سه گوش اهواز چه بود و چه شد ؟

«بیش از هشتاد سال است كه ساختمان سه گوش در میانه شهر اهواز و در كرانه كارون با قامتی برافراشته ناظر رهگذران است و منظور نظر آنان. در گذر این زمان نه چندان طولانی سه گوش از فراز بام بلند خود بارها شاهد كامروایی‌ها و نامرادی‌های اهواز و اهوازی‌ها بوده است؛ مردمانی كه هر روز صد به صد و هزار به هزار با چشمی بر این بنای باشكوه از كنار آن می‌گذرند. اما اهمیت و اعتبار سه گوش محدود به این نیست. هر چند تداعی سه گوش و اهواز درست هم‌چون تداعی همسایه آن پل سفید و اهواز حقیقتی است آشكارتر از آفتاب عالم‌تاب.»

ساختمان سه گوش در سال 1308 به عنوان مقر بانك ملی مركزی اهواز افتتاح شد، در سال 1311 مقر اداره حكومتی ولایت (استانداری) بود و در سال 1321 به مقر ارتش متفقین در خوزستان (در زمان اشغال اهواز در جنگ جهانی دوم) تبدیل بود.

این ساختمان در سال 1330 مقر سازمان آمریكایی اصل چهار (Point four) ترومن، ستاد استانداری خوزستان، ستاد فرمانداری اهواز و اداره كل دارایی خوزستان بود.

ساختمان سه گوش در سال 1336 به مبلغ 2 میلیون و دویست هزار تومان از بانك ملی ایران خریداری و به دانشكده پزشكی دانشگاه گندی ‌شاپور تبدیل شد.

سه گوش از سال 1345 تا 1350 دانش سرای عالی تربیت دبیر، مركز علوم پایه دانشگاه جندی‌شاپور، مركز علمی و سمعی‌ـ‌بصری دانشگاه جندی‌شاپور، دانشكده علوم و سازمان مركزی این دانشگاه بود.

كاربری این ساختمان در سال 1350 به دانشكده ادبیات و زبان‌های خارجی دانشگاه جندی‌ شاپور تبدیل و در سال 1389 تخلیه و به دانشكده ادبیات و علوم انسانی واقع در دانشگاه شهید چمران منتقل شد.

دكتر عباس امام، عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، كه در این خصوص پژوهش‌هایی انجام داده، سمیناری برگزار، نمایشگاه عكسی برپا و كتابی نوشته است، اظهار داشت: سه گوش در سطح استانی از محدود كهن ساختمان‌های برپا مانده و برجای مانده از آغاز دوران ایران معاصر در خوزستان است؛ دورانی كه بازماندگان آغازین آن در مسجدسلیمان، آبادان، خرمشهر، لالی، اندیمشك و ماهشهر اندك اندك از دیدگاه دوره شده و در خیال‌ها، عكس‌ها و فیلم‌ها جای‌گیر می‌شوند.

وی افزود: 2 دانشگاه قدیمی این استان یعنی دانشگاه علوم پزشكی جندی ‌شاپور و دانشگاه شهید چمران اهواز هر یك به گونه‌ای هویت خود را مدیون سه گوش هستند؛ اولی در هسته اولیه پیدایش خود و دومی در نماد سازمانی همیشگی‌اش چرا كه سه گوش اساسا خاستگاه این 2 دانشگاه بوده است. در عین حال در طول بیش از پنجاه سالی كه این ساختمان در قالب یك مركز دانشگاهی ایفای نقش كرده، استادان بسیاری در آن تدریس كرده‌اند هم‌چنان كه دانشجویان بسیار فراوانی در آن درس‌ها آموخته‌اند.

او، با اشاره به مورد توجه بودن سه گوش از جنبه ملی، گفت: ثبت سه گوش به عنوان اثری در زمره آثار میراث فرهنگی كشور نشان‌گر صحت این مدعا است به ویژه باید از معماری ویژه سه گوش نام برد كه آیینه چشم‌نوازی است از معماری با شكوه دوره ساسانی همراه با آجركاری‌ها و كاشی‌كاری‌های دوره اسلامی كه با طراحی معماران آلمانی غنیمت یافته است. از سوی دیگر سه گوش از یادگار‌های آثار و ابنیه مرتبط با دوران موسوم به دفاع مقدس از سال 1359 تا 1367 است چرا كه آثار زخم‌های برجا مانده از جنگ تجاوزكارانه صدام حسین هنوز هم بر بدن این نماد پایداری خوزستانیان و ایرانیان در برابر دیدگان است.

امام، در خصوص اهمیت بین‌المللی سه‌گوش، گفت: طراح و سازندگان آن آلمانی‌ها بوده‌اند و اولین صاحب منصب ساكن شده در سه گوش دكتر شو‌ن ‌آلمانی بوده كه ریاست نخستین بانك ملی خوزستان را برعهده داشته است. در اواخر دهه سی خورشیدی دانشكده پزشكی در سه گوش مستقر شد و تا حدود یك دهه بعد نخستین مدرسان علوم پایه پزشكی شاغل در سه گوش شهروندان آلمانی از دانشگاه توبینگن آلمان بوده‌اند و در سال‌هایی نیز مدرسان انگلیسی، آمریكایی، فرانسوی و بلژیكی در آن دست‌اندركار آموزش 2 رشته زبان و ادبیات انگلیسی و زبان و ادبیات فرانسه بوده‌اند.

این عضو هیات علمی دانشگاه توضیح داد: من بیش از سی‌سال با سه گوش زندگی كرده‌ام. از سال 58 به عنوان دانشجوی رشته زبان و ادبیات انگلیسی تاكنون به عنوان استاد. این ساختمان همواره برای من خاطره انگیزه بوده است؛ خاطراتی گاه شیرین و گاه تلخ.

وي اظهار داشت: از نگاه كلی و غیرتخصصی ساختمان سه گوش در حال حاضر دست‌خوش مخاطراتی است كه از جمله آن‌ها می‌توان به سپری شدن بخشی از عمر طبیعی ساختمان و آجری بودن آن در محیط مرطوب اهواز نام برد. در واقع شرجی بودن هوا در ماه‌های بسیاری از فصول سال آسیب‌پذیری این ساختمان را دوچندان كرده است.

او خاطرنشان كرد: مجاورت با رود كارون و انتقال رطوبت زیان‌بار لایه‌های خاك آن به پی ساختمان، وجود درخت‌های درشت‌ریشه مانند كنار و اكالیپتوس در دورن و بیرون ساختمان گوش كه ریشه‌های آن‌ها از پایین به دیوارها آسیب‌های جدی رسانده و شاخ و برگ‌های بلند آن‌ها از بالا باعث كورشدن نمای زیبای سطوح بالای ساختمان شده‌اند نیز از جمله این مخاطرات هستند.

امام یادآور شد: بروز درزها و ترك‌های بسیار آشكار و خطرناك در دیوارهای ساختمان، موریانه‌زدگی اكثر درب‌ها و پنجره‌ای چوبی و دیوارهای ساختمان و تخریب ویترین‌های منحصر به فرد موجود در راهروهای ساختمان از عوامل تهدید كننده این ساختمان هستند. مخاطرات حاصل از عبور مترو از كنار این ساختمان كه قرار است عملیات اجرایی آن آغاز شود، تخریب بخش وسیعی از گچبری‌های داخل راهروها و اتاق‌ها، عدم تخصیص بودجه و اعتبارات مالی لازمه به منظور حفظ و نگهداری ساختمان نیز مواردی هستند كه تهدیدی برای این ساختمان هشتاد ساله به شمار می‌روند.

وی تاكید كرد: عدم توجه به زیباسازی بیرونی ساختمان به گونه‌ای كه در بالای 2 دروازه ورودی ساختمان و دیوارهای طرفین آن هزاران لامپ رنگی زیبا وجود دارد كه به دلیل نبود بودجه و اعتبارات سی سال است كه خاموش بوده و شهر اهواز را از یكی از مناظر بسیار باشكوه و دیدنی در شب‌ها محروم كرده است.

او، كه برای حفاظت از این ساختمان پیشنهاد تشكیل هیات امنا را داد، بیان كرد: با توجه به اثبات مالكیت قطعی دانشگاه شهید چمران اهواز بر عرصه و اعیان ساختمان سه گوش و در عین حال عدم توانایی مالی دانشگاه برای هزینه كردن در راستای حفظ و حراست از این اثر ثبت شده ملی پیشنهاد می‌شود با حفظ هویت دانشگاهی‌ـ‌آموزشی این اثر در شصت سال اخیر و نیز با در نظر گرفتن اولویت درآمدزایی آن در قالب نهادی مانند موزه خوزستان‌شناسی، موزه دانشگاه شهید چمران و نظایر آن‌ها هیات امنایی متولی اصلی برنامه‌ریزی‌های كلان مرتبط با كاربری این اثر باشد.

این عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، با اشاره به ویژگی اعضای هیا امنا، گفت: به نظر می‌رسد هیات امنایی با تركیب ریاست دانشگاه شهید چمران به عنوان مالك بنا، ریاست سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خوزستان به عنوان حامی اثر، استاندار خوزستان یا نماینده تام‌الاختیار او به عنوامی حامی و پی‌گیر مصوبات هیات امنا، 2 خوزستان‌شناس صاحب اثر در زمینه خوزستان‌شناسی و ساختمان سه گوش به عنوان حامی و مسؤول اطلاع‌رسانی و یك نفر به نمایندگی از اعضای شورای شهر اهواز، به عنوان نمایندگان افكار عمومی شهر می‌توانند به بهترین وجه ممكن از این ساختمان حفاظت كنند.

امام خاطرنشان كرد: دستور كار پیشنهادی برای نخستین نشست هیات امنای ساختمان سه گوش این است كه اعضا به بحث و بررسی چگونگی تهیه گزارش كار فنی و كارشناسانه وضعیت آسیب‌شناسی ساختمان بپردازند، چگونگی تامین نیازهای مالی و اعتباری مربوطه را مورد بحث قرار داده و راهكارهای درآمدزایی اثر با در نظر داشتن هویت فرهنگی، آموزشی و دانشگاهی آن را ارایه دهند.