اخلاق در کشاورزی

یکی از مسایل مهم و اساسی  در عالم خلقت و از زمان خلقت بشر تا به امروز، اخلاقیات است. اخلاقیات متخص به انسان در سراسر گیتی و نیاز مبرم و ضروری دیروز و امروز و فردای ماست. رعایت اخلاق در همه ی عرصه ها و همه ی عصرها ضروری است. مدینه ی فاضله ی افلاطونی چیزی جز رعایت اصول اخلاقی نیست. 

مدینه فاضله با وجود فاضل بودن آحاد شهروندان بوجود می آید. در زندگی شخصی و اجتماعی و در عرصه های گوناگون و زندگی روز مره رعایت اخلاق امری اجتناب ناپذیر و عدم توجه به این مقوله ما را از فطرت پاک و سرشت اولیه و انسانیت دور میکند که به تبع آن مسایل و مشکلاتی دیگر در زندگی بروز و ظهور میکند. اخلاقیات مربوط به تعدادی خاص و یا شهر و کشور خاص و یا حرفه و شغل خاصی نیست. اخلاقیات مربوط به انسان است فارغ از اینکه در چه شهر و کشوری زندگی میکند و به چه سرزمین و قومی تعلق دارد و شغل و حرفه اش چیست ، به موجب انسان بودن باید اصول اخلاقی را رعایت کند. یکی از شغلهایی که قدمتش به خلقت بشر برمیگردد و در سراسر گیتی و در تمام کشورها شاغلینی را به خود اختصاص داده و شغل شناخته شده ای برای همگان می باشد کشاورزی است. 

همان گونه که کشاورزی همانند سایر علوم و سایر شغلها اصول و قواعدی دارد یک سری اصول اخلاقی نیز باید در آن رعایت شود و کشاورزی نیز اخلاق مدار و اخلاق محور باشد که در این نوشتار با عنوان "اخلاق در کشاورزی" مطرح و مورد بحث قرار می گیرد.می توان تعابیر دیگری از قبیل اخلاق کشاورزی و اصول اخلاقی در کشاورزی و کشاورزی و اخلاق و... رابه کار برد.اما مهم این است که همگان بدانیم و باور داشته باشیم که درکسوت هر شغل و حرفه ای که باشیم باید اصول اخلاقی در رابطه با آن کار وشغل وحرفه را رعایت کنیم تادرکنار منفعت مادی حاصل از آن شغل حز معنوی نیز نصیب گرددو سعادتمند شویم. 

ضروت بحث: امروزه در کشور ما ضرورت توجه به اخلاقیات و رعایت حریم و حقوق دیگران که همان حق الناس می باشد مضاعف است. به شدت نیازمند عمل به آموزه های دینی در همه ابعاد هستیم.مردم ما در رعایت شعایر دینی و عبادات ، مانند عزاداری سالار شهیدان در محرم و صفر، روزه داری واحیاء شبهای قدر، نمازجمعه و جماعات ، راهپیمایی روز قدس و...خوش میدرخشند و قابل تحسین هستند و اخلاقیات را در حد وسع و توان خود مراعات میکنند اما در ابعاد سیاسی ، اقتصادی، اجتماعی و همچنین کشاورزی ،آن گونه که شایسته ی یک جامعه مسلمان و حکومت دینی است اخلاقیات را رعایت نمیکنیم. به عبارت بهترو روشن تر، از یک جامعه ی دینی که کانون توجه جهان است انتظار می رود که در اخلاق عملی و حرفه ای سرآمد و الگو باشد واخلاق حرفه ای به دلایل گوناگون باید پررنگ تر شود. 

هرچه که اخلاقیات در کسب و کارها و حرفه ها رعایت شود خیرات و حسنات و نتایج گرانبهای آن در جامعه نمود بیشتری پیدا میکند و به مدینه فاضله نزدیک و نزدیک تر میشویم. امروزه تامین غذای کافی و سالم یکی از دغدغه های همه کشورهاست.جمعیت جهان رو به فزونی است و افزایش جمعیت در کشور ما نیز جزء سیاستهای کلان کشور است و از طرفی با کاهش بارندگی و کاهش شدید منابع آبی و دیگر عوامل بازندارنده مواجه هستیم.یکی از پراهمیت ترین شغلها که حیات انسانها به آن وابسته است کشاورزی میباشد و به همین نسبت مسایل مربوط به کشاورزی از قبیل دانش و تکنواوژی کشاورزی و اخلاق کشاورزی نیز دارای اهمیت بیشتری است.کشاورزان ما برای تامین معاش خود نیاز به تولید بیشتر و کاهش هزینه ها دارند از طرفی ممکن است بتوان ،برای افزایش عملکرد و کاهش هزینه ها دست به اقداماتی زد که منافی اصول اخلاقی باشد برهمین اساس، ضرورت دارد که در چنین وضعیتی مقوله اخلاق در کشاورزی مورد بحث و بررسی قرارگیرد تا کشاورزان ما قداست و شرافت این شغل را حفظ کنند.

علمای علم اخلاق تعاریف متعددی از اخلاق ارایه دادند.اخلاق از نظر لغوی جمع خلق و به معنای خوی، طبع، سجیه و عادت است. اخلاق کیفیتی برای نفس آدمی است که رفتارهایی متناسب باآن از انسان بروز می کند. و درمورد علم اخلاق تعاریف گونانگونی هست. ملا احمد نراقی در کتاب جامع السعادات علم اخلاق را این گونه تعریف میکند."علم اخلاق دانش صفات مهلکه و منجیه و چگونگی موصوف شدن و متخلق شدن به صفات نجات بخش و رهایی از صفات هلاک کننده است."

غایت علم اخلاق رساندن انسان به کمال و سعادت جاودان و منزل مقصودی است که برای رسیدن به آن خلق شده است. اخلاق کشاورزی، مطالعه مسایل اخلاقی مربوط به کشاورزی است. در تعریفی دیگر آمده است ،"اخلاق کشاورزی عبارت است ازارزشها ومسایل اخلاقی مربوط به کشت و زرع " اخلاق کشاورزی پیوندی ناگسستنی و عمیق با اخلاق فلسفه ، بیوتکنولوژی ،علوم کشاورزی ،اقتصاد، جامعه شناسی و غیره دارد.کشاورزی حوزه ای از فعالیتهای انسان است که کشاورز با جامعه و دیگر جانداران و طبیعت و تکنولوژی در تعامل است که شایسته است اصول اخلاقی را در تعامل با دیگران وبا محیط مراعات کند.

انسان فارغ از نوع شغلی که دارد در روابط جهارگانه اش باخود، با خدا ،باجامعه و با طبیعت اصول اخلاقی را رعایت کند. حدود و چگونگی این ارتباطات را خالق هستی معین کرده و چنانچه انسان آنگونه که نحوه ی روابط را معین ومشخص کرده در آن چارچوبه و مدار حرکت و رفتار کند فردی اخلاق مدار و غایت این اخلاق مداری سعادت و کمال است. همه انسانها این چهار رابطه را دارند اما در شغل کشاورزی به لحاظ ویژگیها و شرایط این شغل و شیوه های کشت و زرع و تامین غذای جامعه ، ارتباط و تعامل با طبیعت و جامعه ، ارتباط کشاورزان بیشتر و پراهمیت تر است. 

انسان گل سرسبدهستی است و دنیا برای انسانها خلق شده بنابراین استفاده مناسب از مواهب دنیوی و زمین و هرآنچه در آن است امری پسندیده است اما خداوند به وسیله عقل و شعوری که به انسانها داده و بوسیله انبیا و فرستادگان خود وروایات و آیات و سنت پیشوایان، نحوه تعامل با طبیعت و زمین و هرچه در آن است را به ما گوشزد کرد. 

تولید و کار در اسلام ارزشنمد و مالکیت نیز حرمت دارد اما در اسلام به شدت اسرف و تبذیر نهی شده است. بنابراین در اسلام تولید به هرقیمتی نهی شده است. آسیب رساندن به طبیعت و به هم زدن نظم و انضباط طبیعی و اکوسیستم و بی توجهی به طبیعت و مسموم کردن زمین اموری ناشایست هستند. کشاورزان در قبال دانه دانه بذر و قطره قطره آب ،در مقابل خدای خود و جامعه و نسل آینده مسول و پاسخگو هستند. در کشاورزی به سبب شرایط خاص خود نمیتوان همانند دیگر حرفه ها نظارت کامل و دقیق بیرونی داشت بنابراین بهترین ناظر بر اعمال و رفتار کشاورز در امور کشاورزی باطن وجدان و باورهای درونی کشاورزان است. کشاورزان مومن و موحد نیک میدانند که خدا ناظر بر اعمال همه ی ماست و هرجاکه باشیم همراه ما و هرچه که بیشتر خداجو باشیم او نیزمددکار ماست.

اخلاق کشاورزی چیزی غیر از این نیست که رفتار حرفه ای خود را با دستورات الهی منطبق کنیم. آیات و روایات بسیار زیادی درخصوص کشاورزی و زراعت داریم که همگی نشان از قداست و اهمیت و فواید کشاورزی دارد. کشاورزان با درس گرفتن از آموزه های دینی نه تنها باعث آلودگی آی و هوا نمیشوند بلکه میتوانند درسلامت محیط زیست و آب و هوا و غذا ،نقش اساسی داشته باشند و این مهم زمانی میسر میشود که کشاورزان از سود اجتماعی و معنوی آن لذت ببرند و خدمت بی منت و بی نام و نشان به خلق و اطاعت از اوامر الهی در خلوت و در جلوت برایشان لذتبخش باشد و از درون احساس رضایت و خرسندی و سعادت کنند.

اگربخواهیم بطور مصداقی بحث را ادامه دهیم میتوان به مصرف نهاده هایی چون آب ، کود و سم اشاره کرد. اگرکشاورز از آب چشمه ، چاه ، روان آب وبه هرطریق دیگری آب کشاورزی خود را تامین کند باید بداند این آب سرمایه ملی است و به هرقیمتی آن را هدر ندهد. چنانچه سمی را بیش از اندازه و یا در موعدی استفاده شود که محصول ناسالم و آلوده شود، 

حتی اگر در افزایش محصول و تولید و سود بیشتر موثر باشد باید از این کار اجتناب کند.رعایت حقوق کارگران و پرداخت کامل و بموقع مطالبه فروشندگان نهاده ها ،غش نکردن در فروش محصولات ، پرداخت هرآنچه که بعنوان دین برعهده کشاورزان است از قبیل حق اجاره به اشخاص حقیقی و حقوقی و رعایت بیت المال و پرداخت وجوهات شرعیه و فرا تر از آن انفاق و دادن صدقه و توجه به محرومین و شرکت در امور خیریه از جمله مواردی است که توجه به آنها موجب برکت و سعادت و فضیلت میشود. تشکلهای مردم نهاد و انجمنها و نظامهای صنفی مبلغین و رسانه های جمعی و صداوسیما و متولیان بخش کشاورزی و به ویژه ترویج کشاورزی میتوانند در آموزشهای اخلاق حرفه ای و نهادینه کردن آن نقش بارزی را ایفا نمایند. همچنین کشاورزان نیز ضمن بهره بردن از این برنامه ها، با مطالعه زندگی پربار و معنوی انسانهای شیفته خدا و خادم خلق و نصایح بزرگان و صلحا و سیر در سیره امامان و پیشوایان دین ومطالعه مطالب آموزنده در زمینه اخلاق حرفه ای و کشاورزی و تمرین وممارست میتوانند کارو تلاش خود را با محوریت اخلاق و معنویت گره بزنند وبا هدف کسب فضیلت و تکلیف مداری ،حرفه و شغل خود را معنوی و با برکت نمایند.