مدل‌های مدیریتی فرماندهان دفاع مقدس، دانشی انباشته و تجربه شده برای خلق نظریه‌های بومی مدیریت

شوشان ـ بهروز خشت زر :

فرماندهی و مدیریت در دوران دفاع مقدس، گنجینه ای ارزشمند و مملو از دانش ها، تجربه ها و نوآوری ها بوده که حفظ، نگهداری و اِشاعۀ آن امری مهم و ضروری است.
دوران جنگ، از جمله برهه های تاریخی موفق در عرصه مدیریتی کشور است که مدیران و فرماندهان آن، باوجود منابع محدود و کاستی های فراوان در عرصه های تجهیزاتی و فنی، توانسته اند به دستاوردهای فراوانی دست یابند. نیل به این دستاوردها اغلب با به کارگیری خلاقیت ها، اندیشه ها، تکنیک ها و روش هایی بوده است که از سوی فرماندهان و رهبران جوان جنگ تحمیلی به کار گرفته شده است.

از جمله بخش های مهم این گنجینه گرانبها، تجربه های حاصل از مدیریت موفق و اثر بخش فرماندهان شهید دفاع مقدس است. تعدادی از این فرماندهان به واسطه لیاقت معنوی، به فیض شهادت رسیده اند و اکنون در بین ما نیستند تا چگونگی و کیفیت روش ها و تکنیک های به کار گرفته شده از سوی آنها به طور صریح مورد سؤال قرار گیرد و تجربه ها و دانش های آنها به رشته تحریر درآید. اما هستند فرماندهان و مدیرانی از جنگ، که در صورت استخراج و بهره برداری صحیح از تجارب آنها، می توان به الگوهای ارزش محور و بومی برای اداره سطح خُرد و کلان کشور دست یافت.

علیرغم موفقیت های فراوان و چشمگیر در جنگ تحمیلی و کسب تجربه های مدیریتی منحصر به فرد و گرانبها در آن دوران از سوی فرماندهان و مدیران دفاع مقدس، اما هنوز آن طور که باید و شاید سرمایه گرانبهای علمی نهفته در تجربه ها و دانش های کسب شده فرماندهان دفاع مقدس مورد استفاده و بهره برداری قرار نگرفته است. به خصوص در حوزه نظری، پیاده سازی این دانش ها بسیار مغفول مانده و حرکتی جدی در جهت ثبت و انتقال آنها صورت نگرفته است.
از طرفی ارگانهای ارزشی و انقلابی کشور پی برده اند که برای پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی، نیازمند مدیریت مؤثر و کارآمد مبتنی بر آموزه های انقلابی و اسلامی هستند، که اوج تجلی این نوع مدیریت در زمان دفاع مقدس و مدیریت فرماندهان جنگ اتفاق افتاده است.از این رو لازم است تا دانش های مدیریتی حاصل از تجربه باقی مانده از آن دوران، به بهترین و جامع ترین شکل تا قبل از اتلاف و فراموشی کامل آنها جمع آوری، مستندسازی و مورد بهره برداری قرار گیرند.

در واقع می توان به وسیله تاریخ نگاری و تجربه نگاریِ فرماندهان و مدیران دفاع مقدس، از اقدامات صورت گرفته آنان مطلع شده و عواید و منافع ملموس و غیر ملموس حاصل از آن را برای الگوبرداری و پیاده سازی در حوزه های مختلف مدیریتی کشور به کار گرفت. تاریخ نگاری و تجربه نگاریِ دانش و تجربه های علمی، می تواند زمینه های تصمیم گیری و تصمیم سازی مؤثر و کارآمد را فراهم کند. زیرا مدیران فعلی نهادها و سازمان ها به هنگام اخذ تصمیم ها می توانند بر اساس شرایط محیطی، اهدف انقلاب اسلامی و سبک مدیران دفاع مقدس، تصمیم گیری کرده و از خطاها و تصمیم های آن دوران درس بگیرند.

به طور کلی منافع و مزایای تاریخ نگاری و تجربه نگاریِ فرماندهان و مدیران دفاع مقدس عبارت است از:
۱) ایجاد و شکل دهی نظام فکری هماهنگ و همراستا با آرمان های اسلامی و انقلابی برای مدیران و افراد امروز برای تصمیم گیری در شرایط مختلف؛
۲) دانشی انباشته و تجربه شده برای خلق نظریه های بومی مدیریت؛
۳) ابزاری برای الگوگیری از بهترین تجربه ها؛
۴) افزایش اعتماد به توان علمی داخلی برای پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی؛
۵) بهره برداری از مدل های بومی مدیریت در کلاس های درسی دانشجویان؛
۶) ایجاد تحول در نظام مدیریتی کشور با استفاده از مدل های مدیریتی به دست آمده از شهیدان و فرماندهان جنگ؛
۷) فراهم آمدن زمینه ثبت، گسترش و آموزش فرهنگ سازمانی دفاع مقدس به نسل های بعدی انقلاب؛
۸) ایجاد و گسترش بینش، دانش، توان و خلاقیت در بین مدیران امروز؛
۹) ارائه الگوی مناسب برای نسل های آینده فرماندهان نیروهای مسلح، مدیران و مسئولان کشور.    
۱۰) سریع تر کردن روند نیل به اهداف انقلاب اسلامی با استفاده کاربردی از تجربه ها و مدل های حاصل از شناخت تجربه های موفق و ناموفق فرماندهان و مدیران دفاع مقدس و بهره برداری از آموزه های آن برای پیشبرد اهداف نهادها و سازمان های انقلاب اسلامی.

با این وصف، در گام دوم انقلاب مدل مدیریتی فرماندهان دفاع مقدس الگو و نیاز کشور است. این دوران، به عنوان یک تجربه مدیریتی موفق مطرح است. الگوی مدیریتی که در میدان عمل امتحان خود را پس داده و کارآمدی و راهگشایی آن ثابت شده است. بنابراین واضح است که این نوع مدیریت لازمه موفقیت و عبور از بحران‌ها است، چه در دوران دفاع مقدس که جنگ نظامی بود و چه در شرایط امروز کشور که شاهد جنگی همه جانبه از جانب دشمنان هستیم.

با این حال، مطالعه ابعاد مختلف دفاع مقدس، باید سرمشق و سرلوحهٔ مسئولان امروزی قرار گرفته و در اعتماد به جوانان و ایجاد تحول در امور اداره کشور مؤثر باشد، موضوعی که همواره مورد تأکید مقام معظم رهبری قرار داشته و دارد.با توجه به اهمیت این موضوع و اهمیت بیشتر آن در شرایط جنگ و نبرد، بررسی شیوه‌های فرماندهی و مدیریت فرماندهان دفاع مقدس و انتقال آن به نسل آینده از ضروریات و هدایت‌ بخش نسل‌های آتی این سرزمین است.