گونه اساطیر"  ویژگیهای خارق العاده روحی و جسمی آن حضرت،  از ایشان شخصیتی ساخته که به تعبیر شاعر   نه خدا توانمش گفت نه بشر توانمش خواند ! علاوه بر نویسندگان شیعه و سنی، جمع زیادی از  دانشمندان اهل کتاب ( یهودی و مسیحی)  نیز در آثار خود از فضایل و کمالات علی (ع)بسیار گفته اند اما به راستی چرا این شخصیت بی نظیر در گرایش غیر مسلمانان  و دست کم برادران اهل سنت به مذهب و مکتب تشیع تاثیر زیادی نداشته و پس از قرنها هنوز شیعیان نسبت به کل جمعیت مسلمانان در اقلیت اند ؟آیا پاسخ این سوال را باید در نحوه تبلیغات ما شیعیان جستجو کرد ؟ 

در مورد رویداد غدیر خم نیز بر اساس اسنادی که علامه امینی رحمه الله علیه در کتاب شریف الغدیر ارائه کرده است  شیعه و سنی متفق القول هستند و اسنادی که از طریق مورخین عامه در این خصوص وارد شده از راویان شیعی بیشتر است . با وجود این جای تعجب است که  پس از 1427 سال قمری که از آن واقعه گذشته و با وجود تلاش های بعمل آمده توسط مبلغین شیعی  هنوز ولایت حضرت علی (ع)و فرزندان آن حضرت توسط اهل سنت آنطور که انتظار میرود پذیرفته نشده است چرایی این نکته نیز قابل بررسی میباشد ؟ آیا در تبلیغات ما، نکته مهمی در ماجرای روز غدیر از قلم افتاده است  ؟

پاسخ این دو پرسش بسیار مفصل است و از توان علمی حقیر خارج است . در این یادداشت  کوتاه میتوان یک علت را آن هم به اجمال بیان کرد . نگارنده معتقد است  مفهوم عمیق ولایت حلقه گمشده ماجراست ! از صدر تاریخ اسلام  مفهوم ولایت آنگونه که باید به مسلمانان تفهیم نشد . یا شاید بهتر است گفته شود مسلمانان توان فکری لازم برای درک مفهوم عمیق ولایت را نداشتند . اهل سنت این کلمه را تنها  دوستی و محبت ترجمه کردند و شیعیان سرپرستی و حکومت . چندان عجیب نیست وقتی شخصیتی مانند ابن عباس در فهم کلمه فاطر (که باز از واژه های خاص قرآن کریم است )می ماند چه انتظاری از دیگران میتوان داشت ؟  

مسلمانان عصر حاضر نیز با همه پیشرفتهای علمی و فلسفی  در درک کامل مفهوم ولایت مانده اند چه رسد به پیشینیان . مسلمانان پس از رحلت رسول گرامی (ص)بیشتر به فکر خلافت بودند تا  ولایت !  و  خلافت را نیز  ریاست ظاهری بر کشور و در ردیف پادشاهی ، امپراتوری ، سلطنت و غیره تلقی میکردند (کاملا سطحی )و تنها تفاوت ماجرا را در زهد و پارسایی خلیفه  می‌دیدند  ! حال آنکه حتی مفهوم خلافت نیز آنچیزی نبود که آنها تصور میکردند.  بنا به فرمایش حضرت آیت الله جوادی آملی خلیفه کسی است که در آغاز و انجام سمت خود آینه مستخلف عنه است و هیچگاه از آن قبله منحرف نمیگردد . پس هر خلیفه ای که خلافت از مستخلف عنه را بر عهده دارد باید متخلق به اخلاق مستخلف عنه و مجری احکام الهی باشد . پس معلوم است مشکل اصلی مسلمانان در شناخت شخصیت رسول اکرم و ماهیت پیام آسمانی آن حضرت بود که نمیدانستند چه کسی لایق جانشینی آن حضرت است ! .

به زعم عامه مردم و نیز بسباری از خواص (جز تنی چند از صحابه مخلص و فهیم که حلقه اولیه شیعه را تشکیل می دادند  )بعد از رحلت حضرت پیامبر (ص) بطور طبیعی شخصی می بایست ریاست کشور را بر عهده میگرفت و به رتق و فتق امور روزمره ملت  میپرداخت از بیت المال مواظبت میکرد ،  و آن را میان مردم  توزیع می نمود ،  از سرحدات کشور دفاع میکرد  و به جنگ با دشمنان می پرداخت ،  امنیت داخلی کشور را تامین میکرد و مواردی از این قبیل ... و باز به طور طبیعی افراد نزدیک به پیامبر برای خلافت آن حضرت در اولویت بودند .  چیزی که مردم عادی نمی دانستند و خواص نمی خواستند بدانند این بود که فاصله خلافت تا  ولایت از زمین تا آسمان است !.  ولایت غیر از ریاست ظاهری است،  پیامبر نه پادشاه بود نه امپراتور و نه سلطان  و جانشین وی نیز جانشین پیامبر بود نه جانشین پادشاه و سلطان ،  بایستی از جهت خلق و خو  و اندیشه و روحیه و رفتار وخلاصه جمیع جهات شخصیتی ، نسخه ثانی پیامبر باشد ! 

این نکته ای بود که مسلمانان صدر اسلام ندانستند یا نخواستند که بدانند. براستی چرا پیامبر در روز غدیر خم به جای کلمه خلیفه یا امام ، کلمه مولی را بر زبان آورد ند ؟ چه تفاوتی میان کلمه ولی با امام و خلیفه موجب شد که پیامبر خدا کلمه مولی را برگزیند ؟چرا رسول الله پیش از بر زبان آوردن  من کنت مولاه فهذا علی مولی از مسلمانان میپرسند  الست اولی بالمومنین من  انفسهم ؟ یا الست اولی بکم من انفسکم؟ در اینجا نیز کلمه "اولی "را آوردند که با کلمه مولی هم ریشه است آیا من به مومنین نزدیکتر ازخودشان نیستم ؟ 

  گفته اند  ولاء و توالی این است که دو یا چند چیز در کنار یکدیگر به گونه ای قرار گیرند که غیر آنها میانشان فاصله نیندازد یعنی  این کلمه قرب و نزدیکی مکانی و معنوی را نشان میدهد ! خداوند نخستین ولی مومنین است  که از رگ گردن به آنان نزدیکتر است . کسی حق ولایت بر مومنین را دارد که خدا و رسول او را  ، مولای خود بداند به همین مفهوم یعنی میان او و خدا و رسول خدا هیچ کس و هیچ چیز فاصله نیندازد،  و در مرحله بعد ولی مومنین نیز با مومنین باید همین قرابت را داشته باشد تا کوثر یعنی حلقه اتصال وحدت و کثرت محقق شود ! . تحقیقا در میان اصحاب تنها علی (ع)دارای این ویژگی بود . ولی چون مفهوم ولایت برای مسلمانان  ناشناخته بود  مصداق ولی نیز ناشناخته ماند ! آنچه عمر زهرای مرضیه (س)را کوتاه کرد جهل مسلمانان به معنای ولایت  و غربت علی (ع)در میان آنان بود . زیرا تنها صدیقه طاهره (س) و تعداد معدودی از شیعیان خاص در آن زمان  به عمق فاجعه سقیفه پی بردند و دانستند که آن کودتای به ظاهر انتخاباتی به چه حوادثی در آینده خواهد انجامید و نظام توحیدی نبوی را تا سطح دیگر نظامهای معمولی و متعارف جهان پایین خواهد آورد. براستی حکومت های اموی و عباسی و امثالهم تا عصر حاضر  چه تفاوت ماهوی با دیگر حکومت ها داشته و دارند ؟ 

متاسفانه ما شیعیان نیز در گذشته برای فهم درست این واژه عمیق که ریشه در  فرهنگ توحیدی دارد و خاص مکتب اسلام است تلاش لازم را بعمل نیاورده ایم  و در تبلیغات مذهبی خود در مقابل برادران  اهل سنت بر آن متمرکز نشده ایم .در حقیقت بسیاری از ما شیعیان  در مورد آنچه در روز غدیر رخ داده است بدون آنکه خود بدانیم با اهل سنت زاویه دید مشترکی داریم "تعیین جانشین رهبر جامعه" چیزی که در هر نظامی ممکن است رخ دهد!  یعنی از نگاهی صرفا سیاسی و سطحی موضوع را دنبال کرده ایم حتی حقیر بارها از مومنین اصطلاح" تاجگذاری علی (ع)"یا آغاز "سلطنت علی (ع)"و اصطلاحاتی شبیه به این را شنیده است  حال آنکه مفهوم ولایت بسیار وسیعتر و عمیقتر از رهبری سیاسی جامعه است حوادث تاریخی میان شیعه وسنی موید این مطلب است که در مورد واقعه غدیر خم جای اصل و فرع عوض شده است ! 

 اگر از آغاز به موازات معرفی صفات عالیه علی مرتضی (ع) برای معرفی مفهوم ولایت و تفاوت آن با امامت و خلافت نیز کار عمیقی صورت میگرفت شاید امروز مسلمانان جهان در شرایط به مراتب بهتری به سر میبردند.    بنابر این باید نقطه ثقل تبلیغات شیعی،  شناخت حقیقت ولایت و معرفی آن  باشد  آنگاه که میان شیعه و سنی در مفهوم ولایت و تفاوت آن با خلافت ظاهری  اتفاق نظر حاصل شود  درک خطای بزرگی که در سقیفه بنی ساعده در مورد مصداق جانشین پیامبر پیش آمد بر همگان  آسان میگردد .

 اما پیش از آن باید خود را از کینه های تاریخی و حوادث بسیار تلخی که در طول این 14 قرن میان شیعه و سنی روی داده  و اصل موضوع اختلاف را تحت الشعاع قرار داده است ، نجات دهیم و با دیدی  عالمانه  موضوع را بررسی یا واکاوی کنیم  زیرا ریاست ظاهری حضرت علی و اولاد معصوم آن حضرت اصل نبوده و نیست بلکه فرعی است بر یک حقیقت بزرگتری به نام ولایت ! اما حتی شیعیان نیز بجز تعدادی اندک  به کنه مفهوم آن پی نبرده اند و به جای اینکه از ولایت علی دفاع کنند بدون اینکه خود بدانند از خلافت ظاهری آن حضرت  دفاع کرده اند ودر حقیقت  اختلاف را از یک موضوع معرفتی تا سطح  رقابت انتخاباتی  نامزدهای خلافت پایین آورده اند. رقابت در انتخاباتی که قرن هاست دیگر موضوعیت ندارد .