امروز برای سخنرانی در مراسم بزرگداشت مرحوم حاج موسی قشنی بنیان‌گذار بستنی سنتی ملاثانی در دهه‌ی 40 شمسی دعوت‌شده بودم. بعد از سخنرانی در این مراسم، در آیین نماز جمعه‌ی ملاثانی شرکت کردم. پس از پایان خطبه‌های امام‌جمعه‌ی ملاثانی؛ نامه‌ی اعتراض‌آمیز ائمه محترم جمعه‌ی استان خوزستان خطاب به ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران درباره‌ی شرایط اعلامی وزارت نفت برای استخدام 2500 نفره شرکت‌های تابعه‌ی وزارت نفت، از تریبون نماز جمعه خوانده شد که در آن خواستار ممانعت رئیس‌جمهور از برگزاری این آزمون با شرایط کنونی شدند.[1]

به نظر می‌رسد جامعه‌ی ما وارد مرحله‌ی جدیدی شده است. در این مرحله «گفتمان‌ها» بی‌محابا ساختارشکنی می‌کنند. این شالوده شکنی گفتمانی خصلت مدرن دارد. آن‌گونه که در دیدگاه ژاک دریدا فیلسوف معاصر فرانسوی این مفهوم فلسفی برساخته شده است. گفتمان‌ها نه‌تنها «کشف حجاب» می‌کنند بلکه ساختارها را «اوراق» کرده و «خُردوخمیر» می‌کنند.

امروز در کنار پیرمرد ساده‌ی عربی در صف نماز جمعه نشستم. او ابتدا میلاد پیامبر اکرم (ص) را به من تبریک گفت و بعد پرسید آیا امروز میلاد پیامبر اکرم (ص) است؟ من در پاسخ با تأملی ناشی از پیچیدگی ماهوی و ذاتی سازوکار آیین‌ها و مناسک در ایران قصد داشتم فلسفه‌ی هفته وحدت و وصل دو روایت سنی و شیعی درباره تولد خاتم‌الانبیاء حضرت محمد (ص) را برای او باز شکافی کنم که صحبت‌های مرا قطع کرد و گفت «ملای ما» گفته که امروز عید میلاد است و تو اشتباه می‌کنی! البته این کلمه‌ی آخر را چنان محکم بیان کرد که انگار گفته باشد: «تو غلط می‌کنی»! اما وقتی این نامه‌ی اعتراض‌آمیز ائمه محترم جمعه را می‌خواندند، گویی این پیرمرد اعتماد خود را به همه‌کس ازدست‌داده بود. دائماً غُر می‌زد و زیر لب باخشم و اعتراض غُرولند کنان سیاست‌های مملکت را به سُخره گرفته بود.

این نشان می‌دهد که اگرچه جامعه‌ی ما در «امر دینی» به قول ایشان هنوز «ملا محور» است؛ اما در «امر سیاسی» مجتهد می‌نماید. اجتهادی فردگرایانه بر اساس مصالح و منافع فردی ملموس، محسوس و معقول خانوادگی و اجتماعی، پدیده‌های پیرامون خود را تجزیه‌وتحلیل می‌کند. او در امر سیاسی «امام‌جمعه»، «وزیر نفت» و «رئیس‌جمهور» را در یک جبهه می‌بیند. او قائل به تمایز نیست. او تفاوتی احساس نمی‌کند.

این گفتمان می‌رود تا ساختارهای منتقِد و منتقَد را بشکند. ساختارها تا حدی می‌توانند مقاومت بکنند. باید گفتمان‌ها را جدی گرفت. گفتمان‌ها خصلت اجتماعی – تاریخی دارند.

پانویس:

[1] - در نامه‌ای خطاب به رئیس‌جمهور؛ ائمه جمعه خوزستان خواستار ممانعت رئیس‌جمهور از برگزاری آزمون استخدامی شرکت‌های تابعه وزارت نفت شدن