پروژه های عمرانی ؛ مانع یا عامل توسعه

شاید به جرات بتوان مدعی شد اجرای طرح های عمرانی در کشور تابع قواعد و ساز و کار مشخصی نیست .

سالانه طرح های عمرانی ریزودرشت انبوهی در کشور دوباره کاری یا درحالی به اجرا می رسند که بعدا مشخص می شود اجرای پرهزینه برخی ازاین طرح ها که ازجیب مردم و بودجه های عمومی کشورتامین اعتبارشده ضرورتی نداشته است! مانند پل گیشا در تهران یاپل نادری در اهواز که باهزینه های زیادطراحی وسپس جمع آوری آنها ضرورت پیدا کرد!

تعریف برخی از طرح های عمرانی توسط متولیان فقط برای جذب اعتبار بدون توجه به «فایده نهایی » تعریف می شود. نکته مهم اینکه بسیاری ازشوراها وشهرداری ها فاقد برنامه چهار ساله دوران مسئولیت شان هستند و باتخصیص اعتبارات فی البداهه طرح هایی را در حوزه مسئولیت شان تعریف می کنند!

شهرداری می شناختم که درانتهای مدیریتش وابتدای کارشورای جدید ؛برای جذب اعتبارعمرانی تخصیصی هنگفت ؛ عجولانه طرح احداث جاده ای را بدون مطالعات؛ باجذب اعتبار ناقص اجرا و ضمن نفله کردن بودجه بعد از برکناری این طرح پر هزینه هم رها شد. این گونه نگاه غیر فنی به اجرای طرح های عمرانی درکشور ما یعنی تشدید محرومیت ؛ نارضایتی و کاهش اعتمادمردم!! باید اذهان نمود که «متضرر اصلی حیف و میل اجرای این چنین طرح های عمرانی درکشور مردم هستند» که علیرغم تخصیص اعتبارات هنگفت ؛تحولی ازقبل اجرای این چنین طرحهای عمرانی غیرکارشناسی شاهد نیستند و بلکه بامعضلات جدیدمواجه می شوند.

اجرای طرح های عمرانی علاوه برتصویب وتخصیص اعتبارجهت هزینه کرد مطلوب با «حداکثر بهره وری ناشی ازسرمایه گذاری» نیاز به ساز و کاری مدون وبا هدف توجه به جوانب مختلف دارد .

نحوه اجرای پروژه های عمرانی درکشور بیانگراین مهم است که این ساز و کار رعایت نمی شود و به همین خاطر پرت اعتبارات تخصیصی چشمگیر است و نحوه اجرای این پروژه ها که با هدف کاهش مشکلات است به افزایش زحمت برای شهروندان منجر می شود.!!

بهتراست دستگاه های متولی همچون سازمان برنامه و بودجه و معاونت عمرانی وزارت کشور پژوهش جامعی را در خصوص آسیب شناسی اجرای طرح های عمرانی که بدون مطالعات جامع و ضرورت اجرا و یا دوباره کاری و یا بادرصدی پیشرفت رها شده اند را طی پژوهشی مشخص تا خسارات هنگفت پنهان ناشی ازاجرای این طرح ها مشخص و چاره اندیشی شود‌.

دو مثال برای روشن شدن بهتر موضوع می زنم:

1) وزارت راه وشهرسازی اقدام به شروع عملیات احداث جاده کمربندی دریک شهر نموده است و پس از مسیر شکافی صعب العبور کوهستانی بعلت عدم تخصیص اعتبار کار تعطیل می شود در حالی که نحوه اجرای این طرح نشان دهنده عدم مطالعات معقول و منطقی و نا اشنایی شرکت مطالعاتی با ماهیت طرح در انتخاب مسیر با حداقل هزینه و تحمیل سه کیلومتر مسیر و ابنیه اضافی است.

همزمان شهرداری به بهانه احداث جاده با تخصیص اعتبار قابل ملاحظه در همین منطقه اقدام به تجهیز کارگاه و خاکبرداری یکی دو کیلومتر مسیر نموده و در حالی که بنظر می آید طرح فاقد مطالعات واقعی است؛ چون در صورت ادامه مسیر این طرح توسط پیمانکار شهرداری به ناچار بعلت ضعف در مطالعات به جاده راه و شهرسازی در دست احداث یا چاه های نفت مسیر یا کوه های مرتفع منطقه و نیز شهرک های مسیر وارد می شود و امکان به نتیجه رسیدن طرح ناممکن است!دو طرح مشابه پر هزینه در یک منطقه بدون نتیجه یعنی دود کردن اعتبارات در یک منطقه محروم. 

بنظر می رسد دستگاه های دولتی از وجود یک شورای مشترک فنی جهت جلوگیری از دوباره کاری و اجرای طرح های فاقد فایده محروم هستند.

اجرای هر دو طرح پیش گفته نشان از بی برنامگی و بودجه سوزی دارد و عملا هیچ تاثیری تخصیص های هنگفت در روند توسعه منطقه ندارد و مردم هرگز طعم توسعه را با اجرای این گونه طرح ها نچشیده بلکه اسباب نارضایتی نیزمی شود.

2) شهرداری یک شهر در یک مسیر پر ترافیک اقدام به احداث یک پل سواره بتنی با تخصیص اعتبارات می کند و بعد از اجرای ستون های بتونی بعلت کمبود اعتبارات ادامه پروژه سال ها رها و شهردار جدید با تخریب این پل اقدام به احداث یک پل جدید با ستون های سنگ و سیمان می نماید که این گونه پل سازی مدت هاست منسوخ شده است .

پیشنهاد می شود سازمان برنامه و بودجه برای هدفمندی به سرانجام رسیدن طرح های عمرانی و جلوگیری از حیف و میل اعتبارات ؛ تصویب پروژه های عمرانی را منوط به احراز شرایط زیر کند :

اول: لازم است هر شهرستان دارای یک «شورای بررسی طرح های عمرانی» باشد متشکل از فرماندار؛ دفتر فنی فرمانداری شورای شهر؛ شهرداری؛ راه و شهرسازی؛ محیط زیست جهادکشاورزی ؛ شرکت های مطالعاتی ؛ مراکز دانشگاهی ؛ مشاوران فنی و سایر دستگاه های مرتبط و اجرای طرح های پیشنهادی کلیه ادارات از جوانب مختلف در این شورا بررسی شود 

مهمترین هدف این شورای «بهره وری حداکثری منافع عموم از اجرای طرح های عمرانی» و تکمیل شناسنامه تحلیل طرح بعلاوه مطالعات مرتبط باشد در این شناسنامه توسط شورای بررسی طرح های عمرانی ملاحظات مختلف ازقبیل تحلیل مطالعات براساس واقعیات و ویژگی های منطقه؛ چشم انداز اشتغال پایدار و جانبی و ملاحظات اجتماعی و زیست محیطی باید لحاظ شود. مثلا اجرای یک طرح عمرانی با جانمایی مناسب در یک قسمت شهری می تواند سبب رونق کار ناوگان تاکسیرانی شود. بنابراین حتی مکان یابی طرح اهمیت فراوانی دارد.

دوم : خودداری از تخصیص های اندک به طرح های پرهزینه :جرای طرحهای عمرانی توسط دستگاه های دولتی باید بدون ملاحظات سیاسی انجام شود ؛ مدیران برخی دستگاه های دولتی در سایه مصالح شغلی نه نگاه به منافع شهروندان و تفاهم با چهره های سیاسی؛ اعتبارات عمرانی را تقسیم می کنند. بعنوان مثال در حوزه راهسازی اعتبارات را تکه پاره و به طرح های راه سازی مختلف در سطح یک استان بودجه های کمی تزریق درحالی که بعلت کمبود اعتبارات هیچکدام ازاین طرح ها به نتیجه نمی رسد و به طرحی که صدمیلیارد تومان نیاز دارد ۵ میلیارد ترریق و این مهم یعنی تخصیص مصلحتی و نافرجام بودجه ها در سایه سیاسی کاری در حالی که اعتبارات استانی را می شد یکجا برای به سرانجام رسیدن تعدادی مشخص طرح هزینه وسبب توسعه شد

متاسفانه آفت سیاسی کاری بدون ملاحظات کارشناسی از عوامل مهم دربه نتیجه نرسیدن پروژه ها است .

سوم : بررسی وتحلیل کارشناسی مطالعات طرح: در بسیاری مواردبه سرانجام نرسیدن یک طرح عمرانی بعلت ضعف درمطالعات بوده است؛ بررسی دقیق مطالعات طرح توسط شورای مذکور ازحیث فنی برآوردهای مالی ؛واقع گرایی ؛وپیش بینی معماری و استفاده از مصالح محلی ازاهمیت خاصی برخورداراست بعنوان مثال آیا بهترنیست سازمان نوسازی و تجهیز مدارس بجای استفاده ازآجر سه سانتی گرانقیمت و تهیه از استان های دیگر انهم درمناطق دورافتاده حتی عشایری و روستایی ازسنگ که بوفور در آن منطقه است استفاده کند؟ شورای بررسی طرحهای عمرانی باید ضرورت اجرای طرح؛ اهداف متصوراز طرح؛مدت زمان اجرای طرح اعتبار مورد نیاز؛ ملاحظات اجتماعی و زیست محیطی؛مکان یابی و جانمایی؛ شرایط ایجاد اشتغال پایدار و جانبی ناشی از اجرای طرح؛پیش بینی مدت عمر طرح بعد از بهره برداری : شفاف سازی سوابق اجرای پروژه های مشابه و موازی به منظور جلوگیری از دوباره کاری،راه های کاهش هزینه های اجرای با تغییرات کارشناسی در مطالعات با توجه به تنگناهای مالی؛ هزینه های جانبی متصور از اجرای طرح که به مردم و دیگر ادارات تحمیل می شود و ... بررسی شود بعنوان مثال شهرداری یک شهر در یک خیابان فرعی بدون بررسی فنی اقدام به احداث یک بلوارمی کندکه ضرورت ندارد و در مسیر بلوار جدید دکل های فشار قوی و پایه های متعدد بتونی برق قرار می گیرد که هزینه جابه جایی هنگفت دارد و نهایتا شهرداری طرح عمرانی مذکور را باحیف و میل اعتبار رها می کند ؛ شورای عمرانی چون محل مشورت است مشخص می کند آیا اجرای یک طرح ضرورت دارد یاضررش بیشتر از نفعش است مسئله ای مهمی که بنظر می رسد رعایت نمی شود !

در نهایت لازم است هر شهرستان دارای یک «شورای بررسی طرح های عمرانی» باشد متشکل از فرماندار؛ دفتر فنی فرمانداری؛ شورای شهر؛ شهرداری ؛ راه و شهرسازی ؛ محیط زیست؛ جهاد کشاورزی شرکت های مطالعاتی؛ مشاوران خبره و اجرای یک طرح از حوانب مختلف بررسی شود و تخصیص اعتبار به یک طرح تنها زمانی میسر باشد که شاسنامه پیوست داشته باشد و شورای بررسی طرح های عمرانی شهرستان آن را تصویب کند.

در این صورت سالانه ضمن ساماندهی و هدفمندی طرح های عمرانی در پرت هنگفت بودجه های عمرانی دراجرای ده ها طرح بی فاید در کشور صرفه جویی فوق العاده ای خواهد شد.