به نظر شما طرح مسایل خاص تاریخ جنگ نظیر آنچه در فیلم" زیر صفر مرزی" دیدیم، امروز چه تاثیراتی می تواند داشته باشد؟ آیا فاصله گرفتن از روایت رسمی و کنار زدن هاله قداست از اطراف موضوع جنگ به شناسایی بهتر ابعاد آن کمک خواهد کرد؟
تاریخ و خصوصا حوادث مهم آن برای هر ملتی درس آموز و عبرت انگیز است . روایت گر تاریخ ابوالفضل بیهقی گونه ای باشد که گفت : « می خواهم که دادِ این تاریخ به تمامی بدهم و گرد زوایا و خبایا برگردم تا هیچ چیز از احوال پوشیده نماند .»
تلاش و جسارت افشار نیک در ساخت مستند زیر صفر مرزی چنین است . مهمترین عنصر «زیر صفر مرزی » دوری از کلیشه سازی های متداول و روایتِ روایت های رسمی و سفارشی و حکومتی است . تلاش برای دستیابی وفادارانه به واقع نمایی حنگ و آنچه بود و آنچه هست در کار افشارنیک ستودنی است .
آدم ها ی زیر صفرمرزی و
شهید علی هاشمی ، که محور اصلی این مستند است قهرمان و جلوه ای کاریزماتیک ندارند . او انسانی است عادی مثل خیل عظیم مردمانی که برای دفاع از مرزها از ورای خط صفر مرزی گذشتند .
اگرچه به قول امام شهدا ره صد ساله را یک شبه پشت سر گذاشتند ، اما اینان همان مردم عادی کوچه و بازار و مدرسه و دانشگاه بودند که با همه خطاها و خوبی ها و بی هیچ آداب و دستوری ، به میدان های دفاع از کشور شتافتند و حماسه ساز گردیدند .
تاریخ واقعی هر جنگی ، نه از زبان سرداران حاکم یا فاتح ، میراث دار یا میراث خوار ، که از زبان مردم شنیدنی است .
آدم ها و سرداران جنگ ، همین آدم های دمِ دستی ، همین آدم هایی که دیده نمی شوند ، همین آدم های روی پیاده رو ، کف خیابان ، مردم ِ درون اتوبوس های واحد ، تاکسی ها ، دست فروشان و بیکاران و علافان و بی پناهان روزگار هم بودند .آدم های معمولی که اهل نماز شب و تهجد و شب زنده داری نبودند ، اما مدرسه عشق و جانبازی از آنان عارفان و غازیانی بی بدیل ساخت .
آنچه در « زیر صفر مرزی » تماشاگر را تا به آخر در سفری کنجکاوانه با خود همراه می سازد ، دوری از قالب های کلیشه ای مدح و تمجید از شخصیت محوری فیلم یعنی شهید علی هاشمی است . مستند آرام و بی قرار ، اما نرم نرمک ، ناگفته هایی را از این دوران حماسه ای و از مردم و تز فرمانده محور حمیدیه ی خوزستان به تصویر می کشاند .
منطقه ای که فیلم در آن ساخته شده از دو جهت همواره مورد توجه و محل رفت و آمد بوده. نفت وجنگ. به نظر شما آیا ما در مورد این مناطق با فراموشی اقلیم مواجه هستیم؟
در اینجا فراموشی واژه ای شیک و دستکاری شده و گاه شکلی تحریف شده از واقعیت است . در اینجا نفت و جنگ ، نقمت و چپاولی بیش نیست . مستند هم همین را می گوید و ارزش مستند هم دقیقا به همین واقع نمایی بی پرده از رنج و حرمان مردمانی که می گویند ما هم مردمی هستیم برمی گردد . مردمی که حس ِ خسران از رخداد و وضعیت شهر و دیارشان آشفته شان ساخته و راهی برای بازگشت به گذشته اقیلم خویش هم نمی یابند .
همه چیز، به آنی نابود شد . نه هورالعظیم و نه گاومیش ، نه پرنده و نه ماهی ، چیزی نیست جز سرزمین سوخته در بر .
اپیزود دوم فیلم به داده و ستانده های مردمی چشم دوخته که مشتاقانه به مسولان چشم دوخته اند ، اما ظاهرا «کسی باور نمی کند که باغچه دارد می میرد.»
داده های مردم بهترین فرزندان عرب و عجم منطقه و ستانده هایشان ، فقر و بیکاری و سرزمین های سوخته .
اینگونه به نظر می رسد که فیلم تصویرگر بی طرف سوتفاهمات است. سوتفاهم در مورد جنگ، سوتفاهم در مورد نفت، سوتفاهم در مورد دلایل محرومیت در مناطق نفتی- جنگی. به نظر شما ریشه این سوتفاهم ها کجاست؟
هر سو تفاهمی از ابتدا ، از درک اعوجاج دار و ناقص ریشه می گیرد و با تجویز نسخه های متوهمانه ادامه می یابد . مردم منطقه چه باید می کردند که نکردند ؟ پذیرش داوطلبانه ی شهادت فرزندان شان ، غارت و نابودی زمین ها ، خانه ها و اموال شان ، دربدری و مهاجرت و بی پناهی زنان و کودکان در سراسر کشور، افت آموزشی ِ ناخواسته و تحمیل شده ی بر آنان و هزار مصیبت دیگر ، تا ریزش باران ِخمپاره و موشک را برخانه هایتان نبینید ، چه می دانی که زیرآوار ماندن ، و در بدری این مردمان ِ تنها ، در شهرهای نا آشنایعنی جه ؟
تا خرمنت نسوزد ، احوال کس ندانی !
مستند افشار نیک در جنگ نمی ماند و تنها با قهرمانان مردم منطقه را رها نمی سازد ، با دردهای پس از جنگ هم مردم را همراهی می کند و این یعنی وفاداری مستند ساز به واقعیت های جنگ و پس از جنگ .
افشارنیک سعی نموده است تا «دادِ این تاریخ به تمامی بدهد و زوایای آن را نمودار سازد تا هیج چیز از احوال پوشیده نماند . بقول بیهقی : «آخر هیچ حکایت ، از نکته ای که به کار آید خالی نباشد»
مستند « زیر صفر مرزی » ، جسورانه بخش هایی از نگرش ها و زوایای پنهان مردمان خوزستان ، خصوصا عرب ها را آشکارا می کند . واقعیت هایی که ضرورت نگاهی نو را در تدوین سیاست ها و برنامه ها در مناطق مرزی خوزستان ضرورت می بخشد .