شوشان ـ نوید قائدی :
استان خوزستان با دارابودن تاریخی غنی و فرهنگی پویا، پتانسیل بالایی برای ترویج فرهنگ کتابخوانی دارد. اما متأسفانه، در سالهای اخیر شاهد کاهش چشمگیر میزان کتابخوانی در این استان بودهایم. این کاهش، دلایل متعددی دارد که در این نگارش به بررسی برخی از مهمترین آنها خواهیم پرداخت، البته این نوشتار کلی و از رئوس مطالب است که باید توسط محققان و کنشگران فرهنگی در تمامی زمینههای ذکر شده مطالعات جامعی صورت پذیرد تا قابلاستناد و مستعد جهت برنامهریزی عملی باشد.
از جمله مهمترین عوامل مؤثر بر کاهش میزان کتابخوانی در خوزستان میتوان به مواردی همچون اقتصاد خانوار، عوامل فرهنگی و اجتماعی، عوامل زیرساختی، عوامل آموزشی و عوامل محیطی اشاره کرد که سعی میشود در خصوص هر کدام مختصر شرحی ارائه شود.
عوامل اقتصادی مانند گرانی کتاب زیرا افزایش قیمت کاغذ و هزینههای تولید کتاب، به طور مستقیم بر قیمت تمامشدة کتابها تأثیر گذاشته و دسترسی اقشار کمدرآمد جامعه به کتاب را محدود کرده است. همچنین مشکلات اقتصادی و بیکاری، باعث شدهاند تا بسیاری از مردم اولویتهای دیگری را نسبت به مطالعه در نظر بگیرند، باتوجهبه درصد بالای بیکاری در استان خوزستان و متوسط هزینه بالاتر زندگی در این استان نسبت به استانهای دیگر این نمود بیشتر نمایان است.
از عوامل فرهنگی و اجتماعی میتوان به توجه کم به مطالعه در خانوادهها اشاره کرد، در بسیاری از خانوادههای خوزستانی، عادت به مطالعه بهعنوان بخشی از فرهنگ خانوادگی نهادینه نشده است. البته طی سالهای اخیر جذابیت رسانههای دیجیتال یک عامل بسیار مهم در کاهش میزان مطالعه شده است، گسترش فناوری و دسترسی آسان به اینترنت و شبکههای اجتماعی، باعث شده است تا رقابت شدیدی بر سر جذب اوقات فراغت افراد ایجاد شود و کتابخوانی به حاشیه رانده شود و ذکر اینکه مدتی است میان جوانان باوری غلط در مورد کتابخوانی رواج یافته که فعالیتی خشک و خستهکننده است و یا اینکه کتابهای مفید و جذاب در دسترس نیست که البته غلط است.
عوامل زیرساختی قابلتوجهی در عدم توفیق فرهنگ مطالعه در استان دخیل بودهاند که میتواند به مواردی مانند کمبود کتابخانههای مجهز بهویژه در مناطق روستایی و محروم و دسترسی به کتابخانههای عمومی با امکانات مناسب اشاره کرد. همچنین نبود فضاهای مطالعه مناسب مانند کافیشاپها یا مراکز فرهنگی و اجتماعی تخصصی کتاب، کتابفروشیهای تخصصی و فضاهای مطالعه عمومی مانند شهرهای کتاب در استان وجود ندارد. البته کمبود کتابهای مناسب تخصصی و نبود کتابهای جذاب و متناسب با سن و علایق مختلف، باعث کاهش انگیزه افراد برای مطالعه میشود که به دلیل دولتی بودن اکثر کتابخانهها و مراکز مطالعه و محدودیتهای موجود این موضوع نمود زیادی دارد.
از عوامل آموزشی میتوان به ضعف ترویج فرهنگ کتابخوانی در مدارس اشاره کرد؛ زیرا در بسیاری از مدارس، به کتابخوانی بهعنوان یک مهارت مهم و ضروری توجه کافی نمیشود. البته کتابهای درسی موجود در مدارس، اغلب فاقد جذابیت لازم برای تشویق دانشآموزان به مطالعه هستند که مشکل کشوری است.
عوامل محیطی در خوزستان بسیار حائز اهمیت است. به طور مثال در بسیاری از مناطق خوزستان، به دلیل گرمای شدید، افراد ترجیح میدهند اوقات فراغت خود را در محیطهای خنک سپری کنند و به مطالعه در فضای باز تمایلی ندارند، اما محیط بسته مناسب محدود هستند. همچنین آلودگی هوا و سایر مشکلات زیستمحیطی نیز میتوانند بر سلامت افراد تأثیر گذاشته و توانایی آنها برای تمرکز بر مطالعه را کاهش دهند که در خوزستان خصوصاً سالهای اخیر به دلیل مشکلات تنفسی بسیار محدودکننده شده است.
شاید بشود با راهکارهای موجب بهبود وضعیت کتابخوانی در خوزستان شد که نیاز به یک برنامهریزی جامع و همکاری همه دستگاههای مرتبط است. برخی از مهمترین راهکارها عبارتاند از حمایت مالی از کتابخانهها با روشهایی مانند افزایش بودجههای تخصیصیافته به کتابخانههای عمومی برای خرید کتابهای جدید، برگزاری برنامههای فرهنگی و بهبود زیرساختها، یا توسعه زیرساختهای فرهنگی مانند ساخت کتابخانههای جدید، ایجاد فضاهای مطالعه عمومی و کافیشاپهای تخصصی کتاب، حمایت از انتشارات و نویسندگان محلی و ترویج فرهنگ کتابخوانی با برگزاری جشنوارهها و مسابقات کتابخوانی، همکاری با مدارس و دانشگاهها برای ترویج کتابخوانی، استفاده از رسانههای جمعی برای تبلیغ کتابخوانی میتواند بسیار مؤثر باشد.
تغییر رویکرد آموزشی با گنجاندن کتابخوانی بهعنوان یک درس مستقل در برنامه درسی مدارس، برگزاری دورههای آموزشی برای معلمان در زمینه ترویج کتابخوانی، تأمین کتابهای مناسب برای کتابخانههای مدارس و تشویق
نویسندگان و ناشران محلی با ایجاد تسهیلات برای نویسندگان و ناشران محلی بهمنظور تولید آثار باکیفیت و متناسب با نیازهای مخاطبان خوزستانی و استفاده از فناوریهای نوین توسعه کتابخانههای دیجیتال و استفاده از اپلیکیشنهای موبایلی برای ترویج کتابخوانی در کنار دیگر موارد کارساز خواهند بود.
گرچه کاهش میزان کتابخوانی در خوزستان، یک مشکل چندوجهی است که نیازمند تلاشهای همهجانبه برای حل آن است؛ اما با اتخاذ راهکارهای مناسب و ایجاد زیرساختهای لازم، میتوان فرهنگ کتابخوانی را در استان نهادینه و به توسعه فرهنگی و اجتماعی آن کمک کرد که این مهم پیشنیاز توسعه فرهنگی و اجتماعی است که رکن اساسی توسعه پایدار استان خواهد بود.